Dagur - 05.03.1984, Qupperneq 8

8-DAGUR-5. mars 1984
Björn S. Stefánsson:
Horfur í orku-
frekum iðnaði
I
Ekki er ágreiningur um það, að
orkan í fallvötnum landsins og í
iðrum jarðar er mikil auðlind.
Um hitt hefur menn greint,
hvernig hyggilegt sé að nýta
hana. Þeir, sem vilja nota hana til
stóriðju, hafa lagt málið þannig
fyrir, að fslendingar nýti nú þeg-
ar að fullu auðlindir hafsins, sem
aflað hafi þeim gjaldeyris undan-
farna áratugi, og verði nú að
skapa verðmæti úr orkunni til að
efla hagsæld landsmanna og veita
ungu fólki lífskjör á borð við
það, sem því bjóðist best í öðrum
löndum.
Þeir, sem mælt hafa gegn þess-
ari stefnu, hafa fæstir dregið í
efa, að hér á landi væri mikil orka
seljanleg á verði umfram fram-
leiðslukostnað. Andmælin hafa
verið fólgin í öðru. Stóriðja hefur
verið talin hættuleg umhverfi
manna og náttúru landsins og
efnahagsleg tengsl við erlent
vald, sem af henni hljótast, vara-
söm.
II
Það eru því nokkur tíðindi, að
forystumenn iðnaðarmála hafa
undanfarið látið í ljós efasemdir
um, að virkjun fallvatna til stór-
iðju svari kostnaði. Ég nefni til
að byrja með Sverri Hermanns-
son iðnaðarráðherra, Sigurð
Kristinsson formann Landssam-
bands iðnaðarmanna og Helga
M. Bergs bæjarstjóra, formann
Iðnþróunarfélags Eyjafjarðar.
Eftir Helga er haft í viðtali í Degi
13. janúar: „Raforkan er ein af
þeim auðlindum, sem við eigum
eftir í landinu, en höfum lítið
sinnt. En ef til vill er raforkan
engin auðlind. Ef til vill er hún
svo dýr í framleiðslu, að hún
stenst ekki samkeppni við þá raf-
orku, sem í boði er í öðrum
löndum.“
III
í fyrravetur tók ég að mér fyrir
rannsóknastofnun Norðurlanda
í byggðamálum (NordREFO) að
gera grein fyrir byggðastéfnu fs-
lendinga. í því sambandi þurfti
ég að átta mig á því, hvers mætti
Vð undanförnu hefnr staðið
yflr á vegum Hvítasunnusafn-
aðarins, söfnun vegna neyðar-
ástandsins í Póllandi. Það er
safnaðardeildin á Siglufirði
sem hratt þessari söfnun af
stað en auk þess hafa Hvíta-
sunnumenn á Akureyri tekið
á móti framlögum.
Það sem fólk er einkum beðið
Lionsklúbburinn Huginn heldur
kútmagakvöld í Sjallanum nk.
föstudag 9. mars. Samkomur
þessar hafa verið árviss viðburð-
ur í skemmtanalífi bæjarins.
Karlmenn einir fá aðgang og til
vitnis um þann sess, sem kút-
magakvöldið skipar í hugum
fólks er sú staðreynd, að konum
bæjarins þótti sjálfsagður þáttur
í jafnréttisbaráttunni að efna til
hliðstæðrar samkomu sl. vetur,
vænta af orkufrekum iðnaði í
hinum ýmsu byggðum landsins.
Bjarni Einarsson, framkvæmda-
stjóri byggðadeildar Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins, fjall-
aði um endurskoðun byggða-
stefnu í ársskýrslu stofnunarinnar
1982 með þessum orðum m.a.:
„Nú er þetta þróunarskeið (fisk-
veiða og vinnslu, innskot BSt.)
að mestu á enda runnið, og nú
horfum við fram á þróun, þar
sem undirstöður hagvaxtar verða
virkjunarframkvæmdir, upp-
bygging og rekstur stóriðjufyrir-
tækja og almennur iðnaður.
