Dagur - 09.12.1983, Blaðsíða 9

DAGUR - 9. desember 1983
Johannes Gislason í
Grínssgerði
9. desember 1983 - DAGUR

„Það er von þú spyrjir,
og ég er oft spurður
þessarar sömu spurn-
ingar af fólki á förnum
vegi; hvað eruð þið eig-
inlega að dunda þarna í
skóginum yfir hávetur-
inn. Sannleikurinn er
nú hins vegar sá, að
vetrarmánuðirnir eru
okkar aðal afurðatíð og
tekjurnar af þessum
vetrarafurðum standa
undir nær helmingnum
af útgjöldum Skógrækt-
arinnar hér á Vöglum.
Þaö er ísleifur Sumarliðason,
skógarvörður á Vöglum, sem
hefur orðið í samtali við blaðið.
Ég heimsótti Vaglaskóg nú í vik-
unni, til að forvitnast um hvað
þar væri að gerast yfir veturinn.
Það var jólalegt um að litast þeg-
ar ég renndi í hlað í gróðrarstöð-
inni; jafnfallinn snjór var yfir
öllu, líka yfir svellbunkanum sem
mér varð hált á þegar ég ætlaði
að stíga með virðuleik út úr
Jettu þeirra „Kennedybræðra".
ísleifur tók á móti mér. Hann
hefur verið skógarvörður á Vögl-
um í 35 ár, allt síðan hann kom
heim frá Danmörku eftir þriggja
ára nám í skógræktarfræðum.
Hann er fæddur og uppalinn á
Akranesi og Sumarliði Halldórs-
son, faðir hans, var einnig skóg-
fræðingur og um tíma skógar-
vörður í Borgarfirði. En hann
varð að hætta því starfi því launin
voru ekki til að framfleyta fjöl-
skyldu svo vel væri. Nú er Jóhann
sonur ísleifs og Sigurlaugar Jóns-
dóttur konu hans, að læra skóg-
fræði í Noregi. Sigurlaug er frá
Skarði í Dalsmynni og þau hjón-
in eiga fjóra syni og eina dóttur,
auk Jóhanns. En allir eru ungarn-
ir flognir úr hreiðrinu.
Dagur í heimsókn
</ LZá
9 Að mörgu að
hyggja
Það er að mörgu að hyggja fyrir
ísleif skógarvörð að Vöglum,
því þjónustusvæði hans nær yfir
Þingeyjarsýslurnar báðar og
Eyjafjarðarsýslu að auki, en þar
er eingöngu um að ræða þá reiti,
sem Skógrækt ríkisins tilheyra,
að Kristnesi, Grund og á Vöglum
á Þelamörk. í Þingeyjarsýslum
eru auk Vaglaskógar; Þórðarstaða-
skógur, Sigríðarstaðaskógur í
Ljósavatnsskarði, stórar skóg-
ræktargirðingar í Bárðardal,
hluti af Fellsskógi, skógurinn í
Dalsmynni og einnig í Asbyrgi.
Öllum þessum g'róðurvinjum þarf
að sinna meira og minna á hverju
ári, auk þess sem Skógræktin á
Vöglum er leiðbeinandi fyrir
áhugafólk um skógrækt. En ég
ætlaði að forvitnast um vetrar-
starfið hjá ísleifi og hans mönn-
um og ég bað hann að byrja á
haustönnum.
„Seint í september byrjum við
að undirbúa plönturnar okkar
hér í gróðrarstöðinni undir vetur-
inn. Sumar þeirra eru undir beru
lofti, en við reynum að fyrirbyggja
skakkaföll af fannfergi með því
að leggja þær hávöxnustu á hlið-
ina. En margar plöntutegundir
tökum við upp, flokkum og setj-
um síðan í frysti til vorsins.“
- í frysti! ?
„Já, þær eru geymdar í 1-2
gráðu frosti og það fer mjög vel
með þær. Ætli við séum ekki með
um 150 þúsund plöntur í frysti-
geymslunni okkar í vetur. Þeim
verður síðan plantað út í vor.
Stærsti kosturinn við þetta er sá,
að plönturnar byrja ekki að vaxa
fyrr en þeim hefur verið plantað
út og auk þess losnum við nær
alveg við myglu- og sveppasjúk-
dóma.
