Dagur - 04.01.1984, Blaðsíða 6

Dagur - 04.01.1984, Blaðsíða 6
6 - DAGUR - 4. janúar 1984 4. janúar 1984 - DAGUR - 7 Ingvar Gíslason. Árið 1983 var viðburðaríkt fyrir margra hluta sakir og á ýmsan hátt sérstætt í árasafni samtím- ans. Þetta liðna ár var að vissu leyti tímamótaár, því að ýmsir þeir drættir, sem hafa verið að mótast í svip þjóðfélagsins all- mörg undanfarin ár, hafa náð að skýrast og dýpka. Má segja, að þróun ákveðins tímabils í sam- tímanum standi nú skýrt fyrir sjónum manna. Þetta á bæði við um stjórnmálaþróun og þróun atvinnumála hin síðustu ár, reyndar u.þ.b. 10-12 ár. Lengst af þessum tíma ríkti bjartsýni og framfarahugur, þjóðin lyfti grettistökum í framkvæmdum og pólitískum stórmálum. Eigi að síður hefur verið þung undiralda í þjóðlífinu, ýmis umbrot í stjórnmálum og vaxandi óvissa í atvinnumálum til lands og sjávar. En hvernig er umhorfs í árslok 1983? Nýjar pólitískar hreyfíngar Hvað stjórnmálin varðar sérstak- lega mátti það verða hverjum manni ljóst eftir alþingiskosning- arnar á síðasta ári, að umbrot í stjórnmálalífi síðustu ára eru far- in að segja til sín svo að um munar. Nýjar framboðshreyfing- ar náðu ótrúlega miklum árangri. Það kann að benda til þess að gengi gróinna stjórnmálaflokka sé fallandi fram yfir það sem menn hefur órað fyrir til þessa. Núverandi flokkaskipun kann að breytast í ýmsum greinum fyrr en margan hefur grunað. í þeim efnum er ekkert ómögulegt. Sumum finnst e.t.v. að hér sé mikið gefið í skyn, og það skal tekið fram, að sá sem þetta ritar hefur enga löngun til að hafa uppi spásagnir eða fara með get- sakir. En hitt er jafnvíst að stjórnmálaflokkar, sem ætla að eflast og þó ekki sé nema að halda því sem þeir hafa, verða að hyggja vel að áttum. Þetta getur átt við hvaða stjórnmálaflokk sem er. Og þar duga ekki tíma- bundnar framboðsbrellur eða skyndibreytingar einar, heldur verður til að koma endurnýjun varanlegra hugsjóna og rækt við stefnumarkandi grundvallarregl- ur, sem sameinað geta þjóðina um mikilvæg almenn markmið, en sundra henni ekki með ein- hæfum baráttumálum, þótt góð séu í sjálfu sér. Gömlu flokkun- um dugir ekki að feta í slóð hinna nýju framboðshreyfinga, sem í raun og veru skírskota til þröng- sýni og einhæfni og láta sér slíkt nægja. Landsmálaflokkur sem hefur einhvern metnað kemst ekki upp með að hampa tísku- málefnum einum saman til þess að „ná í“ atkvæði. Áskorun á gömlu flokkana Það er í sjálfu sér engin framtíð í því, svo dæmi sé tekið, að gera „kvennabaráttu“ eina saman að grundvelli pólitískrar hreyfingar framtíðarsfefnu í atvinnumálum — Áramótabréf til Dags Ingvar Gíslason alþingismaður: ■ ■B 'Wl Ég trúi því að vísu að flestir kunni viðeigandi svör við slíkum spurningum. Hitt efast ég um, að alltaf fylgi hugur máli þeim svörum, sem gefin eru. Þau eru því miður stundum eins og sjálf- virk og eftir því andlaus og minna á þululærdóm tossakversins eða námskeið í umferðarreglum, þar sem hægt væri að tölvuskrá bæði spurningar og svör. Og þó eru þessi svör rétt í sjálfu sér, ekki verður um það efast. En hver er sá andi og hver er sá hugur, sem býr að baki utanaðlærðum svörum, hvort sem þau nú eru um kristindóminn eða lýðveldis- stofnunina, svo sleppt sé hvers- dagslegum hlutum eins og þeim að kunna umferðarreglumar? Lærdómur sögunnar Ef það er eitthvað, sem stofnun lýðveldisins fyrir 40 árum getur