Dagur - 09.03.1984, Blaðsíða 9

9. mars 1984 - DAGUR - 9
gistu Stefán Stefánsson, Páll ísólfs-
son, Jón Leifs og Sigurður Sigfússon
Bjarklind frá Húsavík var vinur fjöl-
skyldunnar. Par að auki var pabbi á
íslandi á árunum 1921 og 1925 við að
rannsaka frumrit miðaldartónlistar
og skrá þjóðlög.
- En hvers vegna valdir þú Akur-
eyri?
- Það sem réði því var að Sigurður
Guðmundsson, skólameistari, arf-
taki Stefáns Stefánssonar, skrifaði til
pabba og bað hann að útvega ensku-
kennara fyrir veturinn 1928-29. Þá
hafði pabbi samband við einn af sín-
um fyrrverandi nemendum, Nils
Halland, og hann var fús til þess að
taka að sér kennsluna á Akureyri.
Síðan var mér bætt inn í þetta sam-
komulag, þar sem Halland gæti verið
nokkurs konar akkeri fyrir mig. Þeg-
ar allt kemur til alls var árið á Akur-
eyri stórkostleg upplifun fyrir mig,
sem ég hef haft gleði af síðan. Ég hef
enn samband við nokkra af skólafé-
lögum mínum, t.d. Arngrím Bjarna-
son og Ástu konu hans; Hauk Helga-
son og Guðrúnu Bjarnadóttur konu
hans og Guðfinnu Bjarnadóttur og
mann hennar Björn Olafs.
Frumlegur lokaþáttur
- Hvað með félagslíf?
- Ég naut þeirrar ánægju að fá að
leika með knattspyrnuliði skólans.
Vorið 1929 lékum við á móti KA og
ég man að í liðinu voru frá markverði
til vinstri útherja: Einar Björnsson,
Gunnar Hallgrímsson, Garðar
Jónsson, Barði Brynjólfsson, Friðrik
Einarsson, Jón Björnsson, Guð-
mundur Porláksson, Gísli Ásmunds-
son, Árni Snævarr, Sven Eggen og
Kristján Kristjánsson.
Við notuðum gömlu 2-3-5 uppstill-
inguna og þá voru skoruð mörg mörk
áhorfendum til mikillar ánægju. Ég
minnist þess að Jón Sigurgeirsson var
afburða knattspyrnumaður, en hann
tók stúdentspróf þetta vor og lék
með KA ef ég man rétt. Ég minnist
líka með þakklæti föður hans, Sig-
urgeirs Jónssonar, en hann sýndi
mikla þolinmæði við að kenna mér á
píanó.
í lok skólaársins dvaldi ég í 14
stórkostlega daga hjá hinni indælu
Bjarklindfjölskyldu á Húsavík og þar
með var ævintýri mínu á íslandi lokið
- og þó - ekki alveg. Frumlegur loka-
þáttur á íslandsævintýrinu var ferð
með varðskipinu Óðni austur um
land til Reykjavíkur, en þaðan ætlaði
ég með „Lyru“ heim.
Skipherra á Óðni var hinn þekkti
skipstjóri, Jóhann Jónsson, sem var
mjög duglegur sjómaður. Ferðin
varð viðburðartkari heldur en nokk-
urn grunaði. Klukkan hálf eitt að-
faranótt 10. júní vaknaði ég við að
mikið var um að vera um borð. Skip-
ið valt mikið og allt í einu var skipt
um stefnu og sett á fulla ferð. Þegar
ég kom upp á dekk sá ég vöruflutn-
ingaskip sem lá fyrir akkeri. Við vor-
um fyrir utan Skaftárós. Frá landi
kom flugvél, sem flaug mjög lágt og
skellti sér niður á öldurnar rétt utan
við brimgarðinn, sem myndaði hvít-
an bakgrunn. Um leið var léttbátur
sjósettur frá flutningaskipinu og sett
út akkerisbauja, svo hægt væri að
festa flugvélina. Pað sem ég ekki
vissi þá, var að stórslysi hafði verið
afstýrt á undursamlegan hátt. Flug-
vélin var að koma frá Bergen.og var
að verða bensínlaus þegar hún nálg-
aðist ísland. Auk þess voru gang-
truflanir í mótornum vegna sprungu
í kerti. Á síðustu bensíndropunum,
á flugvél sem skókst á öllum sam-
skeytum, undirbjó flugmaðurinn
lendingu þar sem virtist lygnt lón. Á
síðasta augnabliki uppgötvaði flug-
maðurinn að vatnið var allt of grunnt
og hvassar hraunnibbur stóðu upp úr
vatninu. Pá var ekki um annað að
gera en setja fulla ferð á mótorinn og
yfir brimgarðinn komst vélin og lenti
á opnu hafi. Um leið stöðvaðist
mótorinn. Þar beið vöruflutninga-
skipið Magnhild frá Bergen tilbúið til
tafarlausrar hjálpar og þar að auki
hafi skaparinn séð fyrir hinu ákjós-
anlegasta sumarveðri.
