Dagur - 12.03.1984, Page 9

12. mars 1984 - DAGUR - 9
Er listverkamaöurinn
verður launa sinna?
Það er vægast • sagt furðulegt
hvaða sjónarmið eru ríkjandi
gagnvart listum og þeim sem þær
stunda hér á Akureyri, (og
víðar). Maður verður þess var í
samtölum við ýmsa borgara
bæjarins, að þeir líta á listamenn
sem bagga á þjóðinni, ærast ef
þeim er launað fyrir vinnu sína,
eða þeir eru aðstoðaðir til að geta
sinnt henni.
Fyrir nokkrum dögum, (að
lokinni úthlutun listamannalauna
og starfslauna rithöfunda), átti ég
tal við einn af góðborgurum
bæjarins. Hann fáraðist mjög yfir
úthlutuninni og ölmusum til lista-
manna, eins og hann kallaði það.
Þar kom hann máli sínu að hann
býsnaðist yfir tilvist myndlista-
skólans og taldi hann öldungis
óþarfan bagga á bæjarfélaginu,
enda væri hann útungunarstöð
listamanna. Á manninum var það
að heyra, að myndlistaskólann
sækti eingöngu fólk sem gengi
með listamannagrillur.
Glöggt mátti heyra á þessum
ágæta manni að orðið listamaður
fór fyrir hjartað í honum, eins og
svo mörgum öðrum, en listamað-
ur virðist vera annars- eða þriðja-
flokks persóna í hugum margra.
Listamaður hljóti að vera sníkju-
dýr á þjóðfélaginu sem geri sí-
felldar kröfur til annarra, en eng-
ar til sjálfs sín.
Hannaðar nærbuxur
Ég reyndi að benda manninum á
það, að myndlistarnám væri
undirstaða fyrir svo margt annað.
Til dæmis þyrfti hann ekki að líta
lengra en á borðið fyrir framan
sig. Á því væru kaffibollar,
diskar, öskubakkar, teskeiðar,
sígarettupakkar og eldspýtu-
stokkar og allt væri þetta hannað
af fólki sem væntanlega hefði
numið myndlist. Borðið sjálft
hefði verið teiknað áður en það
var smíðað og sama væri að segja
um stólinn sem hann sæti á. Já,
jafnvel væru nærbuxurnar hans
hannaðar af manni sem numið
hefði myndlist, svo tekið væri
nærtækt dæmi. Út um gluggann
gæti hann séð hinar ýmsu tegund-
ir bifreiða og þær hefðu að sjálf-
sögðu verið teiknaðar áður en
þær hefðu verið smíðaðar. Þess
má geta, að færustu bifreiða-
teiknarar eru mikilsvirtir lista-
menn meðal samborgara sinna.
Ég benti þessum ágæta manni
á það, að sumar þjóðir, t.a.m.
Finnar hefðu ómældar tekjur af
útflutningi vel hannaðra hluta,
enda væru þeir frægir á hönnun-
arsviðinu. Slíkur árangur næðist
ekki nema með almennri
menntun á því sviði. Sömu sögu
væri að segja um ýmsar aðrar
þjóðir, ekki síst „frændþjóðir“
okkar á hinum Norðurlöndun-
um.
Nú er mér vel kunnugt um
það, að umræddur maður hefur
yndi af fallegum myndum og
munum og skreytir heimili sitt
með málverkum, eins og flestir
aðrir. Ég býst við því að honum
finnist, að vinnudegi loknum,
notalegt að fara í vel hannaða
inniskóná sína þegar heim
kemur, setja sig niður í vel hann-
aðan húsbóndastólinn, taka sér
vel hannaða bók í hendur, eða
njóta þess að horfa á vel hannað-
ar myndirnar á veggjunum og fá
sér góðan kaffisopa úr vel hönn-
uðum kaffibolla. Það má rétt
vera hjá umræddum ágætismanni
að enginn geti lært að verða lista-
maður, en það er því miður ríkj-
andi misskilningur, að mynd-
listaskólar séu til þess stofnaðir
að framleiða listamenn. Tónlist-
arskólar eru ekki heldur stofnað-
ir til að framleiða einleikara, svo
tekið sé hliðstætt dæmi. Hvorir-
tveggja eru þessir skólar stofnaðir
til að kenna fólki undirstöðu
hinna ýmsu greina. Það kemur
svo í ljós hvort einhver einstakl-
ingur innan skólanna hefur það
til að bera að ganga þá braut sem
liggur til skapandi starfa á lista-
sviðinu. En fæstir nemendanna
leggja fyrir sig svokallaða lista-
mennsku, enda er sú leið bæði
torsótt og lítt fýsileg, ef litið er til
fyrirhafnarinnar eða arðseminn-
ar.