Síðan tekur skógarhöggið við
og það stendur yfir meira og
minna allan veturinn, jafnframt
því sem við vinnum að því að
koma afurðunum í verð. Núna
erum við að hefja sölu á jóla-
trjám, en Skógrækt ríkisins,
ásamt skógræktarfélögunum sér
öllum Norðlendingum fyrir ís-
lenskum jólatrjám, auk þess sem
við sendum talsvert af þeim á
markað í Reykjavík. Rauðgrenið
er alltaf vinsælast, en við erum
einnig með talsvert af fjallaþin og
stafafuru. Þær tegundir eru barr-
heldnari en rauðgrenið og hafa
notið vinsælda. En stafafuran er
um 30% dýrari en rauðgrenið
og fjallaþinurinn er nær helmingi
dýrari. Ég reikna með að meðal-
tré af rauðgreni kosti um 500
krónur og rauðgrenið er fallegt í
ár, þannig að ég hef trú á að það
verði barrheldið fái það rétta
meðferð."
- Hvernig er rétt meðferð?
„Fyrst og fremst þarf að geyma
tréð á skýldum og köldum stað,
þar til það er tekið inn. Um leið
og það er sett upp er gott að saga
• Fáfólkiðtilað
vinna með okkur
- ísleifur, hvaða breytingar hafa
helstar orðið í skógrækt á þeim
35 árum sem þú hefur verið hér
skógarvörður?
„Ætli þar muni ekki mest um
viðhorfsbreytingar almennings,"
svaraði ísleifur, og hann hefur
orðið áfram. „Hér áður fyrr var
litið á skógrækt sem hugsjóna-
starf, sem aldrei gæti gefið neitt
af sér. Þess vegna voru eldhug-
arnir oft fáliðaðir, en sem betur
fer gáfust þeir aldrei upp.
Nú hefur hins vegar verið sýnt
fram á, að skógrækt getur verið
arðbær atvinnustarfsemi og gæti
skapað mun fleira fólki atvinnu
hér á landi en nú er. Ég held að
það sé verðugt íhugunarefni fyrir
stjórnvöld á þessum síðustu og
verstu tímum. En fjárveitingar til
skógræktar eru takmarkaðar,
þær eru ekki nema lítið brot af
heildarútgjöldum ríkisins, en við
þyrftum ekki nema örlítið meira
til að geta gert stóra hluti.
Fyrir nokkrum árum var ég hér
eini starfsmaðurinn í heils árs
starfi. Nú eru hér 4-5 manns að
störfum að jafnaði og yfir há-
annatímann yfir sumarið eru hér
20-30 manns. Nú er Skógræktin
hér í Vaglaskógi eini vinnuveit-
andinn, sem að kveður hér í
Fnjóskadal. Ég tel að við getum
gert enn betur, enda er eitt af
markmiðum Skógræktar ríkisins
að auka fjölbreytni í atvinnulífi
þar sem skógrækt getur verið
arðbær veðurskilyrða vegna.“
- Er þá grundvöllur fyrir
nytjaskóga í Þingeyjarsýslum,
líkt og rætt hefur verið um í
Eyjafirði?
„Já, það tel ég. Þetta var kann-
að á sínum tíma af Skógræktinni
samkvæmt ósk skógræktarfélags
sýslunnar og Búnaðarfélagsins og
niðurstaðan varð jákvæð.
Það var talið að hver
hektari þyrfti að geta gefið
af sér 3 teningsmetra til að slíkt
borgaði sig og niðurstaðan varð
sú úr þessari athugun, að hver
hektari gæti skilað 6 teningsmetr-
um þar sem skilyrðin væru best;
í hlíðum Reykjadals og umhverf-
is Þingey í Skjálfandafljóti. Við
könnuðum einnig áhuga meðal
bænda og komumst að raun um,
að 16 landeigendur eru tilbúnir til
að leggja af löndum sínum undir
nytjaskóg, samtals 1.100 hektara.
Plönturnar eru tilbúnar, en því
miður hefur ekki orðið úr fram-
kvæmdum enn, þar sem ekki
hafa fengist peningar til að kosta
girðingar og skipuleggja þetta
starf.
Það er því ljóst að viðhorf
manna hafa mikið breyst, en við
þurfum samt sem áður að ná enn
betur til fólksins, til að fá það
með okkur í að skila landinu
aftur einhverju af þeim skógi,
sem eitt sinn var hér víðáttu-
mikill. En þetta kemur með
tímanum.“
Þegar farið er um Fnjóskadal á
sumardegi má víða sjá þar hróp-
andi andstæður; fagurgræna
skóga, tún og engi, en þess á milli
rofabörð og kolsvarta mela. En
hefur þetta alltaf verið svona?
Nei, síður en svo.
