Dagur - 04.01.1984, Blaðsíða 6
6 - DAGUR - 4. janúar 1984
4. janúar 1984 - DAGUR - 7
Ingvar Gíslason.
Árið 1983 var viðburðaríkt fyrir
margra hluta sakir og á ýmsan
hátt sérstætt í árasafni samtím-
ans. Þetta liðna ár var að vissu
leyti tímamótaár, því að ýmsir
þeir drættir, sem hafa verið að
mótast í svip þjóðfélagsins all-
mörg undanfarin ár, hafa náð að
skýrast og dýpka. Má segja, að
þróun ákveðins tímabils í sam-
tímanum standi nú skýrt fyrir
sjónum manna. Þetta á bæði við
um stjórnmálaþróun og þróun
atvinnumála hin síðustu ár,
reyndar u.þ.b. 10-12 ár. Lengst
af þessum tíma ríkti bjartsýni og
framfarahugur, þjóðin lyfti
grettistökum í framkvæmdum og
pólitískum stórmálum. Eigi að
síður hefur verið þung undiralda
í þjóðlífinu, ýmis umbrot í
stjórnmálum og vaxandi óvissa í
atvinnumálum til lands og sjávar.
En hvernig er umhorfs í árslok
1983?
Nýjar
pólitískar hreyfíngar
Hvað stjórnmálin varðar sérstak-
lega mátti það verða hverjum
manni ljóst eftir alþingiskosning-
arnar á síðasta ári, að umbrot í
stjórnmálalífi síðustu ára eru far-
in að segja til sín svo að um
munar. Nýjar framboðshreyfing-
ar náðu ótrúlega miklum árangri.
Það kann að benda til þess að
gengi gróinna stjórnmálaflokka
sé fallandi fram yfir það sem
menn hefur órað fyrir til þessa.
Núverandi flokkaskipun kann
að breytast í ýmsum greinum fyrr
en margan hefur grunað. í þeim
efnum er ekkert ómögulegt.
Sumum finnst e.t.v. að hér sé
mikið gefið í skyn, og það skal
tekið fram, að sá sem þetta ritar
hefur enga löngun til að hafa
uppi spásagnir eða fara með get-
sakir. En hitt er jafnvíst að
stjórnmálaflokkar, sem ætla að
eflast og þó ekki sé nema að
halda því sem þeir hafa, verða að
hyggja vel að áttum. Þetta getur
átt við hvaða stjórnmálaflokk
sem er. Og þar duga ekki tíma-
bundnar framboðsbrellur eða
skyndibreytingar einar, heldur
verður til að koma endurnýjun
varanlegra hugsjóna og rækt við
stefnumarkandi grundvallarregl-
ur, sem sameinað geta þjóðina
um mikilvæg almenn markmið,
en sundra henni ekki með ein-
hæfum baráttumálum, þótt góð
séu í sjálfu sér. Gömlu flokkun-
um dugir ekki að feta í slóð hinna
nýju framboðshreyfinga, sem í
raun og veru skírskota til þröng-
sýni og einhæfni og láta sér slíkt
nægja. Landsmálaflokkur sem
hefur einhvern metnað kemst
ekki upp með að hampa tísku-
málefnum einum saman til þess
að „ná í“ atkvæði.
Áskorun á
gömlu flokkana
Það er í sjálfu sér engin framtíð í
því, svo dæmi sé tekið, að gera
„kvennabaráttu“ eina saman að
grundvelli pólitískrar hreyfingar
framtíðarsfefnu í atvinnumálum
— Áramótabréf til Dags
Ingvar Gíslason alþingismaður:
■
■B
'Wl
Ég trúi því að vísu að flestir
kunni viðeigandi svör við slíkum
spurningum. Hitt efast ég um, að
alltaf fylgi hugur máli þeim
svörum, sem gefin eru. Þau eru
því miður stundum eins og sjálf-
virk og eftir því andlaus og minna
á þululærdóm tossakversins eða
námskeið í umferðarreglum, þar
sem hægt væri að tölvuskrá bæði
spurningar og svör. Og þó eru
þessi svör rétt í sjálfu sér, ekki
verður um það efast. En hver er
sá andi og hver er sá hugur, sem
býr að baki utanaðlærðum
svörum, hvort sem þau nú eru
um kristindóminn eða lýðveldis-
stofnunina, svo sleppt sé hvers-
dagslegum hlutum eins og þeim
að kunna umferðarreglumar?