Ný flugleið yfir
Atlantshafið
Flugmaðurinn var sænskur og hét
Ahrenberg. Með honum var loft-
skeytamaður og vélvirki. Vélin var
þýsk Junkers með einn mótor og flot.
En það vantaði bensín á vélina og
auk þess þurfti að ná í varahluti og
lagfæra ýmislegt í vélinni. En flug-
manninum þótti of tímafrekt að fá
þetta með skipi frá Reykjavík. Þá
kom Jóhann Jónsson, skipherra,
með einfalda en sniðuga lausn. Ég
dreg vélina bara til Vestmannaeyja.
Og því bóði var tekið og klukkan
fimm um morguninn hófst þessi sér-
kennilega dráttarferð yfir opið haf
frá Skaftárósi til Vestmannaeyja.
Raunverulega var þetta sögulegur
viðburður. Þá vorum við ennþá í
bernsku almenns flugs. Hið djarfa
áform Ahrenbergs var að opna nýja
leið yfir Atlantshafið, með styttri og
öruggari áföngum en sú leið sem
Lindberg fór. Hann ætlaði að fljúga
frá Bergen til Reykjavíkur, þaðan til
Ivigut og Quebec til New York, hina
svokölluðu Víkingaleið. Þessu höfðu
íslendingar að sjálfsögðu mikinn
áhuga fyrir. Þá skrifaði Morgunblað-
ið í leiðara: „Takist hinum sænsku
flugmönnum að fljúga til New Yorkr
og það eru allar líkur til þess að svo
verði, þá hefur flug þeirra orðið okk-
ur íslendingum til mikils gagns.“ Þá
reiknuðu flestir með að reglubundið
flug um Reykjavík til annarra landa
væri á næsta leiti.
En Ahrenberg flugkappi hafði
þegar orðið fyrir mörgum óhöppum
og ástandið lofaði ekki góðu um
framhaldið. Farkosturinn, með hið
stolta nafn „Sverige“, hafði misst
mesta glansinn þar sem hann hékk í
dráttartaug Óðins. Á búk flugvélar-
innar stóð stórum stöfum: „First air
mail Stockholm-New York“. (Fyrsti
flugpóstur milli Stokkhólms og New
York). En þeir sem áttu von á þeim
pósti þurftu víst að taka á þolinmæð-
inni.
Eftir 11 tíma tog komum við til
Vestmannaeyja og þar beið Fylla
með bensfn og varahluti. Þar var
einnig hinn þekkti flugáhugamaður,
dr. Alexander Jóhannsson og einn
flugvirki. Um klukkan 9 um kvöldið
gat vélin haldið ferð sinni áfram fyrir
eigin vélarafli og kom til Reykjavík-
ur 35 mínútum síðar. Þar voru allir
bæjarbúar mættir á hafnarbakkanum
til að hylla flughetjurnar með húrra-
hrópum og ræðum, flughetjurnar
sem allir höfðu beðið eftir með mik-
illi eftirvæntingu.
Skipin einu farkostirnir
- Þrjár ungar stúlkur höfðu fengið
það verkefni að færa þessum fljúg-
andi sænsku víkingum blóm. Það var
skemmtileg tilviljun fyrir mig, að ein
þeirra, Laufey Jónsdóttir ef ég man
rétt, giftist seinna Árna Snævarr,
sem var samherji minn í knatt-
spyrnuliðinu. Hann er því miður lát-
inn fyrir nokkrum árum, en var
lengst af ráðuneytisstjóri. En fyrir
Ahrenberg varð ferðin engin hetju-
dáð, sem minnst er í dag. í Reykja-
vík þurfti að skipta um mótor í vél-
inni og ég var fyrir löngu kominn til
Bergen þegar hann flaug af stað frá
Reykjavík. Hann komst aldrei
lengra en til Ivigut á Grænlandi.
Árið 1929 var ísland leyndardóms-
fullt og erfitt land fyrir Norðmenn að
komast til. Ennþá voru skipin eini
farkosturinn þangað, eins og í „ís-
land þúsund ár“. í dag er ég jafn
lengi með lest frá Lillehammer til
Osló, eins og með flugi frá Fornebu
til Keflavíkur. Engin kynslóð hefur
orðið vitni að slíkum stökkbreyting-
um til framfara. En mér finnst nú
samt, þþtt merkilegt megi virðast, að
fortíðin hafi færst nær með þessum
hætti, en ekki fjær. Þegar ég sé nýju
Akureyri kemur sú gamla ósjálfrátt
fram í hugann, sem skörp mótsetn-
ing. Það erum bara við, fólkið, sem
frá ómunatíð erum þau sömu -'innst
inni.

