Dagur - 09.11.1984, Qupperneq 8

8 - DAGUR - 9. nóvember 1984
/ miðju Ljósavatnsskarði stendur reisuleg bygging. Þetta er
Stóru-Tjarnaskóli sem nokkur sveitarfélög byggðu sameiginlega
á sínum tíma. Auk skólahaldsins þjónar skólinn hlutverki sumar-
hótels en Edduhótelið á Stóru-Tjörnum mun hafa verið eittallra
vinsœlasta Edduhótelið í sumar. í Stóru-Tjarnaskóla verða um
eitt hundrað nemendur í vetur. íforskólann og allt upp í níunda
bekk koma nemendur úr Fnjóskadal og syðri hluta Ljósavatns-
hrepps. 17., 8. og 9. bekk eru að auki nemendur úr Bárðardal og
síðast en ekki sístsœkja unglingar á Grenivík kennslu í 9. bekk
til Stóru-Tjarna. Hópurinnfrá Grenivík var reyndar fjölmennari
ífyrra og árin þar áður en í árfá 13 og 14 ára unglingar kennslu
í nýja skólanum á Grenivík. Fjöldi nemenda íStóru-Tjarnaskóla
erþví nokkru minni í ár en undanfarin ár enflestir hafa nemend-
urnir verið á milli 150 og 160 talsins. Er það nokkuð há tala þar
sem skólinn var í upphafi teiknaður með 80-90 nemendur í huga.
Það er því að verða nokkuð rúmt um krakkana að nýju eftir
„þrengingar" fyrri ára. Kennarar eru níu talsins en ekki allir ífullu
starfi. Skólastjóri er Sverrir Thorsteinsen, sem réðist til skólans
sem kennari árið 1971, þá nýútskrifaður úr Kennaraskólanum.
Við heimsóttum Sverri á dögunum og þó skólinn hafi verið vett-
vangur þessa viðtals, þá byrjuðum við á að rœða áhugamál
skólastjórans númer eitt - fuglaskoðun.
FUGLARNIR
- Ég hef verið áhugamaður um
fuglaskoðun og fuglavernd allt frá
því að ég var smástrákur og var að
alast upp í Reykjavík en það var
fyrst eftir að ég kom hingað að ég
gat farið að sinna þessu áhugamáli
mínu að einhverju gagni, segir
Sverrir þegar við höfum tyllt okkur
niður á skrifstofu hans. Áhugamað-
ur er kannski fullvægt til orða
tekið, þvt samkvæmt okkar heim-
ildum á skólastjórinn að vera for-
fallinn fuglaskoðari.
- Það er nú fullfast að orði kveð-
ið en sennilega hefur mörgum þótt
ég vera undarlegur fyrstu árin mín
hér. En fólk hefur vanist þessu og
það kippir sér ekki lengur upp við
það að sjá mig prílandi uppi í trjám
og skríðandi í giljum, jafnvel um
hánótt, segir Sverrir hlæjandi.
- Er fuglalífið fjölskrúðugt á
þessum slóðum?
- Það eru töluvert margar teg-
undir sem hér er að finna. Hér eru
t.d. allir algengustu votlendisfuglar
en auk þess að snuðra hér í ná-
grenninu þá fer ég víða um landið
til að sinna þessu áhugamáli mínu.
Sumrin fara t.d. öll í að eltast við
fugla og það má segja að ég sé
lausráðinn starfsmaður Náttúru-
fræðistofnunar í því að merkja
fugla. Aðallega er það í Bárð-
ardal og Fnjóskadal sem ég
stunda þessar merkingar og ég hef
lagt mig sérstaklega fram við að
fylgjast með varpháttum og fjölda
nokkurra tegunda.
- Hvaða tegundir eru það?
- Það eru fyrst og fremst skógar-
þrestir, auðnutittlingar, hrafnar og
smyrlar og eins hef ég lagt mig fram
við að merkja heiðlóuunga. Því er
eiginlega vandsvarað af hverju ég
fór út í þessar merkingar en senni-
lega vegur þar þyngst á metunum
að norðurhluti Bárðardals er kjör-
lendi fyrir lóu og eins hefur þessi
fuglategund orðið útundan í merk-
ingum.
