Dagur - 27.04.1984, Blaðsíða 4

16 - DAGUR - 27. apríl 1984
BLAÐ2
Þetta greinarkorn er hluti af samantekt um hafnarmannvirki á Akureyri, sem undir-
ritaður gerði í maí 1981, að tilhlutan Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddscn, er þá vann
að hafnarskipulagi fyrir Akureyrarkaupstað. Heimildir eru flestar úr gögnum
Hafnarsjóðs Akureyrar og ýmsum skjölum bæjarins, sem varðveitt cru í Héraðs-
skjalasafninu.
Þ.B.
Aö Gásum, rétt við ósa Hörgár,
var sem kunnugt er fyrsti kaup-
staður og vöruhöfn sem sögur
fara af hér við Eyjafjörð. Sú höfn
lagðist af um eða eftir 1500 að
því er talið er, og þegar einokun-
arverslun Dana hófst árið 1602
var Akureyri orðin aðalhöfnin.
Eyrarland og Naust áttu landið
að höfninni, og er talað um í
heimiidum frá þessum tímum, að
oft stóð í þjarki milli eigenda þess-
ara jarða og kaupmanna um
hafnartoll. Komu þau mál jafnvel
til kasta Alþingis og gengu í þeim
dómar. í Jarðabók Árna Magn-
ússonar frá 1712 er þess getið í
lýsingu áðurnefndra jarða, að
átroðningur vegna verslunarstað-
arins sé verulegur, en gjöld þar á
móti innheimtist treglega.
Hafnarstæðið hér við Akureyr-
arpoll hefur lengi verið talið eitt
hið öruggasta og besta hér á
Norðurlandi. í Sögu Akureyrar
tekur Klemenz Jónsson eftirfar-
andi klausu upp úr bréfi frá 1740,
þar sem talað er um höfnina á
Akureyri:
„Hún er besta höfn landsins, af
því hún liggur svo langt inn í
landi. Skipin liggja svo nærri
landi, að þeir sem standa á versl-
unarlóðinni, geta hæglega talað
við skipverja um borð. Það kem-
ur varla fyrir svo mikill öldu-
gangur, að ekki sje hægt að
ferma eða afferma, nema hvessi
mikið af útsuðri“. (bls. 5)
Að sjálfsögðu voru fyrr á
öldum allar aðferðir við að ferma
og afferma skip ólíkar því sem
síðar gerðist. Fyrstu bryggjur
sem tíðkuðust voru lausar tré-
bryggjur, sem teknar voru upp á
Iand að hausti. Slíkar bryggjur
hafa vafalaust fljótt verið til hér
á Akureyri, og þá fyrst í eigu
hinna dönsku verslana og síðar
einnig einstakra kaupmanna.
í þessu ófullkomna yfirliti
verður einungis stiklað á stóru og
nær eingöngu fjallað um hafn-
armannvirki á vegum Akureyrar-
kaupstaðar. Á fundi bæjarstjórn-
ar 20. febr. 1882 lagði Jón Chr.
Stephánsson timburmeistari til,
að lögð yrðu hafnargjöld á skip
er hingað sigldu. Bæjarstjórn
þótti þetta hið þarfasta mál, og
skipaði nefnd til að gera drög að
reglugjörð þessu að lútandi. Auk
Jóns Chr. voru í þessari nefnd
þeir J. V. Havsteen kaupmaður
og Stefán Thorarensen sýslumað-
ur. Varð þetta upphafið að skipu-
lögðu starfi bæjaryfirvalda að
hafnarmálum kaupstaðarins.
Nokkru seinna þetta sama ár
ákvað bæjarstjórnin að leita eftir
láni úr landssjóði, til þess að
koma upp hafnarmerkjum og
vita á Oddeyri. Fyrsta hafnar-
reglugerð fyrir Akureyrarkaup-
stað var svo staðfest 29. sept.
1882, og samkvæmt henni kosið
í hina fyrstu hafnarnefnd, 5. febr.
1883. Fyrstu fulltrúar þar voru
þeir Pétur Sæmundsen verslun-
armaður og Eggert Laxdal bæjar-
fulltrúi. Var sú skipan lengi
viðhöfð, að annar fulltrúi hafnar-
nefndar var úr bæjarstjórn en
hinn úr verslunarstéttinni, þetta
breyttist svo þegar nefndar-
mönnum fjölgaði.
