Dagur - 19.11.1984, Page 4

4 - DAGUR - 19. nóvember 1984
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 180 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 25 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR:
HERMANN SVEINBJÖRNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI:
GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN:
EIRlKUR ST. EIRÍKSSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI: 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
flrasir hafa dregið
úr málefnalegum
umræöum
Framan Akureyrar er eitt besta landbúnaðar-
hérað á landinu. Þar starfa um 2% þeirra sem
vinna að mjólkurframleiðslu en þaðan koma
hins vegar 9% af allri mjólkurframleiðslu
landsmanna. Þrátt fyrir að þetta hérað sé
óvenjugott til landbúnaðarframleiðslu hefur
það ekki farið varhluta af þeirri þróun sem
orðið hefur undanfarna áratugi. Nálægðin við
allstóran atvinnumarkað á Akureyri hefur
hins vegar valdið því að íbúum héraðsins hef-
ur lítið sem ekkert fækkað. Þeir sem ekki hafa
getað unnið beint við landbúnaðinn hafa farið
í önnur störf í nágrenninu, eða jafnvel fitjað
upp á nýjum greinum í héraðinu sjálfu. Vafa-
laust getur þróunin í þá áttina orðið mun
meiri í framtíðinni. Töluverðir möguleikar eru
til atvinnutækifæra í óhefðbundnum landbún-
aðargreinum og smáiðnaður af ýmsu tagi ætti
að geta átt framtíð fyrir sér í framanverðum
Eyjafirði.
Þessi mál voru rædd á atvinnumálaráð-
stefnu sem haldin var í Hrafnagili um helgina.
Meðal þeirra sem þátt tóku í umræðum á
þessari ráðstefnu var Jóhannes Geir Sigur-
geirsson, bóndi á Öngulsstöðum. Helgarblað
Dags átti viðtal við hann m.a. um landbúnað-
armálin og var þar komið inn á þá gagnrýni
sem landbúnaðurinn hefur búið við að undan-
förnu. Um það mál sagði Jóhannes Geir:
„Vissulega hefði ég stundum kosið að for-
ystumenn okkar bænda væru harðari í að
svara þeim sem gagnrýna íslenskan landbún-
að hvað óvægnast. Hins vegar er til þess að
líta að stundum hefur ekki verið um gagnrýni
að ræða, heldur hreinar og beinar árásir, sem
ekki eru svaraverðar. Það er ekki hægt að
svara slíku á málefnalegum grundvelli. Og
því miður hafa þessar fólskulegu árásir orðið
til þess að hefta málefnalegar umræður um
íslenskan landbúnað. Þær hafa virkað eins og
dragbítur, því réttmæt og nauðsynleg gagn-
rýni hefur kafnað í moldviðrinu. Fyrir vikið
hafa nauðsynlegar umbætur dregist óþarf-
lega á langinn. En ég trúi ekki öðru en menn
láti sér segjast og fjölmiðlar taki upp heiðar-
legar umræður um elsta atvinnuveg lands-
manna. Bændur eru tilbúnir að taka þátt í
slíkum umræðum og bændur eru fúsir til að
slétta þá hnökra sem eru í landbúnaðinum.
Enda vita þeir sjálfir manna best hvar skórinn
kreppir," sagði Jóhannes Geir Sigurgeirsson
í viðtalinu við Dag.
Byggöastefna:
Eftir Bjöm S. Stefánsson
Inngangur
Ákvarðanir um byggðamái
reyna meira á samheldni
landsmanna en flest annað.
Stjórnmálaflokkar sem fylkja
fólki um land aUt þurfa að
móta þar stefnu og vinna að
málum, þannig að flokks-
bönd bresti ekki í mark-
lausum héraðaríg. í fyrra tók
ég þátt í því á vegum nor-
rænnar rannsóknastofnunar
(NordREFO) að gera grein
fyrir byggðastefnu á Norður-
iöndum. Ég vildi kynna les-
endum blaðsins ýmisiegt, sem
það verkefni vakti mig til um-
hugsunar um, með 9 greinar-
kornum með eftirfarandi
helstu efnisatriðum:
1) í Noregi hefur lengi verið at-
hyglisverð umræða um
byggðastefnu.
2) Hér á landi hafa skipulegar
aðgerðir í byggðamálum
löngum varðað atvinnuþró-
un. Fróðlegt er að líta um
öxl hvemig til hefur tekist.
3) Atvinnurekendur hafa með
samtökum auðveldað á ýms-
an hátt rekstur utan höfuð-
borgarsvæðisins. Samvinnu-
féiög og sveitarfélög hafa
gegnt athyglisverðu hlut-
verki í atvinnurekstri.
4) Höfuðborgarsvæðið gegnir
lykilhlutverki í byggðamál-
um. Parfir fólks og forsend-
ur atvinnurekstrar þar er um
margt ólíkt þvt sem er ann-
ars staðar á landinu.
5) Byggðin í landinu mótaðist
við allt aðrar forsendur en
nú ríkja um samgöngur og
framleiðslu. Athuga má
markvissar aðgerðir tii að
breyta byggðinni.
