Dagur - 17.12.1984, Blaðsíða 4
4 - DAGUR - 17. desember 1984
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SÍMI: 24222
ÁSKRIFTKR. 180 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 25 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR:
HERMANN SVEINBJÖRNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI:
GÍSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN:
EIRÍKUR ST. EIRlKSSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI: 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Vaxtaverkir
Að undanförnu hefur svonefnd „hávaxta-
stefna" haft brautargengi hérlendis. Henni er
ætlað að halda fjárfestingum innan hæfilegra
marka, draga úr innflutningi og síðast en ekki
síst á hávaxtastefnan að vernda eignir spari-
fjáreigenda, svo nokkuð sé nefnt. Ekki hefur
þetta allt farið eftir. Þórarinn Þórarinsson,
fyrrverandi ritstjóri Tímans, skrifar um þetta
mál í NT sl. föstudag og segir þar m.a.:
„Þessi ályktun er í fullu samræmi við venju-
legar hagfræðilegar kenningar, enda má
benda á fjölmörg dæmi henni til sönnunar.
Hávaxtastefna er yfirleitt meira gagnrýnd
fyrir það, að hún leiði til samdráttar og at-
vinnuleysis, en hið gagnstæða.
Það hefur hins vegar ekki verið tekið hér
nægjanlega með í reikninginn, að íslenskt
efnahagslíf er orðið alveg sérstætt fyrirbrigði.
Síðan sú hefð kom til sögu eftir 1960 að leysa
efnahagsvanda til bráðabirgða með gengis-
fellingum eða gengissigi, hefur skapast hugs-
anaháttur, sem er miklu meira áberandi hér
en annars staðar. Hann er fólginn í því, að
þeir, sem hafa áhuga á að hagnast á auðveld-
an hátt, reyna að gera sér sem ljósasta grein
fyrir því hvenær megi vænta gengissigs, og
reyna að fjárfesta sem mest áður en til þess
kemur. “
Þórarinn telur, að mikil fjárfesting með til-
heyrandi launaskriði og ofvextir í innflutningi
á árinu hafi stafað af fyrirsjáanlegri gengis-
fellingu, sem hafi valdið spákaupmennsku.
Þetta hafi orðið til þess að spariféð var rifið út
úr bönkum. Síðan segir Þórarinn:
„Eigi þessi saga ekki að endurtaka sig einu
sinni enn, ríður ekki á öðru meira en að draga
úr óttanum við gengisfellingu eða gengissig
innan fárra mánaða og í síðasta lagi næsta
haust. Að öðrum kosti má vænta svipaðrar
kollsteypu á næsta ári og varð á þessu ári.
Það er hins vegar auðveldara að benda á
þessa hættu en að benda á ráð við henni. Enn
virðast sumir halda, að besta ráðið sé að
halda uppi háum vöxtum eða jafnvel hækka
þá frá því sem nú er. Ekkert ætti þó að vera
auðveldara en að gera sér grein fyrir því, að
þá myndi gamla sagan endurtaka sig.“
Það er ljóst að hávaxtastefnan hefur leikið
mörg atvinnufyrirtæki grátt, á sama tíma og
mikil þörf er á vexti í atvinnulífinu. Hún hefur
líka lagst þungt á launþega, einkum hús-
óyggjendur, sem margir hverjir eru komnir í
þrot. í framhaldi af þessu hefur hávaxtastefn-
an kallað á gengissig, gengisfall og aukna
verðbólgu. Samhliða blómstrar spákaup-
mennskan. Það er því ljóst að endurskoða
þarf þá hávaxtastefnu sem framfylgt hefur
verið að undanförnu. — GS
Byggðastefna IX:
Fóðuröflun
er undir-
staða sveita-
byggðar
i
Innflutningsverndin sem tómata-
ræktin nýtur meö lögum er því
aðeins nokkurs virði, að fólk
leggi sér tómata til munns, en láti
ekki appelsínur eða aðra suð-
ræna ávexti koma í þeirra stað.
Eins er um kartöfluræktina, að
innflutningsverndin væri einskis
virði, ef þjóðin tæki upp siði Kín-
verja og neytti hrísgrjóna í stað
jarðepla, og búfjárræktina, ef
fólk færi að neyta sojabauna í
stað kjöts. Slíkt væri álíka mikið
áfall fyrir sveitahéruðin og það
væri fyrir alla afkomu íslendinga,
ef mannkynið tæki það í sig að
neyta ekki fisks (vildi ekki „éta
dýr“). Með ódýrum innfluttum
matvælum, sem ekki eru fram-
leidd hér, gætu neysluvenjur
breyst þannig, að innlendur land-
búnaður rýrnaði stórlega og
þjóðin byggi þá ekki við tryggara
viðurværi en Grænlendingar, sem
flytja inn allar mjólkurafurðir og
grænmeti.
