Dagur - 31.08.1984, Qupperneq 8

8 - DAGUR - 31. ágúst 1984

31. ágúst 1984 - DAGUR - 9
, ,Furstamir vilja ull
en ekki kjöt“
- segir Svavar Hákon, hinn hressi bóndi í Litladal
bændastéttinni. Þaö má vissulega
margt betur fara, við bændur
höfum mikið kerfi á bak við okk-
ur og það ætti að geta skilað ár-
angri, en mér finnst það ekki
starfa nógu vel. Þessir menn ann-
að hvort nenna ekki eða geta
ekki. Menn sem eiga að vinna
fyrir mig en gera það ekki vil ég
senda heim. Nú, svo vilja þessir
menn bara fá ull en ekki kjöt, en
það sér hver heilvita maður að af
horrenglum kemur léleg ull. Það
er mikið misræmi í gangi og erfitt
að vera bóndi. Ég hef ekki ofan í
mig og á með þessum búskap svo
ég hef þurft að vinna inn á
Blönduósi á veturna við smíðar
og Sigurbjörg hefur séð um búið
á meðan.“
Skrifstofu-
furstar
- Svavar, nú ert þú Akureyr-
ingur og þar með Eyfirðingur,
hvernig er Húnavatnssýslan til
samanburðar?
„Ég er Akureyringur já, og
verð það sjálfsagt alltaf. Mér
skilst að það taki hálfan manns-
aldur að teljast innfæddur. Pað er
sjálfsagt gott að búa í Eyjafirði,
jarðir þar eru að vísu yfir höfuð
mikið minni en í Húnavatnssýsl-
unni. Þar er mjög þéttbýlt en
jarðir gefa vel af sér. Við höfum
hér meira land. Mönnum sem
eiga leið hér um blöskrar oft
að ekki skuli vera meira þurrkað
upp. En það verður að athuga
það, að ef hver spilda er þurrkuð
upp, þá fer ótrúlega mikið af líf-
ríkinu. Við höfum mýri rétt við
bæjarvegginn og fuglalíf er ótrú-
lega mikið, það eru hér allar teg-
undir af mófugli. Þó ekki þröstur
og ég sakna hans á stunum. Það
vill oft brenna við að menn vilja
vernda steina og kletta þar sem
frægir kallar hafa verið drepnir í
fornöld, en það þarf meira til.
Það stefnir í það að öll ábyrgð
verði tekin af bændum og ein-
hverjir skrifstofufurstar fyrir
sunnan fái öll ráð í hendi sér. Það
er verið að unga út fræðingum í
landbúnaðarkerfinu en ef land-
búnaður stendur höllum fæti þá
höfum við ekkert með þá alla að
gera, einkum ef þeir vinna gegn
okkur. Hefur þetta ekki stundum
verið kallað að ala nöðru við
brjóst sér?
- Jú, jú, einmitt. Þú kemur úr
kaupstað og hefur búskap á jörð
sem lengi hefur verið í eyði, er
þetta bara létt verk og löður-
mannlegt?
„Ekki segi ég það kannski, það
er ekki stokkið í það að búa og
bændaskólar eru ágætir til síns
brúks. En nú er að líta dagsljósið
lög og réttindi til að búa og þar er
lögð áhersla á langskólanám. Þar
er ákveðin menntun lögð til
grundvallar því að þú megir hefja
búskap og mér finnst áherslan á
langskólanám óþarflega mikil.
Iðnskóli er ekki nefndur á nafn,
en það er mikill plús fyrir bændur
að kunna að fara með logsuðu-
tæki og smíðatól. Ég hafði unnið
mikið við vélaviðgerðir áður en
ég kom hingað og það munar
miklu. Ég þarf ekki að kaupa vél-
avinnu, en það fer rosalegur pen-
ingur í vinnu á viðhaldi véla. Það
hefði verið mikil kjarabót fyrir
samt kjaftæði að hross séu vita
arðlaus. Ég fer töluvert á hestbak
það þarf að halda hestunum í þjálf-
un svo maður komist í göngur.
Bændur eru að verða hestlausir,
komast varla í göngur lengur.
Margir nenna ekki í göngur og
kaupa sér sporthestamenn til að
fara fyrir sig. Þeir sem ekki
nenna í göngur sameinuðust um
að sökkva heiðinni. Það hefur
verið þannig hér undanfarin ár að
heyskapur hefur gengið illa og
margir ekki búnir þegar kemur
að göngum og geta því ekki farið
sjálfir. Þeir hafa fengið unglinga
á lélegu kaupi til að fara fyrir sig.