Jón
Bjarnason
frá Garðsvík
Burtu
með
ístruna
Á meðan ég var bóndi þurfti ég sann-
arlega ekki að hafa áhyggjur af ístru-
söfnun. Erfiðisvinna sú er löngum
hefur fylgt búskap í sveit og gerir enn
að minnsta kosti í skorpum, sá fyrir
því.
Eftir að ég flutti í bæinn fyrir
röskum tug ára og þó einkum eftir að
ég missti helft heilsu minnar, tók ístr-
an að gerast ásækin og nú á síðustu
jólaföstu, fór mér hreint ekki að lít-
ast á blikuna. En þegar neyðin er
stærst er hjálpin næst, segir gamall
málsháttur og víkur nú sögu til ná-
granna míns, Konráðs Jóhannsson-
ar. Á milli íbúða okkar í Akurgerð-
inu er aðeins einn veggur og að sjálf-
sögðu sé ég honum oft bregða fyrir.
Vissi ég að hann átti við ístruvanda-
mál að stríða, engu síður en ég og
ótalmargir fleiri.
Hann var orðinn
léttari á fœti
Einhverju sinni nú í haust, tók ég að
veita því athygli að Konráð var far-
inn að taka einkennilegum breyting-
um. Hann var orðinn léttari á fæti en
áður og ístran var á hröðu undan-
haldi. Ifyrstu hélt ég að granni minn
væri veikur, en ekki kunni ég við að
vaða að honum með spurningar
þessu viðvíkjandi, enda benti yfir-
bragð mannsins á engan hátt til slíks.
Svo leystist gátan af skyndingu, er
Dagur birti bráðskemmtilegt viðtal
þar sem Konráð lýsir þeim ógöngum
sem hann þóttist kominn í og nú vildi
hann allt til vinna, ef takast mætti
honum að losna við það sem nú í
daglegu máli kallast aukakíló.
Tók Konráð það til bragðs, að
neyta fæðunnar mjög í hófi. í öðru
lagi hóf hann að stunda það sem lyft-
ingar kallast á máli íþróttamanna.
Lýsir Konráð því vel að hið fyrr-
nefnda hafi kostað drjúga sjálfsaf-
neitun og horft hafi til hrösunar, er
hann sat brúðkaupsveislu, þótt ekki
færi svo. Líklegt er að lyftingarnar
hafi heldur ekki verið neinn dans á
rósum í fyrstu, en árangurinn lét ekki
eftir sér bíða, eins og sjá mátti af
myndum sem fylgdu viðtalinu í Degi.
Þessu þarf ekki frekar að lýsa, en nú
segir Konráð líðan sína allt aðra og
betri en áður. í leiðinni gerðist hann
einn af okkar bestu íþróttamönnum
á sviði lyftinga og þykir það með
undrum, eftir svo skamman æfinga-
tíma.
Mynd af
ístrukarli ferlegum
En hvaða lærdóma gat svo vesæl-
ingur minn dregið af þessu? Jú, fyrst
og fremst þá að leitast við að hafa
hemil á mataræðinu. Þetta er gott
orð og ætti að skrifast matar-æði,
þegar við eigum í hlut sem höfum
helst um of góða matarlyst. Reyna
mátti þetta, þó erfitt sé.
Nú er það svo að heilsubrestur
minn snertir öndunarfærin. Því er ég
ófær um að stunda hvers kyns íþrótt-
ir og hlaut að leita uppi eitthvert ráð
sem koma mætti í stað þeirra. Eftir
mikil heilabrot flaug mér í hug að fá
góðan teiknara til að gera mynd af
ístrukarli ferlegum og vel mátti hann
líkjast fnér sjálfum. Myndina hugðist
ég hengja á vegg gegnt sæti mínu við
matborðið. Átti hún að gefa mér að-
vörun þegar matargræðgin var að
leiða mig í ógöngur. Það vill svo til
að ég er málkunnugur þrem mönnum
sem færir eru á þessu sviði. Raunar
eru þeir allir þekktir listmálarar og
óttaðist ég að enginn þeirra nennti að
sinna svo ómerkilegum hlut, sem að
teikna ístrubelg. Þess vegna ákvað ég
að gera myndina sjálfur. Nú vill svo
til að ég hef aldrei náð tökum á þess-
ari list. Hef ekki komist lengra en
það, að rissa upp mynd af hundi,
hesti og kind fyrir börn mín, er þau
enn fyrir bernsku sakir álitu þetta
harla gott. í þessum vanda miðjum
kom að mér sú hugljómun að snúa að
afstrakt-listinni. Hún virðist í fljótu
bragði séð, öllum fær sem ráð hafa á
reglustiku og sirkli. Svo hófst ég
handa og lauk verkinu á fimm mínút-
um og var eilítið hreykinn af.