Staðarvalstilhneigingar þessara
atvinnugreina eru aðrar en fisk-
veiða, fiskvinnslu og landbúnað-
ar.“
Halldór Ásgrímsson sjávarút-
vegsráðherra hefur lýst þeirri
skoðun sinni, að sanngjarnt væri
við þær takmarkanir, sem
ákveðnar verða á fiskveiðum, að
þau byggðarlög, sem njóta muni
aukinnar atvinnu af stóriðju, sæti
frekari takmörkunum en byggð-
arlög, sem ekki eiga annarra
kosta völ en sjávarútvegs.
Ég byrjaði á því að kanna,
hvaða horfur væru á stóriðju og
hvar hún væri líklegust. Kísil-
málmverksmiðja í Reyðarfirði
var þá á döfinni og virtist álitleg
þannig séð, að ekki sýndist hætta
á, að hún tröllriði þeim atvinnu-
rekstri, sem fyrir er í Reyðarfirði
og Eskifirði, heldur mundi koma
þar sem hóflegur viðbætir.
IV
Stjórn Kísilmálmvinnslunnar hf.
um er gamall fatnaður og annað
fatakyns sem fólk er hætt að nota
eða getur verið án. Skór eru
einnig vel þegnir en til marks um
það hve þörfin er brýn má nefna
eftirfarandi sögu:
Hvítasunnusöfnuðurinn sendi
stigvél tii bónda nokkurs í Pól-
landi og skömmu síðar kom
þakkarbréf frá bóndanum þar
„krúttmagakvölds". Herma
fregnir að sú samkoma hafi verið
með álíka miklum glæsibrag og
fyrirmyndin, nýafstaðið kút-
magakvöld Hugins, þar sem
Bryndís Schram var ræðumaður.
Föstudagskvöldið næsta verður
ræðumaður Helgi Sæmundsson
og veislustjóri Árni Johnsen.
Ættu nöfn þeirra að vera trygging
fyrir því, að leiðindi verði með
öllu útlæg ger úr hugum veislu-
gesta.
mat þannig samkeppnishæfni kís-
ilmálmverksmiöju í Reyðarfirði
í janúar 1983, að á því verði, sem
þá var á kísilmálmi, stæði hún
ekki undir sér, en úr því mundi
rætast. Var það rökstutt sem hér
segir: „Samkvæmt markaðsspám
vex markaður fyrir kísilmálm um
nálægt 5% árlega. Gert er ráð
fyrir því, að verð kísilmálms mót-
ist af vaxandi markaði og taki
fyrst og fremst mið af fram-
leiðslukostnaði nýrra verk-
smiðja, þegar eðlilegri nýtingu
núverandi verksmiðja er náð.
Samkeppnishæfni kísilmálmverk-
smiðja á íslandi ber því að meta
með tilliti til framleiðslukostnað-
ar annarra nýrra verksmiðja.
Framleiðslukostnaður í flestum
eldri verksmiðjum er lægri en í
nýjum vegna minni fjármagns-
kostnaðar."
Hugsum okkur, að ekki aðeins
í Reyðarfirði verði stofnað til kís-
ilmálmverksmiðju með þeim
rökum, að innan tíðar verði verð
á kísilmálmi eins hátt og fram-
leiðslukostnaður nýrra verk-
smiðja, heldur víðar og með
sömu rökum. Þá yrði í nokkur ár
svo mikið framboð, að það héldi
niðri verði án tillits til fram-
leiðslukostnaðar hinna nýju
verksmiðja. Á þeim erfiðleikaár-
um sem þá yrðu, kynnu enn aðrir
að álykta eins, nefnilega að verð
á kísilmálmi verði innan tíðar
eins hátt og framleiðslukostnaður
nýrra verksmiðja og stofna með
þeim rökum til nýrra verksmiðja.
Þannig getur spáin um aukna
sölu ræst, en verðið haldist stöð-
ugt lægra en framleiðslukostnað-
sem hann segir að nú komi hann
í fyrsta skipti í mörg ár þurr heim
úr fjósinu.