Sú undirstöðumenntun sem
nemendur hljóta í þessum'
skólum sem öðrum, verður þeim
í flestum tilvikum mikilvæg og
þjóðinni til gagns.
Listamenn fara
ótroðnar slóðir
Nú má enginn skilja þessi skrif
mín svo, að ég sé að gera hlut
listamanna lítinn. Listamenn eru
jú einu sinni þeir sem vekja eiga
þjóðirnar með skapandi starfi
sínu. Sumir kalla þessa vakningu
„að vera á undan sinni samtíð".
Listamenn fara ótroðnar slóðir
og benda samferðamönnum sín-
um fram á veginn. Það hefur ver-
ið sagt, að íslendingum hafi þótt
hraunið ljótt, þar til Kjarval fór
að mála af því myndir og sýna
þær.
Það er eins og sumir álíti að
frumherjar okkar á myndlistar-
sviðinu, þeir Kjarval, Ásgrímur
Jónsson og Jón Stefánsson hafi
hafist af sjálfum sér. Nei ekki var
það svo einfalt. Þeir nutu allir
styrkja einstaklinga og hins opin-
bera á námsárum sínum og þeir
styrkir voru ekki allir skornir við
nögl.
Langt var frá því, að íslending-
ar væru sammála um að styrkja
þessa menn, sem þá voru ungir
og brennandi í andanum. Þá var
Ragnar Lár myndlistarmaður í vinnu
stofu sinni í „Digterhjemmet“
í Fanö í Danmörku þar sem hann
starfaði sl. sumar.
til siðs, að leita til Alþingis um
laun eða styrki til náms og náms-
ferða. Væru styrkir veittir var
það oftast naumur meirihluti sem
samþykkti það, gjarnan eftir
snarpar umræður.
Þær þjóðir sem gert hafa vel
við listamenn sína hafa fengið
það borgað til baka á svo mörg-
um sviðum sem langt mál þyrfti
til að tíunda. Ég býst til dæmis
ekki við því, að þeir séu margir í
dag, sem eru því mótfallnir að
þremenningarnir sem minnst er á
hér að framan skyldu fá „starfs-
laun“ og styrki á sínum tíma.
En fyrst ég er nú á annað borð
farinn að skrifa um þessi mál og
hneykslast á sjónarmiðum
náungans, þá langar mig að bæta
dálitlu við.
Leiga fyrir myndir
Á dögunum vár opnað nýtt úti-
bú hér í bæ, bankaútibú Alþýðu-
bankans. Sú nýbreytni var upp
tekin við opnun þessa útibús, að
listamönnum skyldi boðið að
hengja þar upp myndir sína, hver
listamaður tvo mánuði í senn.
Reyndar er nýbreytnin ekki fólg-
in í boðinu sjálfu, því aðrar
stofnanir hafa gert hið sama,
t.a.m. Útvegsbankinn hér á Ak-
ureyri og er allt gott um það að
segja. Nýbreytnin hjá Alþýðu-
bankaútibúinu er fólgin í því, að
greiða listamanninum leigu fyrir
myndirnar á meðan þær hanga
uppi og aðstoða einnig fjárhags-
lega við uppsetningu myndanna.
En hvað gerist? Samgleðjast
borgararnir listamanninum? Já
sumir, ekki allir því miður. Þeir
menn eru til, þótt ótrúlegt sé,
sem eru stórhneykslaðir á þessu
„athæfi“ bankans. „Að borga
mönnum fyrir að fá að hengja
upp myndir sínar!“ Ég spyr les-
andann af þessu tilefni: Af hverju
er það ekki sjálfsagður hlutur að
borga listamanninum í þessu til-
felli? Það er bankinn, (útibúið),
sem biður listamanninn um að fá
myndir hans til sýningar á veggi
sína, væntanlega til augnayndis
þeim sem leið sína leggja í
bankann. Kannski eiga líka ein-
hverjir erindi í bankann ein-
göngu til að líta á myndirnar, en
það er jú jákvætt fyrir fyrirtæki
að fá fólk inn fyrir sfnar dyr, eða
hvað?