Eltingaleikur
við lóuunga
- Hvernig berðu þig að við þessar
merkingar?
- Nú, ég ek um svæðið og ef ég
sé lóuunga þá er ekki um annað að
ræða en stökkva út úr bílnum og
taka til fótanna. Þetta getur orðið
hinn æsilegasti eltingaleikur því
bæði eru lóuungarnir fóthvatir og
eins hlaupa þeir í mikla krákustiga.
Þegar ég hef hlaupið ungana uppi
þá festi ég stálmerki með númeri á
fót þeirra en á þessu merki eru upp-
lýsingar um hvar og hvenær við-
komandi fugl var merktur.
- Hvaða tilgangi þjóna þessar
merkingar?
- Tilgangurinn er margþættur.
Með þessu móti er hægt að fá hug-
mynd um hvert fuglarnir fara á
haustin. Hvort það eru sömu fugl-
arnir sem koma aftur og aftur á
sömu staðina og eins er hægt að
finna út meðalaldur fuglanna með
því að skoða merkin.
- Hvernig næst í fuglana til að
lesa úr merkjunum?
- Það er langalgengast að þeir
finnist dauðir. Það er a.m.k. ekki
um það að ræða að við skjótum þá
til þess að komast yfir merkin. Síð-
an er einnig fylgst með fuglunum úr
fjarlægð og í góðum sjónauka er
hægt að sjá hvort fuglarnir eru
merktir eða ekki.
- Nú segist þú fylgjast sérstak-
lega með fuglum eins og lóu og
skógarþröstum sem eru sauðmein-
lausir en einnig skaðræðisskepnum
eins og smyrli. Af hverju stafar
þessi áhugi á smyrlinum?
- Hann er fyrst ogfremst tilkom-
inn vegna þess að það er í gangi
mikil rannsókn á lifnaðarháttum
fálkans. Það er Ólafur Níelsson, líf-
fræðingur á Akureyri sem stendur
fyrir þessu verkefni en ég tengist
því síðan þannig að ég fylgist með
smyrlinum og hrafninum sem á
margan hátt tengjast fálkanum t.d.
hvað varðar fæðuval og varpstæði.
Það er til dæmis mjög algengt að
fálkinn verpi í gamla hrafnslaupa
eins og hreiður hrafnsins eru nefnd.
- Er mikið af smyrli hér á þessu
svæði?
- Það er talsvert mikið og eins er
mikið um hrafn, segir Sverrir og
upplýsir okkur um að hrafnarnir
sem sitja á hrafnaþingum víðs veg-
ar við Eyjafjörð svo sem á Akur-
eyri á vetrum, séu annað hvort ung-
fuglar frá vorinu eða sumrinu á
undan eða geldfuglar í ætisleit.
Þessir fuglar nátta sig saman en
pöruðu fuglarnir halda sig hins veg-
ar í nágrenni varpstaða.
Safn uppstoppaðra
fugla
Við spyrjum skólastjórann hvort
hann kenni líffræði við skólann og
ef svo sé hvort fuglafræði sé þar efst
á baugi?
- Ég verð að svara þessu játandi.
Nemendurnir hafa tekið þessum
fuglaáhuga mínum vel og margir
hverjir hafa smitast af áhuganum
og fylgjast orðið reglulega með
fuglalífi hver í sinni heimabyggð.
Ég hef fengið ómetanlegar upplýs-
ingar frá mörgum þessara krakka
og það löngu eftir að þau hættu
sum hver hér í skólanum, segir
Sverrir en harðneitar því að hann
reyni að gera alla nemendur skól-
ans að fuglafræðingum.
- Áhuginn er hins vegar vissu-
lega fyrir hendi í fjölskyldunni, seg-
ir hann en bætir því við að eigin-
konan sé hins vegar meira fyrir ým-
iss konar umhverfisfræði og grasa-
fræði.
Það fer ekki framhjá neinum sem
kemur inn á skrifstofu Sverris
skólastjóra að fuglafræðin er hon-
um hjartfólgin. Á hillum eru upp-
stoppaðir fuglar og hvarvetna leyn-
ast fræðirit um líffræði og fugla-
fræði. Við spyrjum um uppstopp-
uðu fuglana.