Þeir sem eru aflögufærir geta
komið fötum eða öðrum fram-
lögum til Fíladelfíu á Akureyri
milli kl. 20 og 22 á þriðjudögum
og til Ásgríms Stefánssonar á
Siglufirði, sími 71298. - ESE.
Þrátt fyrir nýsettan kvóta og
örðug aflabrögð mega menn
treysta því, að á borðum verði að
venju hið fjölbreyttasta úrval
sjávarrétta. Þeir sem vilja eiga
skemmtilega og eftirminnilega
helgi láta sig því ekki vanta í
Sjallann nk. föstudagskvöld og
þeim mun frekar sem væntan-
íegur hagnaður rennur allur til
líknarmála á vegum Hugins.
ur nýrra verksmiðja, og íslend-
ingar setið uppi með verksmiðju,
sem aldrei stendur undir sér.
Horfurnar í áliðnaði eru hins
vegar þær, að ekki sé þörf fyrir
verulega aukna framleiðslu í
heiminum, enda hefur endur-
vinnsla á áli aukist. í Afríku og
Suður-Ameríku eru óbeisluð
óhemjumikil vatnsföll, þar sem
virkjun eins þeirra nægði tugum
álvera af þeirri stærð, sem hér er.
Ráðamenn álfyrirtækja hafa talið
ástandið í viðkomandi ríkjum
(t.a.m. Zaire) ótryggt og hikað
við að ráðast í framleiðslu þar,
þótt orkan ætti að verða miklu
ódýrari en hér á landi, ef stjórn-
arfar þar teldist tryggt og verk-
menning væri betri en hún er. Ef
þessi miklu vatnsföll yrðu samt
sem áður virkjuð til álfram-
leiðslu, mundi það þrengja hag
álframleiðenda í Norður-
Evrópu. Þessar horfur verða ál-
framleiðendur að meta, en ís-
lendingar, sem ekki ætla að fram-
leiða ál fyrir eiginn reikning,
þurfa ekki að meta þessar horfur
beinlínis, heldur þurfa þeir að-
eins að meta það orkuverð, sem
álframleiðendur bjóðast til að
greiða þeim.
Framleiðslukostnaður á kís-
ilmálmi hér á landi var áætlaður
minni en framleiðslukostnaður
nýrra verksmiðja í ýmsum öðrum
álitlegum löndum eða á borð við
hann. Orkukostnaður framleiðsl-
unnar var talinn hvað minnstur
hér á landi og eins og Landsvirkj-
un hafði áætlað hann minnstan.
Landsvirkjun taldi rétt „að
grundvalla orkuverð til nýrrar
stóriðju á kostnaðarverði frá nýj-
um orkuverum", en stjórn Kís-
ilmálmvinnslunnar taldi grund-
völlinn eiga að vera þann, „að öll
stóriðja standi sameiginlega und-
ir eðlilegri hlutdeild sinni af
kostnaði við uppbyggingu og
rekstur raforkukerfisins og að
verðið til fyrirtækjanna eigi að
vera sambærilegt.“
Að sjálfsögðu ber að færa allan
kostnað við virkun vegna nýrrar
framleiðslu á reikning hennar til
,að ganga úr skugga um, að hún
borgi sig. Um leið ber að færa
henni til tekna, að ný virkjun
leiðir til aukins öryggis og nýting-
ar í öllu raforkukerfinu og flýtir
fyrir fullri nýtingu á nýrri stór-
virkjun, en stórar virkjanir verða
hagkvæmari en minni virkjanir,
ef þær verða fullnýttar fljótt.
Vextir hafa mikil áhrif á fram-
leiðslukostnað orkunnar. Raun-
vextir af erlendum lánum hafa
hækkað undanfarin ár og kann
það að hafa úrslitaáhrif á arðsemi
nýrra virkjana hér á landi til
framleiðslu fyrir orkufrekan
iðnað.