Af hverju þykir þeim, sem
hneykslast á umræddum dag-
gjöldum til listamanna, ekki
sjálfsagt að fá ókeypis inn á bíó?
Áf hverju þykir þeim sjálfsagt að
borga drjúga peningaupphæð fyr-
ir að horfa á íslenskar kvikmynd-
ir? Er ekki jafn sjálfsagt að höf-
undar þeirra sýni þær án endur-
gjalds og þakki bara fyrir að ein-
hver vill skoða þær?
„Menningarleg“
sjónarmið ritstjórans
Fyrir nokkrum árum, tveimur
eða þremur, bað einn ritstjór-
anna hér í bænum listamann um
að gera fyrir sig mynd, sem nota
mætti á forsíðu blaðs síns.
Kvaðst hann hafa það á stefnu-
skrá sinni að fá listamenn til að
gera myndir fyrir sig á forsíðuna,
til að nota til hátíðabrigða. Um-
ræddur listamaður brást vel við
og talaði um menningarleg sjón-
armið ritstjórans. Hann gerði
myndina, fór með hana til rit-
stjórans og voru báðir harla
glaðir. Myndin birtist síðan á
forsíðunni lesendum til ánægju.
Seinna fór svo listamaðurinn til
ritstjórans og hafði með sér sann-
gjarnan reikning fyrir myndina.
En hvað skeður? Ritstjórinn
verður stórhneykslaður á lista-
manninum. Hann á varla orð til
að lýsa hneykslan sinni á ósvífni
listamannsins. Ætlast hann virki-
lega til þess að fá greitt fyrir þá
náð sem hann sýndi honum með
því að birta myndina hans - og
það á forsíðu? Gat hann ekki séð
hvað það var mikil auglýsing í
því fólgin að fá mynd birta eftir
sig á forsíðunni? Áð fá greiðslu
fyrir það í þokkabót, ekki nema
það þó!
Þessi frásögn af viðskiptum
listamannsins og ritstjórans lýsir
því miður ríkjandi sjónarmiðum.
Þó eru þeir sem betur fer nokkrir
sem skilja það, að „verður sé
verkamaður launa sinna“, hvort
heldur hann er „listverkamaður",
eða ekki.
R. Lár.
Ath.s. ritsjóra:
Þar sem sá grunur læðist að mér að
R. Lár eigi við mig ætla ég að leggja
örfá orð í belg.
Umræddur listamaður gæti verið
hann sjálfur og það eina sem ég
minnist varðandi mynd eftir R. Lár
á forsíðum Dags var svona svolítið
Bogga-leg mynd af Gísla á Upp-
sölum, en sú mynd tengdist grein
eftir R. Lár inni í blaðinu, sem hann
fékk að sjálfsögðu greitt fyrir. R.
Lár hefur unnið nokkur verkefni
fyrir blaðið og ávallt fengið greitt
skv. reikningi, síðast hálf mánaðar-
laun verkamanns fyrir að hanna nýj-
an Helgar-haus og nokkrar myndir
fyrir veðurdálkinn á baksíðu. Það er
svo hins vegar rétt að Dagur hefur
notið velvildar annarra listamanna í
bænum, sem hafa gert heilar for-
síðumyndir án greiðslu. Vonandi
verður hægt að gera betur við þá
næst. - HS.
Björn S. Stefánsson:
Islenskunám útlend-
inga í heimahúsum
Erlendur hestamaður, sem hér
dvaldist í fyrrasumar, spurði mig,
hvort hvergi væri boðið upp á
hraðnámskeið í íslensku.Ég gekk
úr skugga um, að svo væri ekki.
Talsvert mun hafa verið spurst
fyrir um slík námskeið í mennta-
málaráðuneytinu eftir að forseti
íslands var í opinberri heimsókn
á Norðurlöndum.
