Dagur - 31.08.1984, Blaðsíða 10
10 - DAGUR - 31. ágúst 1984
„Ég skal gefa þér allt
mitt land fyrir einn dans“
- Hugleiðingar að lokinni vesturför í álfugli
Það var með hálfum huga að ég
þáði boð Alcan, um að fljúga í
„Álfugli" þeirra yfir Atlanshafið
í þeim tilgangi að líta eigin aug-
um þær framfarir sem orðið hafa
í áliðnaði. Ég hugsaði sem svo:
„Nú á að hafa mig góða, sýna
mér allar fallegu hliðarnar og svo
á ég að koma heim frelsuð." En
ég fór samt, og ég sé ekki eftir
því. Ég kem hins vegar ekki heim
frelsuð, eins og H. Bl. heldur
fram í fljótfærnislegum leiðara-
skrifum í íslendingi 16.08. sl.,
eða eins og lesa má út úr greinum
og þó sérstaklega fyrirsögnum í
Degi 13.08.
Nei, skoðun mín varðandi ál-
ver við Eyjafjörð er með öllu
óbreytt, þótt og m.a. vegna þess,
að ég er mikils vísari eftir þessa
ferð. Eins og Tómas Ingi Olrich
tekur fram í grein sinni í íslend-
ingi, reyndar þeim sama og H.Bl.
skrifar leiðarann í, þá var þessi
ferð skipulögð af Alcan, og það
sem við sáum og heyrðum var
það sem Alcan vildi að við sæjum
og heyrðum. Enginn tími gafst til
að afla upplýsinga frá, eða ræða
við, aðra aðila, því miður. Að
vísu fengum við tækifæri til að
ræða við fulltrúa úr stjórn sam-
taka bænda í héraðinu og bónda,
sem býr um 5 km frá stærsta ál-
verinu, en það var fyrir milli-
göngu Alcan.
Með þessu er ég ekki að halda
fram að Alcan-menn hafi haldið
að okkur röngum upplýsingum.
Allir sem við töluðum við, for-
stjórar, verkfræðingar, læknir,
umhverfisfræðingar og PR-fólk
(upplýsingamiðlarar) voru afar
heiðarlegir í svörum sínum, að
mér virtist. Þeim bar ekki alltaf
saman í smáatriðum, en gerðu
sér ekki rellu út af því. Ekki
héldu þeir heldur uppi neinni
sannfæringastefnu gagnvart mér
eða öðrum í hópnum, sem þeir
vissu að væru andvígir byggingu
álvers við Eyjafjörð. Sumum
þótti jafnvel merkilegt að íslensk
stjórnvöld væru yfirleitt að íhuga
álver á þessum stað, fyrst ekki
væri einhugur um það. Og þeir
ítrekuðu þá afstöðu sína, sem
kom fram í íslandsheimsókn
forstjóranna í júlí, að þeir hefðu
ekki áhuga á samvinnu, ef öflug
andstaða væri í heimahéraðinu.
Ég trúi að þar segi þeir satt
(það kemur þá í ljós ef svo er
ekki), og hef það m.a. til marks,
að í Saguenay - St.Jean héraði
hafa þeir lagt í mikinn kostnað
við að hafa íbúana ánægða. Það
staðfestu þeir bændur sem við
töluðum við. Pó ber þess að geta,
að þar er um að ræða þeirra
heimahérað, aðalathafnasvæði
og fósturjörð, og kann það að
hafa sitt'að segja.
Petta er nú orðinn langur inn-
gangur, og e.t.v. sundurlausar
hugleiðingar með tilheyrandi
fyrir svörum, að því sem átti að
vera meginefni þessarar greinar.
Eftir heimkomuna hef ég verið
að velta fyrir mér og melta allt
það sem ég sá og heyrði, og hef
þá staðnæmst við nokkrar spurn-
ingar, sem varða vinnuaðferðir
eða reglur Alcan, eins og Alcan
kynnti þær, okkur Eyfirðingum,
hugsanlegum samvinnuaðilum
þeirra.