Ekki eru til fundargjörðabæk-
ur hafnarnefndar fyrr en 1906, og
virðist jafnvel að engar slíkar hafi
verið færðar fyrr en þá. Bendir
margt til, að gjörðir nefndarinnar
hafi hlotið þá umfjöllun í bæjar-
stjórn að formaður hafnarnefnd-
ar hafi flutt málin þar munnlega.
Samkvæmt reglugerðinni frá
1882 var lagt gjald á öll skip inn-
lend og erlend, sem vörpuðu
akkerum fyrir innan Oddeyrar-
tanga. Pótti þetta gjald allhátt,
fór það eftir stærð skipa og var
lágmarksgjald 5 aurar á hverja
smálest, fyrir það eitt að mega
varpa akkerum. Með þessum
skipagjöldum safnaðist fljótt fé í
hafnarsjóðinn og þar með grund-
völlur til að framkvæma hafnar-
bætur. í mars 1888 ákvað bæjar-
stjórn að láta gera tvær bryggjur,
aðra á Oddeyri og hina á Akur-
eyri. Þar með hófust hafnarfram-
kvæmdir á vegum Akureyrarbæj-
ar.
Akureyri
Fyrstu hafnarbryggju kaupstað-
arins var valinn staður rétt fyrir
sunnan Búðalæk, þar sem Chr.
Johnasson kaupmaður hafði þá
þegar trébryggju. Gekk í ein-
hverju þófi að ná samningum við
kaupmanninn, einkum eftir að
bæjarstjórnin ákvað að bryggjan
skyldi úr steini gerð. í>ó tókust
samningar að lokum, og haustið
1890 var bryggjan fullgerð, 100
álna löng. Hafði hún kostað ærið
fé, og varð hafnarsjóður að taka
5500 kr. lán til byggingarinnar.
Yfirsmiður við þessa bryggjugerð
var Steinþór Björnsson, stein-
smiður úr Mývatnssveit.
Það er e.t.v. ofmælt að nefna
bryggju þessa hafskipabryggju,
því að til þess var hún of stutt.
Var því fljótt ráðist í lengingu
hennar. Til þess keypti hafnar-
sjóður sumarið 1902, franskt
fiskiskip „La Glaneuse", sem
hingað kom á Pollinn og var
dæmt ósjófært. Skipi þessu var
sökkt við bryggjuendann þannig
að það myndaði bryggjuhaus,
jafnframt var bryggjan breikkuð.
Gátu nú allstór gufuskip lagst að
henni og gerðist nú þessi bryggja
um skeið aðalhafnarbryggja stað-
arins, þótt fljótt sannaðist að hún
var enn bæði of stutt og of mjó.
Til gamans má skjóta því hér inn
í, að í Minjasafninu á Akureyri
er varðveitt stafnlíkneski (gall-
ions-fígúra) sem í 60 ár stóð í
garði Boga Daníelssonar í Hafn-
arstræti 64. Þetta stafnlíkneski er
af þessari frönsku fiskiskútu sem
endaði sína daga fyrir framan
gömlu hafnarbryggjuna á Akur-
eyri.
Árið 1909 var þessi bryggja
enn stækkuð. Var þá keypt skipið
„Camila“ og því sökkt austur og
vestur fyrir norðan bryggjuhaus-
inn. Síðan var byggt timburplan
yfir það bil sem myndaðist á milli
skipsins og steinbryggjunnar.
Á fundi hafnarnefndar 13. okt.
1913, er fyrst talað um að byggja
nýja bryggju inni á Akureyri. Á
sama tíma var verið að undirbúa
lagningu nýrrar vatnsleiðslu í
bæinn, ofan frá Hesjuvöllum í
Kræklingahlíð. Hafði Carl
Höepfner kaupmaður lofað að
Iána bænum til þeirrar fram-
kvæmdar, og virðist bryggju-
byggingin inni á Akureyrinni
hafa verið einhvers konar skilyrði
fyrir því láni. Þó hefur ekki tekist
að afla nægilegra heimilda um
samhengið þarna á milli. Árið
1914 hófst bygging þessarar nýju
bryggju, nokkru norðar en hin
eldri var. Var hún a.m.k. í fyrstu
jafnan nefnd bátabryggjan. Yfir-
smiður var ráðinn Bjarni Einars-
son timbursmiður. Þessari smíði
auk á árinu 1915, og kostaði
verkið 25-30 þús. kr. Þar af lán-
aði C. Höepfner 20 þús.
Fleiri bryggjur voru ekki
byggðar á hinni gömlu kaupstað-
arlóð á Akureyri, enda fluttust
öll umsvif smátt og smátt norðar.
