Dagur - 07.12.1984, Blaðsíða 9
Margir hverjir borga í
JUÓTANDIGENGI
— og það líkar mér mœta vel
- Rætt við Harald Þórarinsson, bónda, fréttaritara og bifvélavirkja í Kvistási
í Kelduhverfi, um eldgos, halanegra, riðuveiki og erlenda ferðamenn
Haraldur Þórarinsson
í Kvistási œtti fyrir
löngu að vera orðinn
landsfrægur. Oft á
viku flytur hljóðvarpið
fréttir úir Kelduhverfi
og nágrenni og hvort
sem það eru kvenfé-
lagsfundir eða Kröflu-
eldar, er það Haraldur
Þórarinsson sem er
heimildarmaðurinn.
Nafns fréttaritarans er
þó sjaldan getið en lík-
lega stafarþað afmeð-
fœddri hœversku og
lítillœti Þingeyingsins.
Haraldur Þórarinsson er úti viö
ásamt syni sínum þegar blaða-
menn Dags ber að garði. Þeir
hafa verið að lagfæra rotþróna en
Haraldur segir stutt í að þessum
skítverkum ljúki. - Farið þið
bara inn og fáið ykkur kaffi. Ég
kem rétt strax. Það er eins og við
manninn mælt, kaffið er rétt ný-
komið í bollana er Haraldur
snarast inn. - Þið verðið að af-
saka þó ég drekki ekki kaffið
með ykkur. Ég er nefnilega með
sérþarfir, segir Haraldur og
skellihlær. - Ég held mig við
þetta, segir hann og nær í kakó-
brúsa upp í hillu. Blandar kakóið
í rólegheitum, sýpur á og segir
svo: - Hvað viljið þið heyra?
Við spyrjum um mál málanna
í sveitinni.
- Ætli það sé ekki riðuveikin.
Hún hlýtur að vera mjög ofarlega
á baugi, segir Haraldur.
- Eitthvað höfum við heyrt á
það minnst að veikin sé landlæg
hér?
- Ekki veit ég það en hitt
grunar mig að riðuveiki sé í fé á
flestum bæjum hér. Það á að
skera niður hér á einum bæ í
haust en niðurskurði á öðrum var
frestað til næsta sumars vegna
þess að bóndinn var búinn að
heyja. Jú, ég er þeirrar skoðunar
að það sé eitthvað bogið við þetta
ráðslag. Sjálfur á ég hvorki kind,
kött né hund, bara eina kerlingu,
en ég held að þetta sé það aum-
asta kák sem ég hef heyrt um - en
hafðu það ekki eftir mér, segir
Haraldur og hlær skellihlátri og
er greinilega sama hvort yfirvöld
heyri þessa skoðun hans.
- Þetta er sauðfjárræktarhér-
að?
- Já, ég kalla að hér sé hálft
annað kúabú en hér var talsvert
um blandaðan búskap. Það er
mín skoðun að það sé algjör vit-
leysa að grauta þessu svona
saman.
u
Fréttaritarinn
- Þú ert fréttaritari útvarpsins.
Heyrir þú oft í þeim á fréttastof-
unni?
- Á hverjum einasta degi og
stundum tvisvar og jafnvel oftar
á dag. Ég talaði við þá snemma í
morgun þannig að þeir eru búnir
að fá línuna í dag. segir Haraldur
og glottir.
- Ég er búinn að gleyma því
hvað ég hef verið lengi fréttarit-
ari, segir Haraldur þegar við
spyrjum hann út í þetta atriði.
- Man ekki hvenær ég byrjaði en
ég hef alltaf haft þann háttinn á
að hringja í fréttastofuna og láta
vita ef mér finnst eitthvað frétt-
næmt á seyði. Það hefur líka
mætt talsvert á mér vegna
Kröfluelda í gegnum árin vegna
þess að eldarnir sjást einna best
héðan úr byggð. Þeir halda lík-
lega fyrir sunnan að ég búi á gos-
sprungunni. Mikið leið mér ann-
ars bölvanlega á dögunum. Ég
var einn af fyrstu mönnum að
eldgosinu en gat engan látið
vita. Var auðvitað sambandslaus
við umheiminn þar til ég kom
heim.
- En fréttaritaralífið er ekki
bara eldgos?