Með innflutningi á ódýru fóðri
handa svínum og fuglum mætti
framleiða kjöt, sem gæti þrengt
mjög hlut búfjárræktar sem bygg-
ist á innlendu fóðri og gróðri.
Þannig telja kunnugir, að neysla
kindakjöts gæti dregist saman um
helming á nokkrum árum.
II
Þjóðfélagslegt gildi landbúnaðar
tengist nýtingu auðlinda sem
þjóðin ræður yfir: Beit og hey-
öflun til búfjárræktar og jarðhita
og gróðurmold til garðyrkju.
Ennfremur veltur á miklu, að
þjóðin kunni til búverka og eigi
varasjóð í bústofni og tækjum
umfram brýnustu þarfir. Núver-
andi búskaparhættir eru einnig
mikil stoð annarri byggð en
sveitabyggð í stórum hluta lands-
ins og sums staðar undirstaða
hennar.
Framleiðsla kjöts á innfluttu
fóðri (svínakjöts og fuglakjöts)
hefur lítið þjóðfélagslegt gildi.
Innflutta fóðrið er þar í sam-
keppni við innient fóður, sem
notað er til framleiðslu á kjöti af
grasbítum. Ef menn sjá ekkert
athugavert við það að rýra þann-
ig hlut búskapar sem styðst við
innlendar auðlindir, sýnist liggja
beinast við að leyfa innflutning á
svínakjöti og fuglakjöti. Fóðrið
sem þarf til að framleiða slíkt
kjöt kostar nefnilega lítið meira
komið í höfn í Reykjavík en
kjötið mundi kosta. Kostnaður-
inn við að flytja fóðrið austur fyr-
ir fjall og afurðirnar aftur til
Reykjavíkur jafnar mismuninn
að mestu.
III
Gylfi Þ. Gíslason mun fyrstur ís-
lenskra stjórnmálamanna og hag-
fræðinga hafa orðið til að verja
hækkun á verði innflutts fóðurs
með því, að hátt verð örvaði inn-
lenda fóðuröflun. Það gerði hann
sem viðskiptamálaráðherra í um-
ræðum um útflutningssjóð á Al-
þingi 1958. Þetta er augljóst mál
í Noregi, þar sem sams konar
fóður er framleitt innanlands
með kornrækt. Öðru máli gegnir
hér á landi, þar sem innlent fóður
hentar jórturdýrum, en ekki ein-
maga dýrum. Hátt verð á inn-
fluttu fóðri rennir ekki aðeins
stoðum undir þá byggrækt, sem
nú er að breiðast út, og fram-
leiðslu á grasmjöli og grasköggl-
um, sem eru að nokkru ígildi
kjarnfóðurs, heldur er líka öflug
hvatning til bænda að vanda hey-
verkun. Þar er mikið að vinna.
Nýting jarðhita við fóðurverkun
er að sjálfsögðu miklu öruggari
en olía og hlýtur að koma til
greina frekar en orðið er.
Málflutningur Gylfa Þ. Gísla-
sonar í þessu efni fékk ekki ein-
róma stuðning bænda; ég minnist
þess, að fyrsti þingmaður Rang-
æinga, sem þá var í stjórnarand-
stöðu, andmælti honum. Þó ættu
hvergi að vera betri skilyrði en í
Rangárþingi að taka slíkri upp-
örvun með bættri heyverkun,
graskögglagerð og kornrækt.
Ákvæði laga um framleiðslu-
ráð landbúnaðarins um takmark-
anir á innflutningi á landbúnað-
arvörum hefur ekki verið látið
gilda um fóður. Móta þarf rök-
studda stefnu um fóðuröflun í
landinu og gera grein fyrir því,
hvernig íslendingar megi verða
óháðir innfluttu fóðri.
IV
Ef svo færi að kindakjötsneysla
drægist saman um helming, yrði
framtíð sveitahéraðanna drunga-
leg, ekki aðeins þeirra sem búa
að mestu við sauðfjárrækt, held-
ur annarra, þar sem þrengingar í
sauðfjárrækt mundu þrengja að
nautgriparæktinni með þrengsl-
um á kjötmarkaði og með því að
fleiri en ella sneru sér að naut-
griparækt. í þorpum landsins sem
byggst hafa upp á landbúnaði efl-
ist nú skilningur á gildi landbún-
aðarins fyrir afkomu og alla heill
héraðanna. Dæmi um það er
ályktun frá neytendafélagi Borg-
arfjarðar um landbúnaðarmál, en
félagið er að sjálfsögðu fyrst og
fremst skipað Borgnesingum.