Ég dró tvö lárétt strik á blað með
tveggja sm millibili. Allir gátu séð að
þarna var kominn maður, en nú var
eftir að skapa ístruna. Án hennar var
til einskis unnið. Sirkil hafði ég ekki
við hendina og því greip ég vekjara-
klukkuna sem Halldór seldi mér í
fyrra, skellti henni á hvolf ofan á
karlinn miðjan. Síðan dró ég strik
eftir henni hálfri, allt að manninum.
Þarna var komin hin virðulegasta
ístra. Svona getur afstrakt-listin
komið þeim busum að liði, sem ekki
geta teiknað fríhendis, rétt eins og
atomljóðin þeim sem erfitt er um að
ríma, eins og gömlu skáldin léku án
fyrirhafnar.
Jólin settu strik
í reikninginn
Ekki var ég þó fyllilega ánægður með
þetta. Þarna varð að koma eitthvað
til viðbótar sem fældi mig svo um
munaði frá ofátinu. Þá varð til vísa.
Glannaleg er hún og ekki síst þegar
hugsað er til aldurs míns og nálægðar
við hin óumflýjanlegu umskipti, svo
og þess að vel gat svo farið ég þyrfti
að pexa við hann Pétur við hliðið
gullna, eins og nafni minn sem þang-
að var borinn í skjóðunni. Að sjálf-
sögðu bar mér nú fremur að leitast
við að setja saman fagurljóð og
sálma. En nauðsyn brýtur
lög og á stundum verður
aðgátin í molum.
Vísuna skráði ég svo á
blaðið, sem
undirskrift
„listaverksins":
ístran vex og sýnir sig.
Svona líkt og hina
fjandinn er að fita mig
fyrir slátrunina.
Síðan hengdi ég plakatið upp á sinn
stað. Það skal játað að engin hús-
prýði er að því, fremur en öðrum
myndum sem málaðar eru eða teikn-
aðar í þessum stíl, en oft varð mér
iitið til þess í fyrstu og svo er raunar
enn, þá þetta er ritað. Hrökk ég þá
gjarnan frá villu míns vegar þegar
biti eða spónn er vitglóran sagði mér
að væri um of, nálgaðist varirnar.
Ekki minntist ég þess, að ég hafi
dregið við mig mat fyrr en hér var
komið sögu. Auðvitað var þetta erf-
itt í fyrstu, en vandist furðu fljótt.
Baðvogin sagði mér að ég væri á
réttri leið, þótt grátlega gengi förin
hægt og í engri líkingu við það sem
ég sá til nágranna míns. Og svo kom
strik í reikninginn er blessuð jólin
gengu í garð.
Ekki verður annað séð en að
kristnir menn hafi um aldir kýlt
vömbina sem ákafast á jólum, bæði í
mat og drykk, eftir því sem efni og
ástæður framast leyfðu og verður á
engu merkt að siður þessi sé í rénun.
Hér verður það ekki tekið til um-
fjöllunar, hvort þenslan sú hin mikla
sem á magann er lögð og víða með
tilheyrandi ölæði, er unnin guð-
dómnum til vegs og dýrðar einvörð-
ungu, eða aðrar kenndir kunni að
blandast í málið, en játa hlýt ég að
þarna barst ég með straumnum að
nokkru leyti og baðvogin hætti að
láta vísinn falla, svo ekki sé meira
sagt. Síðan bar að gamlárskvöld, ný-
ársdag og þrettándann og freistarinn
stóð á gægjum og glotti við tönn.
Vísan er
öllum heimil
En nú verður ekki lengur slegið
undan. Nú skal uppgangan á fjallið
hafin af alvöru með stuðningi feita
karlsins á veggnum og vísunni sem
honum fylgir. Sennilega næ ég aldrei
tindinum, en það er betra en ekki, að
ná vel í miðja hlíð.
Þessar línur eru páraðar þeim til
lestrar og leiðsögu er eiga við ístru-
vandann að stríða. Að sjálfsögðu er
aðferð Konráðs miklu öruggari en
mín og henni ættu allir að fylgja sem
geta. En til mun það fólk sem af ýms-
um ástæðum er ekki til þess fært, að
stunda erfiðar íþróttir. Því góða fólki
vil ég benda á að reyna mína aðferð,
þessa með ístrubelginn á þilinu og
vísan er öllum heimil til notkunar.
Ritað í janúar miðjum 1984.
Jón Bjarnason.