Annars gæti farið svo að við
þyrftum að kaupa okkur báta til
að fara í göngurnar, því uppi-
stöðulónið verður svo rosalegt.
En það er eitthvað sérstakt við það
að fara í göngur, ég myndi alls
ekki vilja missa af göngunum.
Þar sameinast bændur og þetta
eru hressilegar ferðir. Það er
ákaflega fallegt upp til fjalla og
úsýni stórkostiegt.“
- Jæja, Svavar, það fer að síga
á seinnihlutann. Ekki þarf að
kynna Kristján bróður þinn fyrir
lesendum blaðsins, en segðu okk-
ur að lokum af sjálfum þér og
þínum söng.
„Ég hef nokkuð fengist við
söng, syng t.d. með Karlakór
Bólstaðarhlíðarhrepps. Við
höfum dálítið sungið saman ég og
Jóhann bróðir, einkum á manna-
mótum í okkar sýslum, en hann
býr í Skagafirði. Við syngjum
næst á Fjórðungsþingi Norðlend-
inga sem haldið verður um helg-
ina og vorum að æfa okkur í gær.
- Erfitt að stunda æfingar?
„Jú, það má segja það. Við
æfum víða, bara þar sem við finn-
um píanó. Undirleikarinn okkar
er á Hvammstanga svo þú sérð að
vegalengdir okkar á milli eru
miklar. Það er heilmikil keyrsla í
kringum þetta áhugamál, en við
höfum ánægju af þessu og vonum
að aðrir hafi það líka. Það er dá-
lítið dýrt að standa í þessu en oft-
ast fáum við samt fyrir kostnaði.
Ég hef svolítið fengist við að
syngja einn og þá hefur hún Sól-
veig í Mosfelli spilað undir fyrir
mig, en nú er hún á förum að
læra meira og ég veit því ekki
hvort ég fæ annan undirleikara í
vetur.“
- Það þarf ekki að spyrja, þú
ert tenór?
„Já, já, það eru tómir tenórar
í ættinni.“ Svavar hugsar sig ör-
lítið um. „Nei, ekki alveg.
Mamma er með altrödd."
Þegar við erum að kveðja
Litladalsfjölskylduna, segja þau
hjónin að það sé mikill kostur við
að búa í sveit að geta haft orm-
ana hjá sér og eiga þá að sjálf-
sögðu við börn sín, Jónu Fann-
eyju og Hákon Þór. í kaupstaðn-
um eru foreldrar mikið minna
með börnum sínum, foreldrar í
vinnu og börnin í skóla og sam-
skipti þeirra á milli með öðrum
hætti.
Við setjumst inn í bíiinn og
Svavar segir Hákoni að vera
ofurlítið herralegur og opna hlið-
ið fyrir okkur. Það þarf ekki að
segja honum það tvisvar, hann
hjólar á fleygiferð niður af-
leggjarann og opnar fyrir okkur.
- mþþ
bændur ef tollar hefðu verið
felldir niður eða iækkaðir á vara-
hlutum í vélar heldur en á vélun-
um sjálfum. Það eru svo margir
milliliðir áður en við fáum vör-
una að álagningin er orðið 45-
50% þegar hún berst okkur í
hendur
Um pólitíkina
- Eigum við þá ekki bara að
skella okkur út í pólitíkina. Það
blása hressilegir vindar um
Húnavatnssýsluna og hafa
löngum gert.
„Ég skipti mér iítið af pólitík.
Er þó í Framsókn. Ég gæti samt
neyðst til að flytja mig, því það er
ákveðinn maður í flokknum sem
herrar eiga greiðan aðgang að
blönku fólki. En það fer margt
öðru vísi en ætlað er. Lítið hefur
farið fyrir Blöndugróðanum.
Blanda átti að verða hinn mesti
fjörkippur í atvinnulífinu og lof-
orð voru um að bæta að fullu
landskemmdir sem fylgdu með.
Við stofnuðum Iðnsveinafélag á
Blönduósi þar sem tilgangurinn
var m.s. að tryggja fólki héðan
vinnu við Blöndu, síðan hefur
komið í ljós að heimamenn hafa
ekki náð í verk því allt er boðið
út og við erum ekki nógu sterkir.