- Ég á orðið þokkalegt safn af
uppstoppuðum fuglum en ég er
kominn á þá skoðun nú að það sé
bölvuð vitleysa að vera að safna
þessu saman til að hafa í heimahús-
um. Ég hef ekki lengur pláss fyrir
fuglana í íbúð minni og það er farið
að þrengjast um þá hér í skólanum,
segir Sverrir en hann hefur fengið
alla sína fugla eftir að þeir hafa
fundist nýdauðir á víðavangi.
- Ekki stoppar þú fuglana sjálfur
upp?
- Nei, en ég hef fengið til þess
mjög færa menn. Kristján heitinn
Geirmundsson stoppaði upp fyrstu
fuglana sem ég fékk en hin síðari ár
hefur það einkum verið Jón Guð-
mundsson í Reykjavík sem það
hefur gert.
- Er þetta dýrt?
- Það er það kannski svona í
krónum talið en ef miðað er við þá
miklu vinnu sem í þetta er lögð þá
er það ekki dýrt þó það kosti nokk-
ur þúsund krónur að stoppa hvern
fugl upp.
Sjálfskaparv íti
- Ertu með ljósmyndadellu?
- Nei, ég geri ekki mikið af því
að taka fuglamyndir. Það er erfitt
að vera í þessu öllu. T.d. þegar ég
er í merkingunum þá er það tölu-
vert dót sem fylgir mér en ég hef
þó pláss fyrir myndavélina. Hún er
svona með ef eitthvað sérstakt ræki
á fjörurnar.
- Nú sé ég að þú ert með talsvert
lesefni hér í bókahillunum um
fugla. Lestu mikið um þessi fræði?
- Ég les nánast allt sem ég kemst
yfir sem tengist líffræði. Þetta er
orðið ansi aðgengilegt hin síðari ár
og það er talsvert mikið gefið út af
ýmiss konar ritum sem tengjast
fuglafræði.
VIÐTAL VIÐ SVERRI ™*STEINSI
SKÓLASTJÓRA í STÓRU-TJARNA
SKÓLA UM ÁHUGAMÁLIN
OG SKÓLASTARFIÐ
,Fab er alltaf einhver
„Sennilega hefur mörgum
þótt ég vera undarlegur
fyrstu árin mín hér.“
tittlingavakt
- Er fuglafræðin og fugla-
skoðunin dýrt áhugamál?
- Fuglaskoðun er í sjálfu sér
ekki dýr. Það eina sem maður þarf
að eiga er góður sjónauki. Því er
hins vegar ekki að neita að eins og
þetta er orðið hjá mér þá er það
ansi dýrt. Ég ek oft upp undir tíu
þúsund kílómetra á sumrin gagn-
gert til að leita uppi fugla og bens-
ínið kostar sitt. Þetta er því orðið
sjálfskaparvíti hjá mér, segir Sverr-
ir og hlær dátt.
- Þú bíður þess þá væntanlega
óþreyjufullur allan veturinn að vor-
ið og fuglarnir komi?
- Auðvitað bíð ég vorsins með
eftirvæntingu en það hjálpar mikið
að ég byrjaði á því fyrir einum
'þrem árum að merkja snjótittlinga
á vetrum. Ég er með búr undir
glugganum hjá mér og ætli við
höfum ekki náð hátt í fimm hundr-
uð stykkjum síðastliðinn vetur.
Fjölskyldan hjálpar mér við þetta
og áhuginn er svo mikill að það er
alltaf einhver úr fjölskyldunni á
tittlingavakt, segir Sverrir og segir
hlæjandi að það þurfi ekki einu
sinni að hafa gæsalappir utan um
vaktheitið.
SKÓLINN
En hverfum nú að starfi skólastjór-
ans og Stóru-Tjarnaskóla. Við
spyrjum hann fyrst um það hvernig
hugmyndir um niðurskurð í skóla-
kerfinu komi við Stóru-Tjarna-
skóla.