- Sei, sei, nei. Ég sendi þeim
fréttir af öllu mögulegu. Þeir
fengu t.d fréttina af því að gull-
skipið væri fundið frá mér, segir
Haraldur drjúgur á svip.
- Hvernig komst þú að því?
- Hrein tilviljun. Forstjórinn
fyrir björgunarstöðinni var stadd-
ur hérna í heimsókn hjá fiskeldis-
stöðinni. Sonur hans hringdi og
færði honum fréttirnar. Ég frétti
af þessu, settist niður og beið eft-
ir hádegisfréttunum og þegar
ekkert kom um gullskipið,
hringdi ég í Helga H. Jónsson á
fréttastofunni og lét hann vita.
Haraldur hættir frásögninni og
lítur á Kristján ljósmyndara,
sposkur á svip. - Ertu fljótur að
hlaupa? spyr hann svo prakkara-
lega. Spurningin kemur flatt upp
á Kristján. Veit sig saklausan af
öllum hlaupaafrekum og áttar sig
ekki strax á því hvað Haraldur er
að fara. - Stökktu eftir neftób-
akspontunni minni þarna á ís-
skápnum, segir hann svo og
aldrei þessu vant er Kristján
óvenju snar í snúningum. Af-
þakkar þó að svífa á nasavængj-
um neftóbaksins með Haraldi.
Bífvélavirkinn
Eftir vænan skammt af neftóbaki
og tilheyrandi snýtur, segir Har-
aldur: - Viljið þið heyra söguna
af því þegar ég ætlaði að verða
ríkur? Við játum því og sögu-
maður heldur áfram:
- Ég segi ykkur þetta eins og
ég sagði honum Sverri iðnaðar-
ráðherra yfir kaffibolla á dögun-
um. Ég ætlaði að verða ríkur
með því að sá rófum. Vegna
þurrka komu rófurnar seint upp
og þegar þær loksins komu voru
þær vægast sagt undarlegar í lag-
inu. Þær voru allar teygðar og ég
kallaði þær halanegra. Það var
þó ekki það skrýtnasta heldur
það hvar þær komu upp í garðin-
um. Ég hafði sáð í þrjár rastir
frá austri til vesturs en rófurnar
komu upp í röstum sem vissu frá
suðri til norðurs. Þá mundi ég að
skömmu eftir að ég setti niður,
kom sterkur hvirfilvindur yfir
flagið og hann hefur sogað upp
hvert einasta korn og lagt þau það
kæruleysislega niður aftur að við
þurftum ekki að hugsa um að
taka upp nema rétt í jöðrunum.
Ég ætlaði mér að fá upp ein 20
tonn af rófum en niðurstaðan
varð sú að ég fékk í 18 poka-
skjatta - allt halanegra, segir
Haraldur og hlær dátt.
- Sumarið í sumar?
- Það er búin að vera gífurleg
traffík hér. Gott ef það hafa ekki
35 þúsund manns skráð sig í
þjóðgarðinum í Ásbyrgi í sumar.
- Þú rekur hér dekkja- og við-
gerðaverkstæði. Hefur þá ekki
verið nóg að gera?
- Ég skal segja þér það að fyr-
ir einum 10-15 árum var oft
gríðarlega mikið að gera hér. Ég
taldi eitt sinn 39 sprungin dekk
eftir einn langan og strangan
vinnudag, en þá var allt gert með
gamla laginu. Eftir þann dag
ákvað ég að kaupa dekkjavél en
síðan hefur jafnt og þétt borist
minna af sprungnum dekkjum
hingað. Það eru kannski tvö dekk
að jafnaði á dag sem þarf að gera
við - yfir háferðamannatímann.
- Er þetta betri vegum að
þakka?
- Ekki bara það heldur að bíl-
arnir eru léttari í dag og mun
minna hlaðnir. Það held ég að sé
aðalskýringin. Hér áður fyrr þeg-
ar fólk fór í ferðalög, byrjaði það
á því að kjaftfylla bílinn af alls
kyns drasli. Síðan var settur
mannhæðarhár stafli á toppgrind-
ina og loks tróðu fjórir fullorðnir
og álíka fjöldi af börnum sér inn
í bílinn. Niðurstaðan varð sú að
þetta fólk var að skipta um dekk
allan hringinn.
- Hvað með sjálfar bilanirnar,
á vélum og þvíumlíku?