Það eru oftast aðilar fyrir sunnan
sem fá verkin. Þá eru sett ákvæði
um að þeir sem vinna við Blöndu
og eiga lögheimili t.d. í Reykja-
vík mega ekki flytja það hingað,
Fjölskyldan í Litladul. Svavar Hákon Jóhannsson, Sigurbjörg Þórunn Jóns-
dóttir, Jóna Fanney með kettlinginn sinn og Hákon Þór, glaðbeittur krakki
á hjólhesti.
er svartasta íhald og það líkar
mér ekki. Við nefnum engin
nögn en fyrsti stafurinn er Stein-
grímur Hermannsson. Það er
ekkert gaman að tala um þetta,
segið þið mér heldur af álveri við
Eyjafjörð." Við reyndum það.
„Éinhvern tíma stóð ég upp á
fundi og talaði á móti álveri við
Eyjafjörð. Það er verið að negla
framtíðina, börnin okkar sitja
uppi með þetta án þess að geta
hreyft mótmælum. Ég vil ekki
láta ættingjana klóra yfir skítinn
af mér, það vil ég gera sjálfur. Á
þessum fundi varpaði ég fram
þeirri spurningu hverjir myndu
vilja vinna í álveri eða láta börn
sín vinna þar og ég bað menn að
rétta upp hönd. Öngva sá ég
höndina á lofti. Stendur ekki í
heilagri ritningu, að þú skulir
ekki gera öðrum það sem þú vilt
ekki að aðrir geri þér.“
- Frá ástkæru álveri yfir í
Blönduslaginn?
„Það er mikið af ungu fólki í
hreppunum hér í kring og ungt
fólk er oft blankt fólk. Áróðurs-
en það hefði verið mikil tekjulind
fyrir sveitarfélagið. Mótmæli
okkar gegn Blöndu snérust eink-
um um það að uppistöðulónið
yrði minna, en þjóðarhagur
krafðist hins og við það situr.
Pólitíkusar túlkuðu dæmið hins
vegar þannig að við vildum
stöðva framkvæmdir við virkjun-
ina. Síðan var stigið skref í sam-
komulagsátt, þar var kveðið á um
að lónið verði minnkað og
heimamönnum tryggð atvinna,
en það komst aldrei inn í samn-
inga. Við stöndum illa að vígi,
bændur græða ekkert á virkjun-
inni.“
Göngur og
söngur
- Nú, víkjum við að saklausu
hrossatali. Göngur og réttir
komu út á sínum tíma í fjölmörg-
um bindum, en þú segir okkur
kannski í stuttu máli frá eigin
reynslu?
„Ég á eitthvað af hrossum og
hef þau mest til gamans, það er

W*w
!ILJI
Er við ókum sem leið
lá heim að Stóradal,
var flugvél á túninu,
þaðfyrsta sem við rák-
um augun í. „Það er
aldeilis að bœndur búa
flott, bara til flugvél á
þessum bœ. “ Þó virtist
okkur túnið ekki líkjast
flugvelli neitt átakan-
lega mikið, svona held-
ur brattara. Við kom-
um okkur saman um
það að enginn mundi
þora að lenda á þessu
túni nema Húnn Snœ-
dal og Ómar Ragnars-
son og það kom á dag-
inn að vélin var ekki í
eigu bóndans og fjöl-
skyldu heldur voru það
Húnn Snœdal og Bogi
Þórðarson, stórbóndi
á Stór-Hamri í Eyja-
firði, sem voru í heim-
sókn í Stóradal.
Er við höfðum stöðvað bílinn
og klappað hundunum Jenna og
Gosa, vorum við drifnar inn í
mat. Við höfðum að sjálfsögðu
gert í því að koma á matartíma
svo við fengjum eitthvað í sarp-
inn og ekki vorum við sviknar af
matnum, lambalæri með öllu.
Það var sunnudagsmatur á mið-
vikudegi, eins og Húnn orðaði
það, en flugmennirnir sátu að
snæðingi er við komum inn.
I Svínadal í Húnavatnssýslu eru bæimir Litli- og
Stóridalur og standa þeir andspænis hvoruin öðrum.
Bæjarstæðin eru ákaflega falleg og skemmtileg og er út-
sýnið yfir sveitina stórfenglegt frá þessum bæjum. Bændur
á þessum bæjum eru báðir ungir Akureyringar og það vill
svo skemmtilega til að þeir eru giftir systrum. í Stóradal
búa Kristján Jónsson og Margrét Rósa Jónsdóttir. ásamt
sonum sínum þremur og býr móðir Margrétar einnig þar.
í Litladal býr Svavar Hákón Jóhannsson og Sigurbjörg
Þórunn Jónsdóttir, þau eiga tvö böm. Blaðamenn Dags
heimsóttu þessa bæi til að spjalla við sveitafólkið um Iffið
og tilveruna.