V
Stjórn Kísilmálmvinnslunnar hf.
gerði ráð fyrir því, að fyrirtækið
yrði í eigu íslendinga. Orkuverð-
ið yrði þá samningsatriði hér á
landi, sbr. fyrrnefndan ágreining
Landsvirkjunar og stjórnar Kís-
ilmálmvinnslunnar. Það mundi
ekki breyta öllu, þótt fyrirtækið
ætti að vera í eigu útlendinga. Þá
mætti búast við sams konar álita-
málum og ágreiningi.
Öðru máli gegnir, ef um er að
ræða orkusölusamning við fyrir-
tæki, sem þegar kaupir orku hér,
eins og íslenska álfélagið. ÍSAL
sækir það að stækka verksmiðju
sína og kaupa orku til þess, en er
tregt til að hækka verð fyrir þá
orku, sem þegar hefur verið sam-
ið um sölu á. Hugsum okkur, að
samningur tækist um viðbótar-
sölu. Hvers virði sá samningur
mætti teljast og hvort hann stæði
undir virkjunarkostnaði, er háð
því hvaða verð hefði fengist án
viðbótarsölu. Erfitt yrði að full-
yrða um það, en það er nauðsyn-
legt að vita til að reikna út, hvort
viðbótin stæði undir auknum raf-
orkuframleiðslukostnaði.
VI
Hvers mega íslendingar vænta,
fyrst sá vaxtarbroddur, sem þeir
hafa margir horft vonaraugum
til, er ekki eins lífvænlegur og tal-
ið var til skamms tíma? Rök-
semdafærslan hefur verið sú, að
efnilegasta fólkið, það fólk, sem
er fullfært um að bjarga sér vel í
öðrum löndum, muni setjast að
erlendis, ef því bjóðast ekki slíkir
kostir hér, sem orkufrek stóriðja
býður í störfum og lífskjörum.
Ljóst er, að orkufrek stóriðja,
sem ekki greiðir kostnað við þær
nývirkjanir, sem hún þarfnast,
bætir ekki kosti landsmanna,
hvorki þeirra, sem best tækifæri
hafa erlendis, né hinna, heldur
þrengir hag þjóðarinnar.
Orkufrek stóriðja hefur þá sér-
stöðu meðal þeirra úrræða, sem
þjóðin á, að hún er meðfærileg á
borði stjórnvalda, þau geta fjall-
að um hana og ráðið málinu til
lykta, svo eftir verði tekið. Hönd
stjórnvalda er sýnileg í slíku
máli. Öðru máli gegnir um margt
annað, sem til hagsældar horfir,
að hönd stjórnvalda er þar ekki
eins sýnileg og jafnvel ósýnileg.
Slík mál verða eðlilega ekki eins
í sviðsljósinu og ráðagerðir um
stórvirkjanir og stóriðjuver.
Dæmi um það eru ýmis úrræði
sem andstæðingar álvers við Eyja-
fjörð hafa haldið fram. Þau hafa
verið mjög almenns eðlis og
þannig að flestir geta tekið undir
þau, en þau hafa ekki verið bráð
og örugg hagsbót, eins og t.a.m.
ákvörðun um Blönduvirkjun
sýndist.
Orka landsins er auðlind í al-
mannaþágu, þótt vonir manna
um arðbæra stóriðju hafi mjög
dvínað. Enginn áhugamanna um
orkufrekan iðnað hefur rökstutt
hinar dvínandi vonir eins vel og
formaður stóriðjunefndar, Birgir
í. Gunnarsson, í Morgunblaðinu
nýverið (Stóriðjumöguleikar á
íslandi, 10. febrúar). Samt væri
ábyrgðarlaust að ganga ekki frek-
ar úr skugga um verðmæti orku-
lindanna, eins og stóriðjunefnd
gerir. Þó að mál séu könnuð og
til landsins komi menn sem hafa
það verkefni að gera á tæmandi
hátt grein fyrir stóriðjuskilyrðum
um víða veröld, er óþarfi og
dreifir kröftunum að setja á svið
ágreining um eins fjarlæg úrræði
og hér er um að ræða. Flest ann-
að er brýnna.
Björn S. Stefánsson.
Neyðarkall frá
Póllandi!
Kútmagakvöld Lions-
klúbbsins Hugins