Lærdómur sögunnar
Ef það er eitthvað, sem stofnun
lýðveldisins fyrir 40 árum getur
minnt okkur á eða kennt okkur,
þá er það lexían um þá þjóðar-
samstöðu, sem ríkti um það mál
á sínum tíma um það er lauk. ís-
lendingar voru einhuga um að
stofna lýðveldi 1944. Þá fagnaði
þjóðin sem einn maður.
Það var einnig auðvelt að
koma á þjóðareiningu um að
krefjast uppgjörs við Dani um
skil á íslenskum menningarverð-
mætum, sem borist höfðu til
Danmerkur fyrr á öldum, hand-
ritum, listmunum og þjóðminj-
um. íslendingar fylktu einnig liði
og sameinuðust í landhelgismál-
inu meðan það stóð.
En nú eru þessi mikilvægu
sameiningarmál að baki. Þau eru
útkljáð. Og þau virðast reyndar
gleymd og grafin. Uppvaxandi
æskufólk þekkir ekki þessi mál.
Eru þá engin mál eftir sem vakið
geta sameiningarhug þjóðarinn-
ar? Er þá ekkert framundan ann-
að en þunglamalegt og ófrjótt
valdastreð stjórnmálaflokkanna,
steinrunnin togstreita sundur-
leitra hagsmunahópa, einhvers
konar hallelúja-boðskapur nýrra
framboðshreyfinga og hávær
kröfupólitík um gerviþarfir af
ýmsu tagi? Hafa stjórnmálafor-
ingjar ekki upp á neitt annað að
bjóða?
Nauðsyn
þjóðarsamstöðu
Auðvitað veit ég ekki fremur en
aðrir hvað framtíðin kann að
bera í skauti sínu í þessum
efnum. Slíkt verður að ráða af
líkum. En tími stórra hugsjóna
virðist ekki nærri. Hitt veit ég að
sjaldan hefur verið meiri þörf en
nú á því, að íslenska þjóðin átti
sig á nauðsyn þjóðarsamstöðu
um þau mál, sem skipt gætu
sköpum um tilveru sjálfs lýðveld-
isins og þjóðfrelsis íslendinga
eins og við viljum að það sé. Lít-
ilfjörlegt sérhagsmunapot og
annað hégómlegt stríð um smá-
muni ætti að víkja fyrir samein-
uðu þjóðarátaki í stórmálum, sem
varða atvinnugrundvöll og af-
komu þjóðarheildarinnar í nútíð
og framtíð. Slíks átaks er þörf,
þegar svo rækilega hefur skipt
um til hins verra að grípa verður
til neyðarráðstafana í atvinnu- og
fjármálum. Hvernig ætlar þjóðin
að bregðast við þeim vanda?
Ástand
atvinnuveganna
Þar er fyrst til að taka að „fram-
leiðsluaukningarstefnan“ eins og
hún hefur verið framkvæmd ára-
tugum saman í sjávarútvegi
þarfnast gagngerðrar endurskoð-
unar. Verður ekki annað séð en
að þjóðin sé komin á leiðarenda,
hvað varðar þá fiskveiðistefnu,
sem rekin hefur verið, svo og
hvað varðar stefnu í fiskvinnslu-
málum. Sé horft til landbúnaðar
er hann staddur í miðri breyt-
ingadeiglu, þar sem samdráttur í
hefðbundnum búgreinum er
meginboðorðið. Talað er um að
efla nýjar búgreinar í staðinn.
Því miður gengur sú „efling“
hægt fyrir sig, og verður ekki
annað séð en að nýju búgreinarn-
ar séu meðhöndlaðar eins og
hver annar vonarpeningur af
þróttleysi og litlum áhuga. Al-
mennur iðnaður er undir sömu
sök seldur og landbúnaður, svo
að honum virðist ætlað að bjarg-
ast á eigin spýtur, hvað sem líður
erlendri iðnaðarsamkeppni og
vöruinnflutningi, sem er orðið
slíkt átrúnaðaratriði að það er
talið guðlasti líkast að ætla að
andæfa gegn offlæði innflutnings
eða beita nokkurri íhlutun varð-
andi samkeppni um iðnaðarverk-
efni milli innlendra og erlendra
aðila. Eftir inngönguna í EFTA
hefur iðnaðarstefnan sem heild
verið kák eitt, enda útbreidd
vantrú ríkjandi meðal ráða-
manna á svokallaðan smáiðnað,
en slík oftrú á stóriðnað (orku-
frekan iðnað), að mistök og fjár-
hagstöp í þeim efnum eru varin í
líf og blóð, sbr. Grundartanga-
verksmiðjuna. Jafnvel byggingar-
iðnaðurinn, sem ætti almennt að
vera hægt að skipuleggja með
nokkurri nákvæmni, hefur leiðst
út í ógöngur vegna skorts á heild-
arstefnu í iðnaðarmálum og
slappleika í innflutningsmálum
(sbr. tilbúnu húsin). Reyndar
kemur þar fleira til, sem er fyrst
og fremst úrelt stefna í húsnæð-
ismálum almennt. Er að vísu
nokkur von um að í þeim efnum
sé stefnubreytingar að vænta með
nýrri húsnæðislöggjöf og nýjum
viðhorfum, sem ungt fólk aðhyll-
ist varðandi byggingarhætti og
lánamál.