Meirihluti fjölskyldunnar samankomin. Kristján, Margrét Rósa og synirnir Haukur og Bjarki. Yngsti fjölskyldu-
meðlimurinn lagði sig eftir matinn. Myndir mþþ.
„Nei, það er mjög snjólétt
hérna, en þetta halda margir.
Það er miklu meiri snjór fyrir
norðan, það rífur upp hérna.“
Þegar Kristján segir norður á
hann við Akureyri, þeir kalla það
víst að fara norður þarna í dölun-
um, þó það sé eiginlega í austur.
- Nú ber virkjunarmál og
hrossapólitík hæst hér, eru þetta
viðkvæm mál?
„Nei, nei, þeir halda það bara
í blöðunum. Meirihluti héra og í
Blöndudal eru á móti virkjun-
inni. Það er kannski ekki hægt að
segja að við séum beint á móti
henni, en hefðum viljað minna
uppistöðulón og á öðrum stað.
Þetta er mikið land sem fer undir
lónið, það er talað um að það sé
8 sinnum stærra en Svínavatn og
þess vegna erum við á móti. Þeg-
ar þessi mál voru rædd hvað mest
hérna var hreppsnefndin með
virkjuninni, en fólkið á móti. 3 í
hreppsnefnd voru með en 2 á
móti. Næst þegar var kosið
skiptum við um í hreppsnefnd og
þá var hún á móti eins og fólkið,
en það var of seint, það var búið
að samþykkja. Það fær ekkert
stöðvað þessar framkvæmdir
héðan af.
Fólkið í Torfulækjarhreppi var
með virkjuninni. Það hélt að það
fengi pening sendan í pósti 1/2
mánaðarlega og þyrfti ekki að
Borðið var bara stækkað, ekkert
mál og alókunnugum blaðasnáp-
um gefið að borða. En Kristján
er Akureyringur og fór umsvifa-
laust að grennslast fyrir um ætt
og uppruna okkar og kannaðist
þar við ýmsa, svo við fengum að
sitja áfram. Eftir snæðing var
boðið til stofu og þar hófst hið
formlega viðtal.
- Ertu búinn að búa lengi á
Stóradal, Kristján?
segir Kristján bóndi í Stóradal
„Ég er búinn að búa hér í 12
ár. Konan mín er frá þessum bæ.
Ég kom ríðandi hingað frá Akur-
eyri, lét senda rúmið mitt og
lagði einnig til gamlan Volkswag-
en. Það var nú allt og sumt sem
ég átti.“
- Hvað vakti áhuga þinn á
sveitabúskap?
„Ég ætlaði mér alltaf að verða
bóndi. Þegar ég var lítill og var
spurður hvað ég ætlaði að verða,
svaraði ég alltaf því til að ég ætl-
aði að verða bóndi og við það
stóð ég. Ég var alltaf í sveit á
sumrin sem krakki og hef alltaf
haft gaman af skepnum. Ég hef
alltaf sagt það að menn eiga ekki
að búa nema þeir hafi gaman af
Ibúðarhúsið í Stóradal.
skepnum, það eru allt of margir
sem ekki hafa það. 9 ára gamall
eignaðist ég svo fyrst skepnur,
það voru hænur. 12 ára eignaðist
ég svo minn fyrsta hest og þá
fékk ég mér líka rollur og hef átt
skepnur síðan. Ég var alltaf með
hross og fé heima á Akureyri
þegar ég bjó þar.“
- Þú ert lærður iðnaðarmaður,
er ekki svo?
„Jú, einhverra hluta vegna fór
ég að læra húsasmíði í Slippstöð-
inni á Akureyri. Ég fór beint
hingað úr sveinsprófinu. Ég hef
alltaf unnið við það samhliða bú-
skapnum, þar til fyrir 2 árum, þá
fór ég að vinna bara á búinu. Það
er erfitt að vera á tveimur stöðum
í einu, búið var orðið það stórt.“
- Hvað er búið stórt?
„Þetta er rúmlega vísitölubú,“
sagði Kristján og glotti, vitandi
það að við höfðum ekki hugmynd
um hvað vísitölubú er stórt. „Það
eru 400 rollur og svo er ég með
eitthvað af hrossum, líklega um
20.“
- Ert þú með hross á þessum
frægu ofbeittu heiðum?
„Já, ég er með hross á heið-
inni. Það er bara ein girðing sem
skilur að mitt land og heiðina.