Margir útlendingar hafa komið
sér í vist í sveit til að læra ís-
lensku. Aðrir læra málið í há-
skólanum í Reykjavík og er það
þá liður í annarri háskóla-
menntun og stendur vetrarlangt.
Á tveggja ára fresti er haldið
sumarnámskeið í háskólanum
ætlað norrænum stúdentum sem
lesa norræn fræði. Við nám í
háskólanum í Reykjavík dregur
það mjög úr árangri, að hinir er-
lendu stúdentar halda hópinn og
tala .sín á milli eitthvert annað
tungumál en íslensku. Það spillir
enn frekar fyrir námsárangri, að
Reykvíkingar vilja helst ekki tala
íslensku við útlendinga, heldur
babla við þá eitthvert erlent mál.
Utlendingar sem hér eru lang-
dvölum sækjast að sjálfsögðu eft-
ir að þjálfa sig í íslensku með því
að tala við ísiendinga á íslensku.
íslenska er kennd útlendingum
í námsflokkum Reykjavíkur og
málaskólanum Mími, en nám-
skeiðin standa heilt kennslumiss-
eri eða vetrarlangt og.eru miðuð
við að fólk sinni öðru starfi eða
námi samhliða.
í Englandi er boðið upp á
sumarnámskeið í ensku og nem-
endum útveguð vist á enskum
heimilum. Á írlandi er írska
(keltneska) kennd á nokkurra
vikna námskeiðum. Þau fara
fram í héruðum á vesturströnd-
inni þar sem írska er móðurmál
og heimilismál. Nemendum er
komið fyrir á írskumælandi heim-
ilum og ekið að morgni í skóla og
kennt, en fara svo um miðjan
daginn heim og eru samvistum
við írskumælandi fólk það sem
eftir er dagsins.
Það væri þarft að bjóða upp á
sams konar námskeið hér á landi.
Heppilegasti tíminn væri að
sumri og mætti standa þrjár fjór-
ar vikur. Eftir þann tíma væru
nemendur farnir að bjarga sér
svo á íslensku, að þeir gætu vanið
íslendinga af að tala við þá út-
lensku og þannig fengið tækifæri
til sjálfsnáms.
Ekki skal spáð hversu mikil að-
sókn yrði, en byrja mætti í
Reykjavík og á Akureyri. Nem-
endur á Akureyri væri best að
vista í sveitum út með Eyjafirði
að vestanverðu og á Svalbarðs-
strönd. Gætu þeir komið inn á
Akureyri að morgni, annars veg-
ar með Dalvíkurbílnum og hins
vegar með Húsavíkurbílnum, en
síðan færi sérstakur bíll með þá
heim, þegar skólakennslu lýkur,
ef ekki fellur önnur ferð. í
Reykjavík ætti að mega útvega
nægilega mörg heimili fyrir einn
bekk þar sem einhver fullorðinn
er heima á daginn. Ég geri samt
ráð fyrir að vist á sveitaheimili
yrði nemendum notadrýgri. Um
þóknun til heimilanna má til að
byrja með hafa hliðsjón af því
sem greitt er á Englandi og ír-
landi.
Tvennt gæti tafið fyrir fram-
kvæmd þessa máls. íslensku-
kennarar munu lúnir að vori og
ófúsir að taka að sér slíka sumar-
vinnu, þótt ekki sé nema mánað-
artíma. Fáir eru færir um að
kenna útlendingum íslensku. ís-
lenskukennarar eru menntaðir til
að kenna þeim íslensku, sem
kunna rnálið fyrir, nefnilega ís-
lendingum.
Ékki er heldur víst að fáist
nægileg aðsókn, þar sem nám-
skeiðið yrði lítt þekkt í upphafi.
Þar sýnist mér ráð að heita á
ferðamálaráð, sem kæmi kynn-
ingu á slíku námskeiði inn í aðra
kynningu sína erlendis á íslandi.
Menntamálaráðuneytið væri
réttur aðili að koma siíkum
námskeiðum á. hver sem kæmi til
með að halda þau. Kennslugjöld
ættu að standa undir kostnaði og
nemendur greiddu húsráðendum
fyrir vistina. Að þessari starfsemi
ætti að vera menningarauki fyrir
þjóðina og ofurlítil búbót.
Björn S. Stefánsson