Tímamót 1983
Fram að þessu hafa íslendingar
getað „leyft sér“ skipulagsleysi
og handahóf í atvinnumálum og
fjármálum og reyndar lifað af
óðaverðbólgu ár eftir ár vegna
þess að sjávarútvegurinn hefur
búið yfir undraverðum hæfileik-
um til framleiðslu- og verðmætis-
aukningar. Árið 1983 markar hér
hins vegar svo glögg skil, að hver
maður hlýtur að sjá, að tímabili
handahófsins er lokið. Auðlindir
sjávarins rísa ekki undir blindri
„...þar er fyrst til að taka að „framleiðsluaukningarstefnan“ eins og hún hefur verið framkvæmd áratugum saman
í sjávarútvegi þarfnast endurskoðunar...“
orkuframkvæmdir og „stóriðju“
og láta fólk trúa að slíkt sé hinn
vísi vegur til einfaldrar lausnar á
atvinnumálum eins og nú háttar.
Enn sem komið er byggjast stór-
iðjuhugmyndir á óljósum kenn-
ingum, nánast vangaveltum, en
engum praktískum úrræðum,
sem hægt er að henda reiður á.
Hér er um svo flókið vandamál
að ræða, tæknilegt, fjárhagslegt,
lagalegt og pólitískt, að það mun
taka langan tíma að komast til
botns í því. Reyndar er unnið að
athugun þessa máls á vegum
ríkisstjórnarinnar. Sérstök nefnd
eða framboða til Alþingis, þótt
réttindamál kvenþjóðarinnar séu
vissulega jafngild öðrum mann-
réttindum, sem skylt er að fylgja
fram til sigurs, ef á þau er lagst í
þjóðfélaginu. Eða hvaða einstök
mál eru það, sem ekki má nota til
hins sama, þ.e. að stofna um þau
stjórnmálasamtök?
En það breytir því ekki að
framboðshreyfingar á borð við
kvennalistann er áskorun á
gömlu flokkana um að gá betur
að sér varðandi málatilbúnað
sinn og stefnumótun. Því að
stjórnmálaflokkur, sem þykist
starfa á breiðum grundvelli, en
gerir sig eigi að síður sekan um
áhugaleysi á málefnum sem
höfða til fjölda fólks, hann ber
ekki í sér vaxtarbroddinn.
framleiðsluaukningu eins og nú
er komið. Sá tími er liðinn. Að
þessu leyti urðu tímamót á síð-
asta ári. Vonandi er að ráðamenn
og almenningur átti sig á hvað
gerst hefur og þá ekki síður hvað
gera verður í framhaldi af því
sem orðið er. Sjávarútvegsráð-
herra hefur haft forgöngu um að
stíga fyrstu sporin til aðlögunar
að breyttum aðstæðum í fisk-
veiðimálum. Fiskiþing mótaði
reyndar þá stefnu, sem ráðherra
lagði fyrir Alþingi. Samtök hags-
munaaðila í sjávarútvegi lýstu
stuðningi við fyrirhugaðar að-
gerðir um veiðitakmarkanir og
víðtæka heimild til handa ráð-
herra að ákveða aflakvóta fiski-
skipa. M.ö.o.: Ástand mikilvæg-
ustu fiskstofna við ísland (þ.á m.
þorskstofnsins) er orðið slíkt, að
taka verður upp skömmtunar-
kerfi til þess að bjarga þeim frá
hruni. Og skömmtunarkerfið
hefur hlotið víðtækan stuðning
útgerðarmanna og sjómanna.
hags- og atvinnumálum í sam-
ræmi við þann samdrátt sem orð-
inn er í sjávarútvegi og á trúlega
eftir að vaxa á þessu ári. En sam-
drátturinn krefst ekki aðeins
stefnubreytingar í pólitískum
skilningi, heldur hugarfarsbreyt-
ingar, sem felst í því að fólk skilji
að almenn lífskjör hljóta að
rýrna (þau hafa þegar gert það)
og að atvinna verður minni og
óvissari en hún hefur verið á hin-
um miklu uppgangsárum að
undanförnu.