Síðast þegar ég vissi til var hliðið
opið og hrossin geta því eins ver-
ið fram á Hveradölum.“
- Er ekki snjóþungt hér á
vetrum?
lyfta litla fingri meira. En þetta
er allt misskilningur, þó þeir
vildu hætta að búa og fara að
vinna við virkjunina fengju þeir
bara verkamannavinnu og græða
lítið á því, hún er ekki svo vel
borguð."
- Hvernig hefur þér svo líkað
að búa í sveit?
„Mjög vel. Fyrst þegar ég kom
og fólk var að spyrja mig hvaðan
ég væri og þegar ég sagðist vera
frá Akureyri spurði það hvað ég
væri eiginlega að gera í sveit. En
ég ætlaði mér þetta alltaf og
mamma mín er úr sveit, þannig
að það var bara einn ættliður á
mölinni.“
- Svona að lokum Kristján,
hvernig hefur heyskapur gengið?
„Heyskapur hefur gengið alveg
með eindæmum vel í sumar,
þetta er búið að vera mjög gott
sumar. Það kom 1/2 mánaðar töf
vegna óþurrka, en það gerði ekki
svo mikið til. Það var mjög slæmt
í fyrrasumar og þetta var því
kærkomið. Þá rigndi svo mikið
að ég var farinn að missa dráttar-
vélarnar ofan í túnin, rétt eins og
fyrir sunnan. Það er svo merki-
legt með veðráttuna hérna, það
skiptir um á Öxnadalsheiðinni.
Við fáum hluta af rigningunni
sem hrjáir sunnlendinga. Jæja, er
þetta ekki orðið ágætt, viljiði
ekki koma fram og fá ykkur
kaffi.“ Við þáðum kaffið og
drifum okkur síðan yfir í Litla-
dal. -HJS
„Jæja, voruð þið að
koma frá Stóradal og
fenguð þið lœri? Við
hefðum átt að bregða
okkur yfir. “ Við vor-
um komnar yfir að
Litladal að spjalla
ofurlítið við Svavar
Hákon og konu hans
Sigurbjörgu Þórunni.
Þau buðu okkur strax
í bœinn og sögðu ágætt
að verða fyrir smá
truflun og sötra kaffi-
sopa. Jóna Fanney 10
ára dóttir þeirra hellti
upp á. „Hafðu 3 slétt-
fullar skeiðar. “
Eins og títt er spyrja menn fyrst
almæltra tíðinda af heyskap og
hann hafði gengið svona ljóm-
andi vel. Það munaði um helming
frá því í fyrra en ekki yrði sett
meira á, það væri óðs manns æði
eins og stefnan er í landbúnað-
armálum. Auk þess hafa þau all-
taf verið tæp með hey og því gott
að eiga fyrningar til hörðu ár-
anna. En sem sagt nú sjá þau í
fyrsta skipti fram á að vera vel
sett með hey og það er mikil guðs
mildi. Þá er komið að næsta lið í
dagskránni, það er upphafið.
Tók við mér
af góðmennsku
Svavar hefur orðið. „Ég er Akur-
eyringur og starfaði þar sem ket-
il- og plötusmiður. Einhverju
sinni réðist ég sem ráðsmaður
hjá Jóhanni bróður mínum, en
það vill svo til að hann er giftur
systur Sigurbjargar. Ég kynntist
henni er ég var hjá Jóhanni, en
eitt sinn var ég hér um slóðir á
faraldsfæti og þá tók konan við
mér í góðmennsku sinni. Síðan
höfum við búið hér í Húnavatns-
sýslu. Við hófum okkar búskap
í Stóradal ásamt Kristjáni og
Margréti, en keyptum svo þessa
jörð. Hún hafði lengi verið í eyði
og við þurftum að rækta upp mik-
ið land. Það sem gildir í búskap
er að ræktunarskilyrði séu góð.
Fyrst bjuggum við í gömlu 60 fer-
metra húsi sem var að niður-
lotum komið. Þar var ekkert raf-
magn og við vorum að jafnaði
með 9-12 menn í vinnu. Það var
því þröngt setinn bekkurinn og
óhætt að segja að mikið mæddi á
konunni, en hún tók þessum
þrengingum ósköp vel. Nú erum
við komin í ágætis einingarhús
frá Akureyri og allt í himnalagi.“
- Þessi sígilda um hversu stórt
búið er?
„Það er lítið, eitthvað um hálft
vísitölubú sem er liðlega 200 fjár.
Auk þess er ég með geldneyti
sem ég legg inn, en það er að
koma kvóti á það líka.
Það leiðinlegasta við búskap-
inn er þessu mikli fjölmiðlaá-
róður á móti okkur bændum. Það
eru heilu blöðin gerð út á móti