- Það hefur líka dregist
saman, segir Haraldur og dæsir.
- Algengustu bilanirnar?
- Því get ég ekki svarað um-
hugsunarlaust, segir Haraldur
eftir stundarþögn. - Ætli ég geti
bara nokkuð svarað því. Hér hef
ég fiktað í öllu frá jarðýtum niður
í vekjaraklukkur þannig að það
er erfitt að leggja allt á minnið.
- Hvað sækja menn hingað í
Kelduhverfið?
- Það er Ásbyrgi, maður lif-
andi og Jökulsárgljúfrin, segir
Haraldur og lifnar allur við.
- Mikið af útlendingum?
- Þeir eru eins og mý á mykju-
skán. Þeir eru ágætir greyin og
svo er það ekki verra að margir
hverjir borga í „fljótandi gengi“
svona aukalega. Það finnst mér
ekki verra. Þeir allra ríkustu
gauka kannski að mér heilli
flösku af þannig gengi en aðrir
gefa vænan slurk. Þetta finnst
mér menn sem kunna sig. Ég fer
ekki ofan af því, segir Haraldur
og smitandi hlátur hans syngur
um eldhúsið.
Það er kominn tími til að yfir-
gefa Harald Þórarinsson, þús-
undþjalasmið í Kvistási. Við af-
þökkum að snæða með honum
hrefnukjöt í hádeginu en höldum
þess í stað á vit pylsanna í Ás-
byrgi. Það kemur á daginn að
sennilega voru það slæm skipti.
Texti:
Eiríkur S. Eiríksson
Mynd:
Kristján G. Amgrímsson
Jón Bjarnason frá Garðsvík:
Gott fólk
Viðtöl og frásagnir
Þegar Jón hætti búskap aldraður
orðinn hóf hann að rita bækur í
bundnu og óbundnu máli. Þetta
hefur iánast mjög vel. Þessi nýja
bók segir frá fjölda samferða-
manna hans og vina og ber hann
öllum mjög vel söguna eins og
bókarnafn bendir til. Lýsir þetta
kannski best höfundi sjálfum.
Ætli maður mæti ekki gjarna
sjálfum sér í þeim sem maður
íþættir. Jón er gæddur þeim hæfi-
leikum sem drýgstir reynast rit-
höfundum, það er þrautræktað
tungutak sveitamanna og frá-
sagnalist. Hann finnur orð við
hæfi í hverju falli. Þar er ekki
staglstíllinn.
Lestur bóka Jóns er hollur.
Hann eykur manni trú á mennina
vegna kynningar hans á þeim og
svo hefur hann erft náðargáfu
skopskynsins. Gott er þá hann
ritar um dýr: „Þegar ég keypti
hann Bleik“ er góður kafli hér og
hefði mátt segja meir af hesti
þeim. Kannski er þetta ein besta
bók Jóns í Garðsvík. En að
óþörfu talar hann um sjálfan sig
sem ómenntaðan „heimalning",
„frægðarlausan sveitakarl" og
„flón mitt", ber mest á þessu er
hann segir frá kynningu sinni við
mennta- eða embættismenn og
bendir til minnimáttarkenndar.
Myndu fáir trúa sem til þekkja.
Ólafur Halldórsson:
Læknabrandarar
Umsögn: Læknisdómur gegn
leiðindum.
Bragi Sigurjónsson:
Göngur og réttir
Á sl. ári hóf Skjaldborg endurút-
gáfu á þessu gagnmerka riti sem
löngu var upplesið. Mörgum
þeim er smalablóðið streymir í
æðum hlýnar um hjartarætur við
lestur þess. Fyrsta bindið fjallaði
um Skaftafells- og Rangárvalla-
sýslur ásamt Vestmannaeyjum.
Þetta nær yfir Árnes-, Kjósar-,
Borgarfjarðar- og Mýrasýslu.
Eins og allir munu viðurkenna
eru þetta þau atriði búskapar-
sögu sem mörgum eru hugstæð-
ust, en í bókum þessum er ekki
einungis um að ræða spennandi
frásagnir um fjallaferðir í blíðu
og stríðu heldur fróðleikur mikill
um óbyggðir landsins og fornar
hetjur meðal manna og hesta.