- Þessar hugmyndir um 2,5 prós-
ent niðurskurð þýða ekkert annað
en niðurskurð á kennslu. Við
höfum verið að reyna að gera okk-
ur grein fyrir því hvernig við getum
mætt þessu og ein hugmyndin er sú
að auka samkennslu. Við ætlum til
að mynda að reyna samkennslu í
sjöunda og áttunda bekk en við
höfum ekki áður farið út í að kenna
þessum bekkjardeildum saman.
Það er viðbúið að þetta hafi ein-
hverja erfiðleika í för með sér því
það er talsverður munur á nemend-
um í þessum bekkjum, sérstaklega
eru strákarnir á mismunandi
þroskastigi.
Óframkvœmanlegar
hugmyndir
- Nú hefur menntamálaráðherra
viðrað ákveðnar hugmyndir um að
sveitarstjórnir taki aukinn þátt í
kostnaði vegna aksturs skólabarna
utan Reykjavíkur vel að merkja og
kostnaður við vinnu í mötuneytum
og gæslu á heimavistum verði alfar-
ið á ábyrgð sveitarfélaganna.
Hvernig líst ykkur á þessa viljayfir-
lýsingu ráðherrans?
- Þetta eru stærstu vandamálin
sem við eigum við að glíma í dag og
ég held að þessar hugmyndir séu al-
gjörlega óframkvæmanlegar.
Ráðuneytið segir að vísu að það
eigi að skapa sveitarfélögunum
aðra tekjustofna til að mæta þessu
en ég er efins í að það muni takast.
- Nú vakti athygli að um leið og
dreifbýlisskólunum er gert að draga
saman seglin þá er samþykkt aukn-
ing á kennslu í Reykjavík. Skýtur
þetta ekki nokkuð skökku við?
- Okkur finnst það jú, og eins er
það með skólaaksturinn í Reykja-
vík. Hann er óvíða meiri en gleym-
ist algjörlega í þessari umræðu um
að sveitarfélögin eigi að bera auk-
inn kostnað. Varðandi mötuneytis-
málin þá er ástandið þannig nú að
við erum í megnustu vandræðum
með að manna mötuneytið hér og
þannig er það á flestum stöðum.
Launin eru það lág að það er orðið
ómögulegt að ætlast til þess að fá
hæft starfsfólk. Eftir síðustu samn-
inga lenti t.d. starfsfólk í mötuneyt-
um undir lágmarkstekjutryggingu
og þó það væri svo síðar leiðrétt þá
sýnir þetta vel hversu mikils þetta
fólk er metið.
Rafmagnið, viðhaldið
og rœstingin
- Er ekki mikilvægt í heimavistar-
skólum að hafa þessi mál í góðu
lagi?
- Það er meira en mikilvægt það
er algjör undirstaða. Við verðum
að geta boðið upp á góðan og fjöl-
breyttan mat en það segir sig sjálft
að það er erfitt þegar við verðum
að leita eftir starfsfólki með logandi
ljósi. Ég hef t.d. verið að auglýsa
eftir matsveini að undanförnu og
það hafa margir hringt. Allir hafa
hins vegar misst áhugann þegar
þeir heyra um launakjörin og flestir
eru hissa á því að ekki skuli tíðkast
30-50 prósent yfirborgun eins og
hjá veitingahúsunum.
- Nú voru dreifbýlisskólarnir
talsvert í sviðsljósinu um þetta leyti
árs í fyrra vegna þess að lokað var
fyrir rafmagn meðal annars til
Hafralækjarskóla vegna skulda og
þess að ríkið stóð ekki við sínar
greiðslur til sveitarfélaganna. Er
ástandið svipað nú?
- Það er lítið betra. Það átti t.d.
að loka fyrir rafmagnið hingað fyrir
skömmu en eins og áður þá rétt
sluppum við fyrir horn. Þetta eru
erfiðustu málin varðandi rekstur-
9.
inn, rafmagnið, viðhaldið og ræst-
ingin. Sveitarfélögin hafa einfald-
lega ekki tekjur til að standa undir
þessum kostnaði og ég veit t.a.m.
ekki hvernig ástandið væri hér ef
við hefðum ekki okkar eigin hita-
veitu. Reyndar var heita vatnið
forsendan fyrir því að skólinn var
byggður hér og án þess held ég að
hér hefði ekki verið skólahald.