Þessar tvær bryggjur sem enn
standa, þó syðri bryggjan einkum
sé mjög hrörleg orðin, voru not-
aðar til vöruafgreiðslu fram yfir
1930. Var það þó einkanlega
gamla hafnarbryggjan sem því
hlutverki gegndi, en hin ytri var
notuð fyrir smærri skip og oft
nefnd bátabryggjan eins og áður
er getið. Eftir að nýrri bryggjan
kom á Torfunefi, minnkaði þörf-
in á bryggju innfrá. Þá lagðist
Höepfnersverslun niður upp úr
1930, eina verslunin sem þá var
eftir innra. Öll umsvif fluttust
fyrr en varði út á Torfunef og
Oddeyri, og síðast en ekki síst
jukust grynningar sífellt af völd-
um Eyjafjarðarár. Höepfners-
bryggjurnar svokölluðu urðu því
frekar vettvangur smærri skipa,
og um eða eftir 1960 voru þar síð-
ast gerðar umbætur á nyrðri
bryggjunni og mynduð þar kví
fyrir smábáta. Bryggjuhausinn
var þá lengdur til suðurs með
skrokknum af gamla Drangi, sem
til þess var keyptur.
Nafnið Höepfnersbryggjur
sem nú er algengast að nota um
bryggjurnar þar innfrá, mun hafa
komið til vegna návistar Höepfn-
ersverslunarinnar, og síðar húsa
og annarra minja um tilveru
hennar. Fyrr á tíð mun Höepfner
líka oft hafa leigt aðstöðu á þess-
um bryggjum, einkum þó þeirri
nyrðri, t.d. til síldarsöltunar.
Sama gerði Otto Tulinius og var
þá talað um Tuliniusarbryggju.
Trúlegast sýnist mér að yngri
bryggjan hafi nær því frá upphafi
verið kennd við Höepfner, og
það nafn síðar einnig færst yfir á
hina bryggjuna. Sú bryggja var í
fyrstu yfirleitt nefnd Hafnar-
bryggjan á Akureyri, síðar Innri-
hafnarbryggjan til aðgreiningar
frá Torfunefsbryggju, og einnig
sést nafnið Búðalæicjarbryggja.
Oddeyri og
Oddeyrartangi
Þess var fyrr getið að bæjarstjórn
ákvað í mars 1888 að láta hefja
smíði á bryggjum bæði á Akur-
eyri og á Oddeyri. Oddeyrar-
bryggjunni var valinn staður út af
Strandgötunni, gegnt Grundar-
götu. Hún var fullgerð 1889.
Heimildir benda til þess að þessi
fyrsta Oddeyrarbryggja hafi ver-
ið lausabryggja,og hún var ekki
lengi í eigu hafnarsjóðs. J.V.
Havsteen, konsúll og kaupmaður
kaupir hana á uppboð 2. okt.
1895. Hann setti síðan mjög fljót-
lega þarna upp fasta bryggju og
var hún jafnan kennd við hann.
Sú bryggja mun hafa staðið að
einhverju leyti fram undir seinni
stríðsárin, en þá um margra ára
bil ónothæf með öllu.
Árið 1890 kaupir hafnarsjóður
1200 ferálna lóð af Gránufélag-
inu, austan á Oddeyrartanga. Er
hún ætluð fyrir bryggju og vöru-
hús. Árið eftir er kominn þarna
lausabryggja, því að í gögnum
hafnarsjóðs, 15. apríl 1891, er
talað um Oddeyrarbryggjurnar
báðar, og þá er mönnum greitt
fyrir að setja austari bryggjuna á
Óddeyri fram. Ekki hefur mér
tekist að grafa upp heimildir um
afdrif þessarar bryggju á Oddeyr-
artanga, og líklega hefur hún
ekki verið lengi við lýði. Raunar
má segja að hanfarsjóður hafi
ekki haft mikil umsvif á Tangan-
um fyrr en nú á síðustu árum. Þó
hefur sjóðurinn eignast þar lóðir
og aðrar eignir, en þær gjarnan
verið leigðar einkaaðilum. Lóð
þá er fyrr var getið mun bærinn
alla tíð hafa átt, og 1928 kaupir
hann Wathne-eignina svoköll-
uðu, þ.e. hús og bryggjur. Um
1940 tók Kaupfélag Eyfirðinga
þessa eign á leigu og mun svo enn
í dag. Hvort sá leigutími er óslit-
Innri hafnarbryggjuraar um 1915.