Það mun hafa verið Þórir
snepill, sem nam land í Fnjóska-
dal. Hann þurfti að höggva lund
í skóginn til að geta reist sér bæ
og heitir landnámsjörðin því eðli-
lega Lundur. Ennfremur eru til
sagnir um það frá landnámstíð,
að höggva hafi þurft braut í skóg-
inn eftir Ljósavatnsskarði hjá
Hálsi og þaðan suður og niður að
Þingvaði á Fnjóská. Þaðan lá svo
Þingmannavegur vestur yfir
Vaðlaheiði. Samkvæmt jarðabók
1712 eru aðeins taldar sex skóg-
lausar jarðir í Fnjóskadal, eftir
þó átta alda byggð. En núna er
aðeins stórvaxinn skógur á fimm
byggðum jörðum; Hálsi,
Vöglum, Lundi, Þórðarstöðum
og Þverá. Þarna hefur margt
hjálpast að. Skógarhögg var
miskunnarlaust stundað af ábú-
endum, og jafnvel voru þess
dæmi að menn komu langt að til
að sækja sér eldivið í skógana í
Fnjóskadal. Sauðfé var beitt í
skóginn og einnig geitum, sem
voru til á mörgum bæjum í
Fnjóskadal áður fyrr. Þá unnu
eldgos, ísár og langvarandi harð-
indi skóginum mikið tjón, bæði
náttúrufarslega og einnig varð
það til þess að nær þeim var
gengið af mönnum og skepnum.
Það er athyglisvert, að nú er
skógurinn mestur að austanverðu
í Fnjóskadal. Ástæðuna telur ís-
leifur þá, að erfitt hafi verið að
komast í skóginn þar áður fyrr,
t.d. fyrir Eyfirðinga, sem sóttu
hart að skóginum í vestanverðum
dalnum. Þar var þó mikill skógur
allt fram á 18. öld, því þá þurfti
að hengja bjöllur á kýrnar á
Hróarsstöðum, þannig að hægt
væri að finna þær f skóginum.
Þetta er haft eftir Guðrúnu Árna-
dóttur, sem ólst upp á Hróars-
stöðum, en bjó síðar í Hrísgerði.
Hún var eitt sinn stödd á Jóns-
höfða og heyrði þá í skógar-
höggsmanni. En hún sá hann ekki,
svo þéttur var skógurinn. Nú er
Jónshöfði svartur melur, sem blasir
við á hægri hönd þegar ekið er
austur yfir gömlu Fnjóskárbrúna.
Og þegar yfir brúna er komið og
haldið áfram austur yfir hálsinn
að prestssetrinu Hálsi, má einnig
sjá blásið land, en það hefur tek-
ið stórstígum framförum á
undanförnum áratugum, eftir að
melarnir voru friðaðir og mark-
viss uppgræðsla hafin. Raunar
eru melarnir fagurbláir yfir að
líta fyrripart sumars. Þá skartar
Alaskalúpínan þar sínu fegursta,
en hún er harðgerð og kemur að
góðum notum á meðan verið er
að binda gróðurríkari jarðveg við
melana.
aðeins neðan af því til að opna
æðarnar og síðan þarf að sjá
trénu fyrir nægu vatni. Jafnframt
þarf að hafa það sem lengst frá
hitagjafanum í stofunni.“
0 Skógarhöggið
En þeir Vaglamenn höggva
fleira en jólatré, því vetrarmán-
uðirnir eru notaðir til að grisja
skóginn og eru ákveðin svæði
tekin fyrir á ári hverju. Raunar er
ekki lengur hægt að tala um
skógarhöggsmenn, því þeir Sig-
urpáll Jónsson og Ingimundur
Gunnarsson voru vopnaðir helj-
armiklum vélsögum við grisjun-
ina. Þeir gengu á hvert birkitréð
á eftir öðru og á svipstundu
kipptu þeir þeim úr lóðréttri í lá-
rétta stöðu með þessum verkfær-
um. Flest voru trén 5-8 metra
löng og áratuga gömul. Ég spurði
þá í sakleysi mínu hvað þau
hefðu sér til saka unnið. Þeir
sögðust fella þau tré, sem fyrir-
sjáanlega ættu ekki framtíð fyrir
sér og oftast væri það vegna topp-
skemmda. Þegar trén eru fallin
svipta þeir af þeim greinunum, x
en síðan er trjábolunum safnað
saman í kesti, sem dregnir eru
með dráttarvél inn í gróðrarstöð.
Þegar þangað er komið byrjar
nú fyrst aðgerðin. Beinustu trén
fá það hlutverk að verða girðing-
arstaurar. Þeir eru yddaðir, síðan
er berkinum svipt af og loks eru
þeir baðaðir í fúavarnarefni og
það er ekki „snöggt bað“, því þar
fá þeir að dúsa í 12 sólarhringa.