minnt okkur á eða kennt okkur, þá er það lexían um þá þjóðar- samstöðu, sem ríkti um það mál á sínum tíma um það er lauk. ís- lendingar voru einhuga um að stofna lýðveldi 1944. Þá fagnaði þjóðin sem einn maður. Það var einnig auðvelt að koma á þjóðareiningu um að krefjast uppgjörs við Dani um skil á íslenskum menningarverð- mætum, sem borist höfðu til Danmerkur fyrr á öldum, hand- ritum, listmunum og þjóðminj- um. íslendingar fylktu einnig liði og sameinuðust í landhelgismál- inu meðan það stóð. En nú eru þessi mikilvægu sameiningarmál að baki. Þau eru útkljáð. Og þau virðast reyndar gleymd og grafin. Uppvaxandi æskufólk þekkir ekki þessi mál. Eru þá engin mál eftir sem vakið geta sameiningarhug þjóðarinn- ar? Er þá ekkert framundan ann- að en þunglamalegt og ófrjótt valdastreð stjórnmálaflokkanna, steinrunnin togstreita sundur- leitra hagsmunahópa, einhvers konar hallelúja-boðskapur nýrra framboðshreyfinga og hávær kröfupólitík um gerviþarfir af ýmsu tagi? Hafa stjórnmálafor- ingjar ekki upp á neitt annað að bjóða? Nauðsyn þjóðarsamstöðu Auðvitað veit ég ekki fremur en aðrir hvað framtíðin kann að bera í skauti sínu í þessum efnum. Slíkt verður að ráða af líkum. En tími stórra hugsjóna virðist ekki nærri. Hitt veit ég að sjaldan hefur verið meiri þörf en nú á því, að íslenska þjóðin átti sig á nauðsyn þjóðarsamstöðu um þau mál, sem skipt gætu sköpum um tilveru sjálfs lýðveld- isins og þjóðfrelsis íslendinga eins og við viljum að það sé. Lít- ilfjörlegt sérhagsmunapot og annað hégómlegt stríð um smá- muni ætti að víkja fyrir samein- uðu þjóðarátaki í stórmálum, sem varða atvinnugrundvöll og af- komu þjóðarheildarinnar í nútíð og framtíð. Slíks átaks er þörf, þegar svo rækilega hefur skipt um til hins verra að grípa verður til neyðarráðstafana í atvinnu- og fjármálum. Hvernig ætlar þjóðin að bregðast við þeim vanda? Ástand atvinnuveganna Þar er fyrst til að taka að „fram- leiðsluaukningarstefnan“ eins og hún hefur verið framkvæmd ára- tugum saman í sjávarútvegi þarfnast gagngerðrar endurskoð- unar. Verður ekki annað séð en að þjóðin sé komin á leiðarenda, hvað varðar þá fiskveiðistefnu, sem rekin hefur verið, svo og hvað varðar stefnu í fiskvinnslu- málum. Sé horft til landbúnaðar er hann staddur í miðri breyt- ingadeiglu, þar sem samdráttur í hefðbundnum búgreinum er meginboðorðið. Talað er um að efla nýjar búgreinar í staðinn. Því miður gengur sú „efling“ hægt fyrir sig, og verður ekki annað séð en að nýju búgreinarn- ar séu meðhöndlaðar eins og hver annar vonarpeningur af þróttleysi og litlum áhuga. Al- mennur iðnaður er undir sömu sök seldur og landbúnaður, svo að honum virðist ætlað að bjarg- ast á eigin spýtur, hvað sem líður erlendri iðnaðarsamkeppni og vöruinnflutningi, sem er orðið slíkt átrúnaðaratriði að það er talið guðlasti líkast að ætla að andæfa gegn offlæði innflutnings eða beita nokkurri íhlutun varð- andi samkeppni um iðnaðarverk- efni milli innlendra og erlendra aðila. Eftir inngönguna í EFTA hefur iðnaðarstefnan sem heild verið kák eitt, enda útbreidd vantrú ríkjandi meðal ráða- manna á svokallaðan smáiðnað, en slík oftrú á stóriðnað (orku- frekan iðnað), að mistök og fjár- hagstöp í þeim efnum eru varin í líf og blóð, sbr. Grundartanga- verksmiðjuna. Jafnvel byggingar- iðnaðurinn, sem ætti almennt að vera hægt að skipuleggja með nokkurri nákvæmni, hefur