Ráðstafanir gegn
atvinnuleysi
Að sjálfsögðu mun atvinnusam-
drátturinn, þ.e. minnkandi fram-
leiðsla til sjávarins og hægari
velta í þjóðfélaginu yfirleitt,
koma við alla þjóðina, hvert
mannsbarn í landinu. En telja
má víst, að öryggisleysið, sem
samdrættinum fylgir, mæði mest
á lausráðnu verkafólki, sjómönn-
„...telja má víst að öryggisleysið sem samdrættinum fylgir, mæði mest á
lausráðnu verkafólki, sjómönnum og iðnaðarmönnum. Þess vegna verður
ríkisstjómin að beina aðgerðum sínum sérstaklega að hagsmunum þessa
fólks...“
stefnu í atvinnumálum. Það væri
verðugt verkefni fyrir stjórn-
málaflokkana að glíma við slíkt
stórmál í sameiningu og miða að
því að koma á þjóðarsamstöðu
um svo aðkallandi verkefni. Vel
færi á því að þjóðin strengdi þess
heit á 40 ára afmæli lýðveldisins
að sameinast um alhliða upp-
byggingarstefnu í atvinnumálum.
Við mótun slíkrar stefnu á ekki
að útiloka neinn möguleika fyrir-
fram, en heldur ekki að gylla svo
einn möguleikann - t.d. orku-
frekan iðnað - að aðrir komi
naumast til umræðu. Við mótun
framtíðarstefnu í atvinnumálum
verður að hafa að leiðarljósi, að
atvinnulífið sé fjölbreytt - en
ekki einhæft, og að hver atvinnu-
grein skili að jafnaði arði sér til
viðhalds og uppbyggingar. Það
mun taka alllangan tíma að móta
slíka langtímastefnu í atvinnu-
málum og síðan að hrinda henni
í framkvæmd. Það kann að
myndast erfitt millibilsástand
áður en fullmótuð og frambæri-
leg atvinnustefna kemst í
framkvæmd. Það bil yrði þá brú-
að með félagslegum ráðstöfunum
í atvinumálum án þess að um ein-
hver gustukaverk væri að ræða
eða atvinnubótavinnu í nei-
kvæðri merkingu þess orðs. Slík-
ar félagslegar ráðstafanir yrðu
aðeins liður í því að ráða fram úr
tímabundnum vanda meðan var-
anlegri aðgerðir væru í undirbún-
ingi.
Lokaorð
í þessu áramótabréfi mínu til
Dags hef ég lagt áherslu á nauð-
syn þjóðarsamstöðu um eitthvert
stefnumarkandi stórmál í stað
þess að sundra þjóðinni með sér-
hagsmunadekri og tískumálefn-
um og alls kyns smámunum, þeg-
ar augljós brestur er kominn í
sjálfa undirstöðu efnahagslífsins
og þar með grundvöll þjóðfélags-
ins. Við slíkri vá verður að
bregðast með viðeigandi ráðstöf-
unum og skynsamlegu hugarfari.'
Það verður að tryggja hagsmuni
þess fólks sem stendur höllustum
fæti hvað atvinnuöryggi snertir.
En umfram allt ættu ráðandi öfl
að sameinast um mótun alhliða
uppbyggingarstefnu í atvinnu-
málum, stefnu sem horfir til
framtíðar. Verðugt væri á 40 ára
afmæli lýðveldisins, að hefjast
handa um slíkt verkefni og ná um
það þjóðarsamstöðu.
Ég óska ritstjóra Dags og öllu
starfsliði, lesendum blaðsins,
Norðlendingum og allri þjóðinni
gleðilegs nýárs og þakka vinum
mínum og einlægum samherjum
góð samskipti á liðnum árum.
Ingvar Gíslason.
Endurmat
stefnumála
Þótt undarlegt megi virðast er
e.t.v. nauðsynlegra að horfa um
öxl og virða fyrir sér liðna tíð en
mæna ákaft á framtíðina, þegar
að því kemur að endurnýja mál-
efni hugsjónalegs eðlis og endur-
meta ýmsar grundvallarforsendur
stjórnmála og flokkaskipunar.