Brýnt er að taka á þessum málum
í samhengi, svo að málstaður alls
almennings í sveitahéruðunum
nái fram og geti mótað málstað
landssamtaka neytenda og laun-
þega.
Það er svo sjálfsagt, að ekki
ætti að þurfa að hafa um það orð,
að fá mætti á heimsmarkaði ódýr-
ari landbúnaðarafurðir en hér
eru framleiddar. Annars þyrfti
ekki að vernda innlenda fram-
leiðslu fyrir samkeppni erlendis
frá. í þessu efni er Island á sama
báti og þau lönd sem þeir hafa
gert fríverslunarsamning við, þar
með talin Danmörk og Holland.
Það er auðvitað misjafnt eftir
löndum, héruðum og búgreinum,
hversu mikilvæg innflutnings-
verndin er. Að þessu gefnu er
næst að ákveða hver á að standa
undir kostnaðinum. Aðrar þjóðir
hafa bein útgjöld af öryggismál-
um sem greiðast af stjórnvöldum.
Hér á landi er ekki um annan
kostnað í því sambandi að ræða
Björn S. Stefánsson.
en kostnað við landbúnað. Það er
eðlilegt ágreiningsefni, hvernig
honum skuli jafnað niður. Þar er
í aðalatriðum um þrennt að
ræða: Að halda háu verði á inn-
lendum matvælum m.a. með því
að leggja aðflutningsgjöld á mat-
væli sem geta komið í stað þeirra;
að greiða niður smásöluverð,
eins og hér hefur löngum verið
gert; að greiða niður framleiðslu-
kostnaðinn, eins og þekktast er
frá Bretlandi, meðan Bretar réðu
þeim málum sínum sjálfir, enda
var innflutningur samtímis frjáls.
V
Norðmenn hafa tekið innlenda
fóðuröflun skipulegum og mark-
vissum tökum allt síðan 1928, að
stofnuð var kornverslun ríkisins.
Var það gert undir forystu stjórn-
ar hægri manna, enda hafa þeir
öðrum fremur látið sig öryggis-
mál miklu varða. Kornverslun
ríkisins hefur einkarétt á inn-
flutningi á matkorni og fóðri og
hefur verið mikilvæg miðstöð að-
gerða í þeirri viðleitni Norð-
manna að verða óháðir innflutn-
ingi á fóðri og efla um leið rækt-
un matkorns eftir föngum. Hafa
þeir þar náð miklum árangri á
allra síðustu árum.
Þegar maður kynnist því,
hversu skipulega er tekið á þess-
um málum í Noregi og skilmerki-
lega gerð grein fyrir þeim af
stjómvöldum, verður það mold-
viðri sem landbúnaðarmálin eru
hulin hér á landi, átakanlegt.
Víst er saga Norðmanna önnur.
Þeir hafa allt aðra reynslu af
ófriði en íslendingar. Landið nær
lengra suður og býður upp á fjöl-
breyttari ræktun, þótt þá vanti
jarðhita til garðyrkju.
Vel má vera, að sú hugmynd
eigi ekki erindi við fslendinga að
fylgja markvissri stefnu í fóður-
öflun, eins og Norðmenn gera,
þar sem hugsunarhátturinn hér
sé svo ólíkur og allur skilningur
á öryggismálum. Sá tónn sem
orðið hefur ríkjandi í umræðum
hér um landbúnaðarmál, minnir
mig á rokur sem ganga yfir Sví-
þjóð annað veifið, þegar einstak-
ir blaðamenn og hagfræðingar
taka sig til og reikna út hvað
mætti spara með innflutningi á
matvælum. Að sjálfsögðu hafa
þær umræður aldrei breytt neinu
um verndarstefnu Svía, en má
vera að þær endurómi hér
stundum.
Um landbúnaðarmálin hefur
orðið hávær togstreita um stund-
arhagsmuni og meginmarkmiðin
horfið í skuggann. Landbúnaðar-
málin hafa því umfram það sem
er í nálægum löndum sýnst vera
tækifæri til að sundra flokkum og
ríkisstjórnum og reynt hefur ver-
ið að nota þau þannig. Má vera
að fyrirkomulag verðlagsmála
hafi magnað togstreituna, þar
sem verðlagsmálin eru tekin úr
samhengi við margbrotin mark-
mið þjóðarinnar með landbúnaði
og látin í hendur sex manna
nefndar, sem aðeins á að meta
stundarhagsmuni neytenda og
framleiðenda.
Björn S. Stefánsson.