Hér er sem sagt um nokkra fjöl-
fræði að ræða, þar er málfar
manna í hinum ýmsu byggðar-
lögunt mikill lærdómsauki.
Bragi ritstýrir enn þessu verki
og ritaði hann í fyrra bindi ítar-
legan formála um þróun afréttar-
mála frá upphafi. Höfundur gerir
einnig grein fyrir breytingum á
tilhögun á gangnaslóðum o.fl.
Bókarauki fylgir þessu bindi,
segir þar frá afréttarferð í Bisk-
upstungum 1983 og ýmislegt af
fjallskilum Hvítsíðinga. Bók
þessi er hvorki meira né minna
en hálft fimmta hundrað blaðsíð-
ur með 90 myndum, ýmsum áður
óbirtum, einnig eru kort af
gangnasvæðum.
í þessu bindi er fróðlegur kafli
urn fjármörk og fylgja skýringa-
myndir af þeim. Þá eru birt fjár-
mörk Færeyinga á þeirra tungu;
sýnist vel til fallið, fé er rásgjarnt.
Við ættum að birta í bók hjá
þeim laxamörk - á íslensku.
Martin Næs
Símun Sámal . . .
Símon Pétur
Barnasaga
Það nýmæli gerist nú að Skjald-
borg gefur út barnabók á tveim
tungum, færeysku og íslensku, og
kemur bókin út í báðum löndum
samtímis.
Höfundur er færeyskur rit-
höfundur, búsettur hér í bæ.
Hann hefur þýtt íslenskar bækur
á sitt mál og er gott til að vita að
þessar grannþjóðir miðli hvor
annarri og samvinna þeirra snúist
um fleira en þorsk, þó góður sé.
Þóroddur Jónasson þýddi bókina
á íslensku og Þóra Sigurðardóttir
myndskreytti prýðilega. Nú er
það svo að mér þykir færeyskan
undur skemmtilegt mál og er
okkur vel skiljanleg, en börnin
okkar eru ekki svikin af íslensku
þýðingunni. Sagan fjallar um 4ra
ára dreng, Símun Sámal, afa
hans og foreldra og er létt, hlý og
eðlileg í Ijósi þess að vera samtal
æsku og elli.
Ég mæli með henni handa litl-
um kútum.
Stefán Jónsson á Höskuldsstöðum:
Ritsafn 1.
Djúpdælasaga
Útgefandi Sögufélag Skagfirðinga
Skagfirðingar eru meira en syngj-
andi riddarar, þar eru skáld og
fræðimenn, tónsmiðir og frægð-
arfólk.
Kristmundur Bjarnason er
einn af allra merkilegustu fræði-
mönnum aldarinnar, ekki aðeins
vegna natni fræðamannsins frá
upphafi sögu. heldur fyrir sér-
stakt vald á meðferð tungunnar
og háttvísi. Hann ritar hér um
hinn ágæta, sjálfskapaða fræði-
mann Stefán á Höskuldsstöðum
af svo mikilli hind að sönn unun
er að lesa. Maður sér og heyrir
þennan einfara nútímans, bónd-
ann á Höskuldsstöðum, með
hugann aftur í öldum. Krist-
mundur dáir hann og virðir, en
brosir í kampinn með sjálfum
sér. Stefán er svo dásamlega mik-
ill einstaklingur.
Annars eru hér margir menn
að verki: Hjalti Pálsson, Sölvi
Sveinsson og Þórdís Magnúsdótt-
ir sáu um útgáfu þessa bindis og
Sölvi ritar Aðfaraorð.
Stefán er sagnamaður af hinum
klassíska skóla, þeirra Gísla
Konráðssonar og Espólíns. Hann
tínir margt til. sem ekki er mjög
stórbrotið við snögga sýn, en
þarflegt samt sem fyllingarefni í
þjóðlífsmyndina. Merkastar eru
sagnir um árekstrana milli Mera-
Eiríks og Skúla fógeta. Þá má
ekki gleyma frásögnum af þjófa-
leitinni fornfrægu í Bólu. Ekki
verður samt úr skorið hér fremur
en áður hvort Hjálmar kallinn
var sauðaþjófur eða ekki. Ég hef
enga trú á því. Hann var of stór-
brotinn athafnamaður til að
leggjast á lömb að hætti refa. Ég
hefði betur skilið bankarán elleg-
ar hertöku hafskips af hálfu hans.