leiðst út í ógöngur vegna skorts á heild- arstefnu í iðnaðarmálum og slappleika í innflutningsmálum (sbr. tilbúnu húsin). Reyndar kemur þar fleira til, sem er fyrst og fremst úrelt stefna í húsnæð- ismálum almennt. Er að vísu nokkur von um að í þeim efnum sé stefnubreytingar að vænta með nýrri húsnæðislöggjöf og nýjum viðhorfum, sem ungt fólk aðhyll- ist varðandi byggingarhætti og lánamál. Tímamót 1983 Fram að þessu hafa íslendingar getað „leyft sér“ skipulagsleysi og handahóf í atvinnumálum og fjármálum og reyndar lifað af óðaverðbólgu ár eftir ár vegna þess að sjávarútvegurinn hefur búið yfir undraverðum hæfileik- um til framleiðslu- og verðmætis- aukningar. Árið 1983 markar hér hins vegar svo glögg skil, að hver maður hlýtur að sjá, að tímabili handahófsins er lokið. Auðlindir sjávarins rísa ekki undir blindri „...þar er fyrst til að taka að „framleiðsluaukningarstefnan“ eins og hún hefur verið framkvæmd áratugum saman í sjávarútvegi þarfnast endurskoðunar...“ orkuframkvæmdir og „stóriðju“ og láta fólk trúa að slíkt sé hinn vísi vegur til einfaldrar lausnar á atvinnumálum eins og nú háttar. Enn sem komið er byggjast stór- iðjuhugmyndir á óljósum kenn- ingum, nánast vangaveltum, en engum praktískum úrræðum, sem hægt er að henda reiður á. Hér er um svo flókið vandamál að ræða, tæknilegt, fjárhagslegt, lagalegt og pólitískt, að það mun taka langan tíma að komast til botns í því. Reyndar er unnið að athugun þessa máls á vegum ríkisstjórnarinnar. Sérstök nefnd eða framboða til Alþingis, þótt réttindamál kvenþjóðarinnar séu vissulega jafngild öðrum mann- réttindum, sem skylt er að fylgja fram til sigurs, ef á þau er lagst í þjóðfélaginu. Eða hvaða einstök mál eru það, sem ekki má nota til hins sama, þ.e. að stofna um þau stjórnmálasamtök? En það breytir því ekki að framboðshreyfingar á borð við kvennalistann er áskorun á gömlu flokkana um að gá betur að sér varðandi málatilbúnað sinn og stefnumótun. Því að stjórnmálaflokkur, sem þykist starfa á breiðum grundvelli, en gerir sig eigi að síður sekan um áhugaleysi á málefnum sem höfða til fjölda fólks, hann ber ekki í sér vaxtarbroddinn. framleiðsluaukningu eins og nú er komið. Sá tími er liðinn. Að þessu leyti urðu tímamót á síð- asta ári. Vonandi er að ráðamenn og almenningur átti sig á hvað gerst hefur og þá ekki síður hvað gera verður í framhaldi af því sem orðið er. Sjávarútvegsráð- herra hefur haft forgöngu um að stíga fyrstu sporin til aðlögunar að breyttum aðstæðum í fisk- veiðimálum. Fiskiþing mótaði reyndar þá stefnu, sem ráðherra lagði fyrir Alþingi. Samtök hags- munaaðila í sjávarútvegi lýstu stuðningi við fyrirhugaðar að- gerðir um veiðitakmarkanir og víðtæka heimild til handa ráð- herra að ákveða aflakvóta fiski- skipa. M.ö.o.: Ástand mikilvæg- ustu fiskstofna við ísland (þ.á m. þorskstofnsins) er orðið slíkt, að taka verður upp skömmtunar- kerfi til þess að bjarga þeim frá hruni. Og skömmtunarkerfið hefur hlotið víðtækan stuðning útgerðarmanna og sjómanna. hags- og atvinnumálum í sam- ræmi við þann samdrátt sem orð- inn er í sjávarútvegi og á trúlega eftir að vaxa á þessu ári. En sam- drátturinn krefst ekki aðeins stefnubreytingar í pólitískum skilningi, heldur hugarfarsbreyt- ingar, sem felst í því að fólk skilji að almenn lífskjör hljóta að rýrna (þau hafa þegar gert það) og að atvinna verður minni og