Alcan vill eiga landið
Á 3. áratug þessarar aldar komu
menn Ar.Vi Davis til Saguenay-
St.Jean og byrjuðu á því að reisa
þar orkuver og síðan álver, sem
tók til starf 1926. Síðan hefur
uppbygging og sigurganga fyrir-
tækisins verið glæst og nánast
sleitulaus, og nú 60 árum síðar er
það eitt stærsta og virtasta fyrir-
tæki í Kanada og án efa eitt
sterkasta álfyrirtæki í heimi.
Elsta áverið, sem hét Arvida í
höfuðið á pabbanum, var stækk-
að um 1940 og endurbætt tölu-
vert. Þá voru m.a. sett lok á ker í'
kerskálum (á svipaðan hátt og
gert var í Straumsvík u.þ.b. 40
árum síðar). Þá fór framleiðslu-
geta bræðslunnar yfir 400.000
tonn á ári en í tengslum við
bræðsluna er álsteypa, rafskauta-
verksmiðja og fleira, og starfs-
Valgerður Bjarnadóttir.
menn við þennan vinnustað eru
nú yfir 6.000.
Mengunin frá ferlíkinu sem
nú heitir Jonker var vissulega f
samræmi við stærðina og bændur
í héraðinu voru sumir hverjir
ósáttir við þessar áðstæður. Mál
voru höfðuð á hendur Alcan og
miklar fjárhæðir hafa runnið frá
Alcan til bænda í formi skaða-
bóta.
Nú eru mengunarvarnir komn-
ar til sögunnar, Kanadísk yfir-
völd hafa nýverið hert kröfur um
slíkt, og eftir því sem okkur var
tjáð þá er litið svo á að það flúor
og brennisteinsdíoxíð, sem
sleppur fram hjá mengunarvörn-
unum sé ekki skaðlegt umhverf-
inu á þessum stað.
í þessu sambandi kemst ég ekki
hjíTþví, að lýsa örstutt staðhátt-
um þarna. Héraðið er stórt,
(álíka stórt og ísland), þar er vítt
til veggja, skógi vaxnar hæðir, ár
og vötn, en opið til allra átta.
Veðurfar er nokkuð stöðugt,
heitt á sumrin og mikil uppgufun,
en kalt á vetrum að meðaltali -20
—30 ° C og mikill snjór.
Vegna þessara staðhátta er
mengunin mest næst álverunum
og er mjög óverleg í nokkra km
fjarlægð frá bræðslunum. En
jafnvel á álvershlaði nýjasta vers-
ins er flúormagnið í grasi undir
þeim mörkum sem yfirvöld setja.
Einhverra hluta vegna telur Alc-
an þó nauðsynlegt eða æskilegt
að eiga sjálfir töiuvert stór land-
svæði umhverfis álverin. Nýjasta
ver þeirra Grande-Baie þekur
um 100 ha landsvæði, en Alcan
keypti og samdi við bændur um
að flytja á brott af um 1000 ha
svæði umhverfis verið. Ég tel
eðlilegt að álíta að í Arnarnes-
hreppi yrði upp sama stefna og
ber því fram þessa spurningu til
umhugsunar: Eru bændur í Arn-
arneshreppi tilbúnir að selja Alc-
an jarðir sínar og hætta þar
búskap, eða gerast leiguliðar og
bjóða fram skepnur sínar sem til-
raunadýr eins og bændurnir í
Mistook, búgarðinum sem við
heimsóttum?
Alcan vill eiga ork-
uverin
í Saguenay - St.Jean héraði einu
saman framleiðir Alcaan 3 sinn-
um meiri orku en Landsvirkjun
öll. Stór landsvæði hafa verið
lögð undir lón og nýir árfarvegir
búnir til og gamlir þurrkaðir upp,
þar sem þótt hefur henta. Þarna
eiga Þingeyingar greinilega ekki
frændur.