- Tíu prósentin sem þið fáið frá
Edduhótelinu á sumrin. Hjálpa þau
ekki upp á sakirnar?
- Svo sannarlega. Þetta eru
mikilvægar tekjur og svo er það
ekki síður mikilvægt að sumar-
hótelið veitir okkur aðhald hvað
viðhaldið varðar. Við erum skuld-
bundnir til þess að halda húsnæðinu
við og ef Edduhótelsins hefði ekki
notið við er ég ansi hræddur um að
skólahúsið og heimavistin hefði
drabbast niður að einhverju leyti,
segir Sverrir og bætir því við að það
eina sem hægt sé að gera sé að
spara á öllum sviðum. Það nýjasta
sé að settur hafi verið stýribúnaður
á rafmagnið og vonir séu bundnar
við að það muni spara talsvert í
vetur.
Langur vinnutími
- Hvað með uppsagnir kennara?
Nú hefur heyrst að allir kennarar
muni segja upp störfum í haust og
krefjast endurmats á störfum
sínum. Hvernig er staðan hér?
- Þetta hefur enn sem komið er
ekki verið rætt okkar á milli en það
blasir við að launakjörin eru léleg
og við höfum dregist aftur úr. Það
er mikil hætta á því að það verði
stórfelldur flótti úr kennarastétt ef
launakjörin verða ekki lagfærð og
við höfum dæmin reyndar fyrir
okkur hér í Stóru-Tjarnaskóla. Við
höfum misst hæfa kennara vegna
launamála, segir Sverrir og upplýsir
okkur um að lág laun bitni ekki síst
á kennurum við heimavistarskóla
þar sem vinnutíminn er mjög
langur.
- Vinnutíminn hér hefst þegar
nemendurnir koma í skólann á
mánudagsmorgni og hann stendur
þar til þeir fara heim síðdegis á
föstudag. Það þýðir ekki fyrir mig
eða aðra kennara við skólann að
ætla að loka sig inni í eigin vistar-
verum klukkan fimm á daginn og
segja á'ð vinnutímanum sé lokið.
Börnin skilja það einfaldlega ekki
og það er því mikið ónæði og lítið
fjölskyldulíf þá daga sem kennslan
stendur. Helgarnar fara svo í að
undirbúa næstu skólaviku.
Við spyrjum Sverri að því hvort
það teljist kostur fyrir kennara að
kenna í heimavistarskóla varðandi
eyðslu. Safna kennarar í heimavist-
arskóla peningum?
- Það var þannig fyrir allmörg-
um árum að kennarar gátu safnað
peningum. Þá var mikið um það að
nýútskrifaðir kennarar sóttu í að
komast í heimavistarskóla á meðan
þeir voru að koma undir sig fótun-
um fjárhagslega. Þetta er því miður
liðin tíð.
Ég er dreifbýlismaður
í mér
- Hvernig er félagslífið hér í Stóru-
Tjarnaskóla?
- Það er nú eðlilegra að þú
spyrjir nemendur að því, segir
Sverrir og glottir. - Við reynum þó
að halda uppi sæmilegu félagsltfi og
klúbbastarfsemi er talsverð hér við
skólann. Þá er það einnig mikill
kostur að við höfum íþróttasal hér
innandyra og sundlaugin er í notk-
un allt árið.
- Eru heimavistarskólar betri
skólar en aðrir?
- Það held ég ekki en það eru
fleiri en ein hlið á þessu máli.
Krakkarnir læra hér að taka tillit
hvert til annars og að því leyti
hafa þau gott af því að vera á
heimavist. Þetta er þó ekki einhlítt
og við vitum að það eru alltaf
nokkrir sem líða fyrir það að vera í
heimavistarskólum. Ég er þeirrar
skoðunar að skólatíminn hér þurfi
ekki að vera nærri því eins langur
nóvember 1984 - DAGUR - 9
og skólaárið í þéttbýlisskólunum.
Hér eru börnin undir okkar hand-
leiðslu allan sólarhringinn ef svo
má að orði komast og við vitum
nákvæmlega hvernig hver og einn
stendur. Það mun einnig mæta
mikilli andstöðu í sveitunum ef það
koma fram hugmyndir um að
lengja skólann frá því sem nú er.