Eftir það er þeim staflað upp og
í stæðunum fá þeir að jafna sig í
að minnsta kosti 2 mánuði. Á ári
hverju verða til um 3000 girðing-
arstaurar á Vöglum, sem Skóg-
ræktin notar sjálf að hluta, en
annað fer á almennan markað.
Lélegustu trén eru söguð niður í
arinvið og reykingarvið. Arinvið-
urinn er sagaður í 30 cm búta og
sverustu raftarnir eru einnig
klofnir. Reykingarviðurinn er
hafður öllu lengri og stærsti við-
skiptavinur Skógræktarinnar í
þeim efnum er Niðursuða K.
Jónssonar á Akureyri og alls fara
um 80 tonn af arin- og reyking-
arviði árlega frá Vöglum til neyt-
enda út um allt land. Og nú er
komin ný vél í Vagli, sem hakkar
viðinn og „hakkið“ er ætlað til að
reykja við matvæli, en slíkt reyk-
ingarefni hefur fram til þessa ver-
ið flutt inn í talsverðum mæli frá
Noregi.
skreytingar, en þeir á Vöglum
saga einnig niður nokkurs konar
gólfflísar. Frægasta lerkigólfið
frá Vöglum er í Smiðjunni á Ak-
ureyri.
0 Viðarkolagerð
í bígerð
Og það er fleira á döfinni, því
Vaglamenn hafa áhuga á að
reyna viðarkolagerð, sem aðal-
lega yrði þá notuð í útigrillin vin-
sælu. Slík framleiðsla var eitt
sinn á Vöglum og um tíma átt
Skógræktin vörubíl, sem gekk
fyrir gasi framleiddu með viðar-
kolum. En ofninn til kolagerðar-
innar ónýttist og síðan hefur ekki
verið hugsað til slíkrar fram-
leiðslu, þar til nú. Ofninn er til-
búinn og ætlunin er að gera til-
raunir í vetur. En það er eftir að
fá vél til að köggla kolin. Þarna
hlýtur að vera óplægður akur,
því öli grillkol eru flutt inn og
ætla mætti að það sé umtalsvert
magn.
Það er því í mörgu að snúast í
gróðrarstöðinni á Vöglum þó vet-
ur sé. Og ísleifur telur að það sé
hægt að auka þessa starfsemi enn
frekar án mikils tilkostnaðar og
skapa þannig meiri atvinnu, sem
hlýtur að vera athugunarvert í
öllu atvinnuleysinu. En hversu
miklir eru þeir möguleikar, sem
felast í skógrækt á Islandi?
„Það er erfitt að segja ná-
kvæmlega til um það, en það er
sannað mál, að hér er hægt að
rækta nytjaskóga. Það er hægt að
rækta hér tré ekki bara í girðing-
arstaura, heldur einnig í allan
almennan smíðavið.
Ég er sannfærður um að trjá-
rækt getur orðið umtalsverð
atvinnugrein í veðursælustu hér-
uðunum hérlendis, en til þess
þarf nokkurt fjármagn til byrjun-
arframkvæmda. Það hefur ekki
fengist enn, en vonandi verður
þess ekki langt að bíða að átak
verði gert í þessum efnum, því
nytjaskógur verður ekki til á ein-
um degi,“ sagði ísleifur Sumar-
liðason í lok samtalsins.
Það er af sem
áður var
ísleifur Sumarliðason, skógarvörður að Vöglum.
Guðni Þorsteinn Arnþórsson verk-
stjóri á Vöglum.
„Gullmolarnir" í afurðunum
sem falla til við skógarhöggið fá
það sæmdarheiti að kallast
smíðaviður. Sverir birkistofnar
eru til dæmis eftirsóttir í útskurð
og úr mörgum slíkum drumbnum
hefur orðið fagurlega skreyttur
askur svo dæmi séu tekin. Einnig
hefur álitlegum lerkitrjám verið
flett í borð og planka og plattar
úr ýmsum trjátegundum eru
eftirsóttir. Slíkir „plattar“ eru
notaðir í margs konar vegg-
sögina á lofti.
Sigurður Gunnarsson var sig fag-
mannlega með hamarinn.
Hér er Brynleifur Siglaugsson að
ydda girðingarstaur.
Sigurlaug Jónsdóttir, eiginkona ísleifs, var að vigta greinar.
hja Skógræktinni á Vöglum
Fnjóskadal
i