Með því að eiga orkuna sjálfir,
geta þeir hagrætt verðinu eins og
bókhaldinu best hentar og er það
skynsamlegt. Ekki veit ég hvort
þeir muni gera þetta að skilyrði
hér á landi, við því fengum við
aldrei fuilnægjandi svör. En
ef . . . erum við þá tilbúin að selja
þeim t.d. Fljótsdalinn?
Alcan er stórbóndi
Alcan er nánast fullkomlega
sjálfstæð eining, og velta þeirra
árleg er meira en 8 sinnum meira
lög íslenska ríksins.
Þeir framleiða orkuna, þeir
eiga báxítnámurnar, framleiða
súrálið, flytja það milli landa,
þeir ráða höfnum, leggja eigin
járnbrautir, bræða álið, steypa
álið og móta álið. Þeir endur-
vinna flúorið (ég keypti hjá þeim
Colgate með spes-flúor), þeir
eiga hótelið sem við bjuggum á,
flugvélarnar sem við flugum í,
bílana sem við keyrðum í, þeir
reka’eigin heilsugæslustöð, það
eina sem þeir ekki reka eru dag-
vistir. Á búgarðinum þeirra, sem
er rétt hjá Alma-álverinu eru
eintómar verðlaunakýr, og að-
eins þær elstu komnar með flúor-
skemmdir í tennur. Á Jamaica
kaupa þeir stór landsvæði, þar
sem þeir grafa eftir báxíti og þeg-
ar það er upp urið, þá rækta þeir
svæðið upp að nýju og reka þar
myndarlega búgarða. Alcan er
einn stærsti mjólkur- og mjólkur-
afurðaframleiðandi á Jamaica.
Sömu sögu er að segja frá
Malaysiu, nema hvað þeir rækta
sauðfé, rækjur og endur þar.
Allir sem ég talaði við, þ.á.m.
aðstoðarframkvæmdarstjóri um-
hverfisdeildar Alcan, sem reynd-
ar er hin viðkunnanlegasta kona,
voru að vonum stoltir af þessu
framtaki auðhringsins.
Mér datt hins vegar í hug:
Hvað ætli kartöflubændur á Sval-
barðsströnd, rækjuútgerð við
Eyjafjörð eða kúabændur segðu,
ef þeir lentu í samkeppni við „Mr
Alcan“?
Þessar vangaveltur mínar
kunna að þykja broslegar og
e.t.v. velta Gunnar Ragnars og
Jón Arnþórsson því fyrir sér
hvort mig sé nú enn að dreyma.
En ég set þessar spurningar fram
í fullri alvöru. Ég varð sum sé
margs vísari í ferðinni góðu og
það veit ég að við urðum öll 11.
Það tekur tíma fyrir okkur hvert
og eitt að vinna úr þeim upplýs-
ingum sem við fengum. Ekki
held ég þó að „margir í hópnum
hafi skipt um skoðun“ (sbr. Dag-
ur 13.08.) þótt enginn geti hafa
komist hjá því að hrífast af þeim
tæknilegu framförum, sem orðið
hafa í þessari iðngrein, og læra
ýmislegt um það hvernig gott
fyrirtæki býr að starfsfólki sínu,
með allra hagnað í huga.
Það sem hér fer á undan er
ekki nema örlítið brot af því sem
þarf að koma á framfæri eftir
slíka ferð. Konurnar hjá Alcan,
launastefna Alcan og manna-
ráðningar, o.fl. o.fl. hefur orðið
útundan hér, auk hins erfiða
samanburðar á aðstæðum hér og
þar, efnahagslegum og náttúr-
farslegum. Eg vildi hins vegar
ekki leggja undir mig allt blaðið
og set því punkt nú, en aðeins í
bili.
Akureyri 24. ágúst ’84
Valgerður H. Bjarnadóttir
AKUREYRINGAR - NORÐLENDINGAR!
Trvaavabraut 22, Akureyri^
... af góífteppa-
rýmingarsölunni
15 - 50% afsláttur
á fyrsta flokks gólfteppum, smáteppum,
butum, mottum og renningum
Notið einstakt tækifæri til teppakaupa
Tepphlrnd
Tryggvabraut 22,
Akureyri,
símí 96-25055