Það á a.m.k. við um gamalgróna
stjórnmálaflokka, að fortíðin
getur skipt þá býsna miklu að
því er varðar skilning á sjálfum
sér og tilverurétti sínum. Það
felst m.a. í því að læra af reynsl-
unni og þó allra helst að reyna að
skilja hvaða hugsjónir eða
stefnumál hafi varanlegt gildi
fyrir þjóðina á hverju sem veltur
í heimi sífelldra breytinga. ís-
Iendingar ráða litlu um flest af
því sem veldur slíkum breyting-
um. Hins vegar hljóta þeir að
ráða viðbrögðum sínum og af-
stöðu til þess sem að höndum
ber. Slíkt heyrir til pólitík líðandi
„...jafnvel byggingariðnaðurinn, sem ætti almennt að vera hægt að skipu
leggja með nokkurri nákvæmni, hefur leiðst út í ógöngur vegna skorts á
heildarstefnu í iðnaðarmálum og slappleika í innflutningsmálum..."
stundar, það er óaðskiljanlegur
hluti stjórnmála á hverri tíð að
taka afstöðu, reyna að bregðast
rétt við. í ýmsum tilfellum kann
að vera nauðsynlegt að taka
beina prinsipafstöðu til mála og
varast þá handahófsleg viðbrögð.
Til leiðsagnar í þeim efnum kann
þekking á fortíðinni að vera
mikils virði.
Sameinandi hugsjónir
á 40 ára afmæli
lýðveldisins
Varðandi hugleiðingar um sam-
einandi hugsjónir handa íslensku
þjóðinni, sem komi í stað þeirrar
sundrungar um smámuni sem nú
er kynt undir með ýmsum hætti,
er skylt að minnast þess að í ár
eru 40 ár liðin frá stofnun lýð-
veldisins. Hvernig ætla íslending-
ar að minnast þessa afmælis?
Trúlega verður það gert með
hefðbundnum hætti, hátíðarhaldi
og snotrum serímoníum 17. júní.
Formfesta, virðuleg framkoma
fyrirmanna, falleg tónlist og fög-
ur orð, er allt góðra gjalda vert á
hátíðarstundum. En hver er orð-
in merking þjóðhátíðarhaldsins
eftir 40 ár? Hvers er verið að
minnast? Hver er hugsjón þjóð-
hátíðardagsins?
„...almennur iönaöur er undir sömu sök seldur og landbúnaður svo að honum virðist ætlað að bjargast á eigin
spýtur, hvað sem líður erlendri iðnaðarsamkeppni og vöruinnflutningi...“
En gera menn sér grein fyrir
hvaða áhrif þetta muni hafa á af-
komu, efnahag og lifnaðarhætti
íslensku þjóðarinnar og hvers
einstaklings?
Stefnubreyting -
Hugarfarsbreyting
Fyrir þá, sem hafa vanið sig á of-
neyslu og ofeyðslu í skjóli þess að
auðlindir sjávarins séu óþrjót-
andi, eru þessi tíðindi að sjálf-
sögðu ógnvekjandi, - ef þeir þá
hafa áttað sig á því sem hefur
gerst. Og vissulega eru þetta ógn-
vænleg tíðindi hverjum manni.
En það sem hins vegar blasir nú
við og ekki verður umflúið, er að
taka upp stefnubreytingu í efna-
um og iðnaðarmönnum. Þess
vegna verður ríkisstjórnin að
beina aðgerðum sínum sérstak-
lega að hagsmunum þessa fólks.
Samtök launþega verða á sama
hátt að einbeita sér að þessum
vanda. Aðgerðir verða fyrst og
fremst að beinast að því að koma
í veg fyrir atvinnuieysi, þ.e.
dreifa atvinnutækifærum réttlát-
lega og bjóða upp á verkefni,
sem kunna að vera fyrir hendi, en
hafa verið látin ónotuð. Slík
verkefni eru til.
í þessum efnum dugir þó ekki
að seilast um hurð til lokunnar.
Skýjaborgir duga ekki
Hér dugir til að mynda ekki að
fara að búa til skýjaborgir um
fer með málið og mun kanna
möguleika í þessu efni, en nefnd-
in er rétt að hefja störf sín. Að
svo komnu er allt í óvissu um
hver niðurstaðan verður. Það er
því óþarfi og reyndar til óþurftar
að ræða stóriðjumál í sömu
andrá og brýn atvinnuvandamál
verkafólks og iðnaðarmanna á
þessari stundu. Það væri að drepa
hagsmunamálum þessara stétta
á dreif.
Þjóðareining um
atvinnustefnu
Annað mál er það, að atvinnu-
ástandið eins og það hefur
þróast, ætti að verða til þess að
opna augu manna fyrir nauðsyn
þess að móta skýra framtíðar-