6) Við skiptingu fjármagns og
framkvæmda á byggðarlög
og innan þeirra hafa almenn-
ir hagsmunir liðið fyrir öfl-
uga sérhagsmuni.
7) Ýmis- vandamál við fram-
kvæmd byggðastefnu má
rekja til galla á lýðræðis-
skipulaginu.
8) Giidi landbúnaðar fyrir ör-
yggi þjóðarinnar er forsenda
sveitabyggðar. Meta þarf ör-
yggi einstakra búgreina með
tilliti til þess.
9) Þjóðfélagslegt gildi búfjár-
ræktar er fólgið í innlendri
fóðuröflun. Marka þarf
stefnu um fóðuröflun og þar
með um undirstöðu byggðar
í sveitahéruðum landsins.
Björn S. Stefánsson.
Hvað er á
seyði í Noregi?
Menn spyrja gjarna um
byggðamál í Noregi. Fyrír 20
árum þóttí ráðandi mönnum
þar hygglegast að láta byggð-
ina mótast af vaxtarmiðstöðv-
um. Vaxtarmiðstöð átti að ná
þeirri stærð, að þar mætti hafa
fjölbreyttan menntaskóla (fjöl-
brautaskóla). Mönnum reikn-
aðist svo til, að 40-50.000 íbúa
þyrfti til að manna slíkan skóla
að nemendum, og ályktuðu í
framhaldi af því að byggðarlag
(fjölbrautaskólahérað) sem
væri fámennara, væri ekki líf-
vænlegt og ætti ekki að
styrkja þar búsetu. Þetta við-
horf lét í minni pokann við
stjórnarskiptin 1965.
Síðar fóru skipulagsmenn að
tala um, að lífvænleg gæti byggð
ekki orðið með minna en 10.000
íbúum. Ekki náði það sjónarmið
heldur undirtektum í fylkis-
stjórnum landsins, sem höfðu
fengið skipulag byggðar á sína
könnu. Sumir fóru að miða við
1.000 manna byggð sem lágmark
þess sem lífvænlegt væri.
Upp úr 1970 varð það viðhorf
ráðandi, að byggð skyldi treyst
um allt land. Fyrir 20 árum sáu
menn fyrir eyðingu ýmissa
byggðarlaga að óbreyttri við-
komu og fólksflutningum. Horf-
urnar hafa breyst. Byggðarlögum
helst að vísu misvel á fólki, en
undantekning er að stefni í eyð-
ingu.
Þeir sem gerðu trausta byggð
um land allt að markmiði og
fengu alla stjórnmálaflokka
landsins til að styðja það
markmið, en hverfa frá þeirri
hugmynd að hlynna aðeins að út-
völdum vaxtarmiðstöðvum, vildu
að það gerðist með arðbærum at-
vinnurekstri fyrir atbeina stjórn-
valda. Minna hefur orðið úr því.
Stöðug byggð undanfarin ár er
aðeins að nokkru því að þakka,
að fyrirtæki heimamanna hafi
eflst. Hins vegar veitir starfsemi
á vegum hins opinbera miklu
meiri atvinnu en, áður, svo sem
skólar og heilsugæsla. Býsna al-
gengt er líka orðið, að karlmenn
á besta aldri sæki vinnu í önnur
byggðarlög og komi aðeins heim
um helgar. Oft er það byggingar-
vinna og vinna í olíuiðnaðinum.
Af þessu hlýst mikið álag á
mennina og heimili þeirra, en
fólk kýs samt frekar búsetu á
slíkum stöðum en flytjast til
stærri bæja. Þó að atvinnuleysi
sé ekki mikið í hinum stærri bæj-
um Noregs miðað við suðlægari
lönd, þykir fólki sem ekki hefur
sérmenntun, ekki fýsilegt að
flytjast þangað. Heima fyrir
reynist því auðveldara að eignast
gott húsnæði með eigin vinnu og
aðstoð kunningja og venslafólks.
Enn hafa viðhorf breyst. Upp-
byggingu opinberrar þjónustu
um landið er talið lokið og ekki
aukna atvinnu að hafa á því sviði
og jafnvel frekar um það að ræða
að dragi úr opinberri starfsemi.
Óvissa er um þróun atvinnu-
s hátta. Sumir halda því fram, að
'’ný vinnubrögð og boðskipti
tengd tölvum geti orðið dreifðri
byggð til framdráttar, ef heppi-
lega er að staðið með línulagnir
á vegum hins opinbera og verð-
lagningu á slíkri þjónustu.
Pað er ekki aðeins í Noregi, að
stærsta þéttbýlið hefur misst að-
dráttarafl sitt, heldur gerist það
um allan heim, nema í fátækum
löndum og fáveldislöndum eins
og Tékkóslóvakíu og Suður-Kór-
eu. í Danmörku hefur Jótland
sótt sig undanfarin ár miðað við
Kaupmannahöfn og nágrenni. Er
það þakkað bættum samgöngum
og því, að iðnaðurinn selur
afurðir sínar mest suður á
bóginn, en þá liggur Jótland bet-
ur við en Sjáland.
í næstu grein verður drepið á
ýmsar ráðagerðir hér á landi til
að móta byggða- og atvinnuþró-
un og hver reynslan hefur orðið.
Björn S. Stefánsson.