En Stefán unni sér ekki hvíldar
að spyrja, grúska og skrifa. Þetta
bindi fjallar um tniklu fleiri en
Djúpdæli. Prestar eru alltaf nærri
þar sem eitthvað er að gerast og
áður fyrr (ekki lengur) fjölþreifn-
ir til fjár og kvenna. Höskulds-
staðabóndi hafði líka auga með
vísum og finnur margt, ekki allt
af fyrstu gráðu, en sýnishorn þó
af þjóðháttum. Betur að sú árátta
endist með íslendingum að ríma
smámuni eins og hina dýpri spek-
ina. Skagfirðingar kunna enn að
stuðla stöku svo sem gerðu feður
þeirra og mæður. Næstu binda af
fræðum Höskuldsstaðabónda er
beðið.
Merkt fræðasafn
í fæðingu
Guðmundur Dunielsson:
Krappur dans.
Jarðvistarsaga
Jóa Vaff
„Bókavinur" tjáði mér að ég væri
alltof mildur í dómum mínum um
bækur. Aldrei ætti að hæla bók
alfarið heldur benda alltaf á eitt-
hvað sem miður færi. Þá yrði hól-
ið tekið alvarlegar og þetta skap-
aði ritdómara tiltrú. Og hann
bætti við: - Raunar ætti að tæta
þá flesta í sig sem nú skrifa
bækur. (Hann hefur trúlega talað
við Jóhönnu löngu áður en hann
ræddi við mig.)
En ég verð að hryggja þennan
„bókavin" í þetta sinn. Þessari
bók hlýt ég að gefa ágætiseink-
unn. Ævintýramaður. kallaður
Jói Vaff (Jóhann Vilhjálmur
Daníelsson, fæddur um 1870),
punktaði niður minningar sínar
um áttrætt. Guðmundur tók
þessa punkta og gjörði af bók.
Strax í fyrsta kafla fer höfundur
á slíkum kostum máls og stíls að
til unaðar er.
Allt frá því að Jói Vaff var
seldur um fermingu suður í Voga
og þar til veru hans hjá kaupanda
lauk eftir nokkur vor var líf hans
gott; en allt í öfgum og óvenju.
Kaupandi drengsins, Egill í Aust-
urkoti, útvegsbóndi og fiskkaup-
andi, salt- og brennivínssali, tók
þessum labbakút austan úr Holt-
um vel svo og aðrir heimilis-
menn. En þarna var Bakkus kon-
ungur dýrkaður meir en nú þekk-
ist þrátt fyrir allt. Drengurinn var
settur yfir söluna og eftir því sem
saltbingur minnkaði komu
brennivínskaggarnir í ljós. Bóndi
og aðrir heimamenn drukku og
nutu lífsins með höfðingjum og
var ekki trevst til að selja þá vöru
sem þeir kusu fremur að neyta.
Drengur stóð vel í stykkinu og
loks er „dauðadrykkjan" mikla
fór fram og húsbóndi kominn í
inold hófst annað og svipminna
tímabil í ævi Jóa. En það átti eftir
að fá á sig hálfgerðan Dallas-brag
síðar.
Miðkafli bókar segir frá rölti
Jóa milli verstöðva og annarra
anna. Og hann lendir nvkvæntur
í jarðskjálftunum miklu á Suður-
landi. Síðan hefst verslunarsaga
hans á Eyrarbakka. Þar var nú
ekkert logn og ládeyða: Nei,
þjófnaðir, grunur um morð. hús-
brennur og fleira t þeim stíl er
uppistaða lífssögunnar. Það má
hafa verið óskemmtilegt að búa
þá í þessu litla þorpi: Allir undir
grun - rógur, tortryggni og mein-
særi daglegt brauð. Og það er
reyndar kona héðan af Akureyri
sem gerist aðalákærandi í ræðu
og riti og fær bóndi hennar sinn
skerf af sakaráburðinum. Mála-
vafstur mikið fylgdi þessari
glæpaöldu hins forna verslunar-
staðar enda voru nú nýir siðir á
döfinni: Kaupfélögin í fæðingu.
Guðmundur Daníelsson hefur
unnið hér úr miklum örlögum
ákaflega skilmerkilega sögu og
skemmtilega. Falleg bók. Set-
berg gefur hana út af rausn.