óvissari en hún hefur verið á hin- um miklu uppgangsárum að undanförnu. Ráðstafanir gegn atvinnuleysi Að sjálfsögðu mun atvinnusam- drátturinn, þ.e. minnkandi fram- leiðsla til sjávarins og hægari velta í þjóðfélaginu yfirleitt, koma við alla þjóðina, hvert mannsbarn í landinu. En telja má víst, að öryggisleysið, sem samdrættinum fylgir, mæði mest á lausráðnu verkafólki, sjómönn- „...telja má víst að öryggisleysið sem samdrættinum fylgir, mæði mest á lausráðnu verkafólki, sjómönnum og iðnaðarmönnum. Þess vegna verður ríkisstjómin að beina aðgerðum sínum sérstaklega að hagsmunum þessa fólks...“ stefnu í atvinnumálum. Það væri verðugt verkefni fyrir stjórn- málaflokkana að glíma við slíkt stórmál í sameiningu og miða að því að koma á þjóðarsamstöðu um svo aðkallandi verkefni. Vel færi á því að þjóðin strengdi þess heit á 40 ára afmæli lýðveldisins að sameinast um alhliða upp- byggingarstefnu í atvinnumálum. Við mótun slíkrar stefnu á ekki að útiloka neinn möguleika fyrir- fram, en heldur ekki að gylla svo einn möguleikann - t.d. orku- frekan iðnað - að aðrir komi naumast til umræðu. Við mótun framtíðarstefnu í atvinnumálum verður að hafa að leiðarljósi, að atvinnulífið sé fjölbreytt - en ekki einhæft, og að hver atvinnu- grein skili að jafnaði arði sér til viðhalds og uppbyggingar. Það mun taka alllangan tíma að móta slíka langtímastefnu í atvinnu- málum og síðan að hrinda henni í framkvæmd. Það kann að myndast erfitt millibilsástand áður en fullmótuð og frambæri- leg atvinnustefna kemst í framkvæmd. Það bil yrði þá brú- að með félagslegum ráðstöfunum í atvinumálum án þess að um ein- hver gustukaverk væri að ræða eða atvinnubótavinnu í nei- kvæðri merkingu þess orðs. Slík- ar félagslegar ráðstafanir yrðu aðeins liður í því að ráða fram úr tímabundnum vanda meðan var- anlegri aðgerðir væru í undirbún- ingi. Lokaorð í þessu áramótabréfi mínu til Dags hef ég lagt áherslu á nauð- syn þjóðarsamstöðu um eitthvert stefnumarkandi stórmál í stað þess að sundra þjóðinni með sér- hagsmunadekri og tískumálefn- um og alls kyns smámunum, þeg- ar augljós brestur er kominn í sjálfa undirstöðu efnahagslífsins og þar með grundvöll þjóðfélags- ins. Við slíkri vá verður að bregðast með viðeigandi ráðstöf- unum og skynsamlegu hugarfari.' Það verður að tryggja hagsmuni þess fólks sem stendur höllustum fæti hvað atvinnuöryggi snertir. En umfram allt ættu ráðandi öfl að sameinast um mótun alhliða uppbyggingarstefnu í atvinnu- málum, stefnu sem horfir til framtíðar. Verðugt væri á 40 ára afmæli lýðveldisins, að hefjast handa um slíkt verkefni og ná um það þjóðarsamstöðu. Ég óska ritstjóra Dags og öllu starfsliði, lesendum blaðsins, Norðlendingum og allri þjóðinni gleðilegs nýárs og þakka vinum mínum og einlægum samherjum góð samskipti á liðnum árum. Ingvar Gíslason. Endurmat stefnumála Þótt undarlegt megi virðast er e.t.v. nauðsynlegra að horfa um öxl og virða fyrir sér liðna tíð en mæna ákaft á framtíðina, þegar að því kemur að endurnýja mál- efni hugsjónalegs eðlis og endur- meta ýmsar grundvallarforsendur stjórnmála og flokkaskipunar. Það á a.m.k. við um gamalgróna stjórnmálaflokka, að fortíðin getur skipt þá býsna miklu að því er varðar skilning á sjálfum sér og tilverurétti sínum. Það felst m.a. í því að læra af reynsl- unni og þó allra helst að reyna að skilja hvaða hugsjónir eða stefnumál