Það er mikilvægt að börnin fái að
vera heima um sauðburðinn og svo
aftur á haustin. Flest börnin í þess-
um skóla eru frá sveitaheimilum og
þar eru þau mikilvægur vinnukraft-
ur a.m.k. á vissum árstímum.
- Hvernig manngerð velst í það
að kenna í heimavistarskólum?
- Það get ég ómögulega dæmt
um. Ég hef verið hér allan minn
kennaraferil en sennilega verður
maður að vera dreifbýlismaður í sér
til þess að una hér. Ég hlýt því að
vera dreifbýlismaður þrátt fyrir að
ég ólst upp í Reykjavík til 20 ára
aldurs.
- Er ekki hættulegt fyrir kennara
að vera lengi á sama stað?
- Vissulega og ég veit að ég þarf
að fara að hugsa minn gang. Ékki
bara mín vegna, heldur vegna skól-
ans og fjölskyldunnar. En það
verður ekkert létt verk að hverfa
héðan þegar þar að kemur. Ég lít
orðið á mig sem heimamann. Hér
hef ég verið allan minn starfsaldur
og það er því ekkert léttara fyrir
mig að rífa mig upp heldur en
bóndann hér á næsta bæ.
- Hvernig er samvinna kennar-
anna hér?
- Hún er góð. Það er líka algjör
forsenda fyrir starfinu að samvinn-
an sé góð. Hér væri annars ólíft ef
svo væri ekki.
Skammdegið
Talið berst nú að skólaárinu. Tekur
svartasta skammdegið í sveitaskól-
anum ekki á taugarnar?
- Þetta kemur í bylgjum. Það
eru tveir til þrír „krítískir" punktar
á hverju skólaári og einn þeirra er
t.d. síðla í nóvember þegar skamm-
degið er að hellast yfir. Þá er hætta
á ýmiss konar uppákomum. Nem-
endur hafa verið talsvert lengi í
skólanum án þeirrar tilbreytingar
sem frídagarnir svo sannarlega eru.
Þá getur ýmislegt hlaupið í skapið
á mönnum og það er ekki síst þá
sem maturinn þarf að vera góður.
- Er sjónvarpið ríkjandi afl í
Stóru-Tjarnaskóla?
- Það er ekki mikið um að nem-
endur liggi yfir sjónvarpi. Það eru
ákveðnir þættir sem fylgst er með
en auðvitað er það einstaklings-
bundið hvað fólk horfir mikið á
sjónvarp.
- Hvað með myndbandavæðing-
una? Hefur hún haldið innreið sína
í skólann?
- Það má kannski segja það.
Skólinn á að vísu ekki myndbands-
tæki en við höfum fengið tæki lánað
og reynt að vera með reglulegar
sýningar. Það er annars mikið
vandamál hve lítið er til af efni fyrir
börn. Sumar myndirnar eru t.d. alls
ekki við hæfi barna og það er ekk-
ert tekið fram á.umbúðunum hvort
svo sé. Við höfum því orðið að
skoða margar myndanna fyrirfram,
segir Sverrir og það má skilja á
honum að slík ritskoðun sé honum
ekki að skapi þrátt fyrir að hún sé
nauðsynleg í þessu tilviki.
- Hvað með myndbönd sem
kennslutæki?
- Þau eru vafalaust góður kostur
sem hjálpartæki og sennilega kem-
ur að því að allir skólar munu eiga
slík tæki og mikið kennsluefni verði
til á myndböndum.
- En tölvurnar?
- Það er með tölvurnar eins og
myndbandstækin. Það eru engar
tölvur til í þessum skóla. Ég er
einnig á móti því að vera með eitt-
hvert hálfkák í þessum efnum.
Tölvukennslu á ekki að hefja fyrr
en allir eru tilbúnir til þess, bæði
nemendur og kennarar. En það
kemur að því fyrr en síðar að tölvur
verði mikið notaðar við íslenska
skóla - sveitaskólana líka, segir
Sverrir Thorsteinsen, skólastjóri.
- ESE