hafi varanlegt gildi fyrir þjóðina á hverju sem veltur í heimi sífelldra breytinga. ís- Iendingar ráða litlu um flest af því sem veldur slíkum breyting- um. Hins vegar hljóta þeir að ráða viðbrögðum sínum og af- stöðu til þess sem að höndum ber. Slíkt heyrir til pólitík líðandi „...jafnvel byggingariðnaðurinn, sem ætti almennt að vera hægt að skipu leggja með nokkurri nákvæmni, hefur leiðst út í ógöngur vegna skorts á heildarstefnu í iðnaðarmálum og slappleika í innflutningsmálum..." stundar, það er óaðskiljanlegur hluti stjórnmála á hverri tíð að taka afstöðu, reyna að bregðast rétt við. í ýmsum tilfellum kann að vera nauðsynlegt að taka beina prinsipafstöðu til mála og varast þá handahófsleg viðbrögð. Til leiðsagnar í þeim efnum kann þekking á fortíðinni að vera mikils virði. Sameinandi hugsjónir á 40 ára afmæli lýðveldisins Varðandi hugleiðingar um sam- einandi hugsjónir handa íslensku þjóðinni, sem komi í stað þeirrar sundrungar um smámuni sem nú er kynt undir með ýmsum hætti, er skylt að minnast þess að í ár eru 40 ár liðin frá stofnun lýð- veldisins. Hvernig ætla íslending- ar að minnast þessa afmælis? Trúlega verður það gert með hefðbundnum hætti, hátíðarhaldi og snotrum serímoníum 17. júní. Formfesta, virðuleg framkoma fyrirmanna, falleg tónlist og fög- ur orð, er allt góðra gjalda vert á hátíðarstundum. En hver er orð- in merking þjóðhátíðarhaldsins eftir 40 ár? Hvers er verið að minnast? Hver er hugsjón þjóð- hátíðardagsins? „...almennur iönaöur er undir sömu sök seldur og landbúnaður svo að honum virðist ætlað að bjargast á eigin spýtur, hvað sem líður erlendri iðnaðarsamkeppni og vöruinnflutningi...“ En gera menn sér grein fyrir hvaða áhrif þetta muni hafa á af- komu, efnahag og lifnaðarhætti íslensku þjóðarinnar og hvers einstaklings? Stefnubreyting - Hugarfarsbreyting Fyrir þá, sem hafa vanið sig á of- neyslu og ofeyðslu í skjóli þess að auðlindir sjávarins séu óþrjót- andi, eru þessi tíðindi að sjálf- sögðu ógnvekjandi, - ef þeir þá hafa áttað sig á því sem hefur gerst. Og vissulega eru þetta ógn- vænleg tíðindi hverjum manni. En það sem hins vegar blasir nú við og ekki verður umflúið, er að taka upp stefnubreytingu í efna- um og iðnaðarmönnum. Þess vegna verður ríkisstjórnin að beina aðgerðum sínum sérstak- lega að hagsmunum þessa fólks. Samtök launþega verða á sama hátt að einbeita sér að þessum vanda. Aðgerðir verða fyrst og fremst að beinast að því að koma í veg fyrir atvinnuieysi, þ.e. dreifa atvinnutækifærum réttlát- lega og bjóða upp á verkefni, sem kunna að vera fyrir hendi, en hafa verið látin ónotuð. Slík verkefni eru til. í þessum efnum dugir þó ekki að seilast um hurð til lokunnar. Skýjaborgir duga ekki Hér dugir til að mynda ekki að fara að búa til skýjaborgir um fer með málið og mun kanna möguleika í þessu efni, en nefnd- in er rétt að hefja störf sín. Að svo komnu er allt í óvissu um hver niðurstaðan verður. Það er því óþarfi og reyndar til óþurftar að ræða stóriðjumál í sömu andrá og brýn atvinnuvandamál verkafólks og iðnaðarmanna á þessari stundu. Það væri að drepa hagsmunamálum þessara stétta á dreif. Þjóðareining um atvinnustefnu Annað mál er það, að atvinnu- ástandið eins og það hefur þróast, ætti að verða til þess að opna augu manna fyrir nauðsyn þess að móta skýra framtíðar-

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.