Dagur - 15.01.1987, Side 6

6 - DAGUR - 15. janúar 1987
Texti:
Árni Gunnarsson
Myndir:
Kjartan Þorbjörnsson
um eyðni
Þessa dagana stendur yfir mikil áróðursherferð gegn útbreiðslu kynsjúkdóms sem á
ensku er skammstafaður AIDS en hefur verið kallaður í íslensku ýmist alnæmi,
ónæmistæring eða eyðni. Hér á eftir mun eingöngu notað orðið eyðni. Þessa herferð
er gerð á vegum landlæknisembættisins og hófst með því að skipaður var sam-
starfshópur um fræðslu og varnir gegn eyðni. Þessi hópur setti svo saman fræðslu-
bækling um eyðni sem var gefinn út í fjörutíu þúsund eintökum og sendur öllum
íslendingum á aldrinum frá fimmtán og upp í tuttugu og fjögurra ára. í kjölfar þessa
voru heilsugæslulæknar á Akureyri fengnir til að halda fyrirlestra um eyðni og varnir
gegn smitun hennar í gagnfræðaskólum á Akureyri og í nágrenni, svo og Verk-
menntaskólanum og Menntaskólanum. En hvers vegna allt þetta umstang og hvers
vegna fræðsla fyrir ungt fólk sérstaklega? Er þarna raunveruleg hætta á ferðum fyrir
unglinga? Hvers vegna og hvað er þá hægt að gera? Til að svara þessum og fleiri
spurningum fékk Allt-síðan Ásgeir Böðvarsson, sem er einn þessara lækna, til að
sitja fyrir svörum. En fyrst tókum við ungt fólk sem við hittum í göngugötunni tali og
könnuðum vitneskju þess um eyðni og viðhorf þess til sjúkdómsins.
Fyrst varð á vegi okkar 16 ára fram fyrir skömmu, þess efnis að
allir íslendingar milli 15 og 65 fari
gamall piltur, Asmundur Þorkels-
son. Eftir smá fortölur fékkst
hann til að tala við okkur um
eyðni.
- Veist þú hvernig eyðni
smitast?
„Já, við kynfarir..., ég meina
samfarir."
- Hvað telur þú besta ráðið til
að hefta útbreiðslu eyöni?
„Nota smokkinn."
- Hvað mundir þú gera ef þú
smitaðist af eyðni?
„Sýna hina mestu eigingirni í
málinu og deila þessu ekki með
öðrum."
Það var lítið að gera hjá Her-
manni Ingólfssyni, sem ertuttugu
og eins árs og afgreiðir í Hljóm-
deild KEA, svo við gripum hann
glóðvolgan og spuröum hann
sömu spurninga.
„Tja, við samfarir og blóð-
blöndun, er það ekki? Svo náttúr-
lega geta börn smitast af eyðni á
meðan þau eru í móðurkviði."
- Hvernig heldur þú að koma
megi í veg fyrir að eyðni breiðist
út?
„Mér finnst það mjög góð hug-
mynd sem borgarlæknir varpaði
í mótefnamælingu. Þetta á ekki
að vera neitt feimnismál, þetta er
alvarlegur hlutur. Fólk verður að
horfast í augu við vandann og við
eigum að geta farið í mótefna-
mælingu eins og hverja aðra
bólusetningu. Hvað ég mundi
gera ef ég fengi eyðni? Auðvitað
yrði ég ekkert voðalega hress
með það. Tja ..., það eina sem
maður gæti gert væri að reyna
að passa að smita ekki aðra.
Annars get ég ekki ímyndað mér
hvernig það myndi vera að
smitast, það hlýtur bara að vera
hryllilegt."
Við héldum áfraam rölti okkar
um Hljómdeildina því úti var hálf-
gert skítaveður, rok og rigning.
Petrea Ósk Sigurðardóttir, fimm-
tán ára gömul stelpa, var alveg til
í að hætta að pæla í plötum um
stund og setjast niður og tala við
okkur. Við dembdum á hana
fyrstu spurningunni.
„Já, ég veit að eyðni smitast
við samfarir og smit getur líka
borist með djúpum og blautum
kossi, ja ég veit ekki rneira."
- Hvað telur þú heppilegasta
Petrea Ósk Sigurðardóttir
Pétur Halldórsson,
ráðið til að hefta útbreiðslu
eyðni?
„Að skipta ekki mjög oft um
maka og svo að nota smokkinn."
- Hvað mundir þú gera ef þú
fengir eyðni?
„Ég veit það ekki.“
- Getur þú gert þér í hugar-
lund að þú myndir smitast?
„Ég hef ekkert hugsað út í
það. En alla vega mundi ég
reyna að forðast að smita aðra."
Hermann Ingólfsson
Þtspffl
Asgeir Böðvarsson
- Hvað er eyðni?
„Sjúkdómur orsakaður af
sýkingu svokallaðrar HIV veiru
sem eyðileggur mótefnakerfi
líkamans. Við það verður hinn
sýkti smám saman næmur fyrir
áður annars skaðlitlum sýklum
sem að lokum draga hann til
dauða.“
- Hvað er vitað um út-
breiðslu eyðni á íslandi?
„Það er talið að nú séu þrjá-
tíu smitaðir af veirunni, þrír á
lokastigi og einn látinn."
- Hvernig smitast eyðni?
„í fyrsta lagi við samfarir. í
öðru lagi við blóðblöndun eins
og til dæmis þegar eiturlyfja-
neytendur nota sömu spraut-
urnar."
- Er hætta á að veiran breið-
ist út meðal unglinga?
„Já, vegna þess að unglingar
sem eru að byrja sitt kynlíf eru
alltaf í smithættu. Og það hefur
sýnt sig að kynsjúkdómar eru
algengastir á meðal fólks á
aldrinum fimmtán til þrjátíu og
heilsugæslulækni
fimm ára og þar sem eyðni er
kynsjúkdómur þá verður að telj-
ast mjög líklegt að unglingar
geti smitast af eyðni."
- Hvernig ber að varast
smitun?
„í fyrsta lagi með því að nota
ekki eiturlyf, því að eiturlyfja-
neytendur sem sprauta sig eru
áhættuhópur og blóðblöndun,
við notkun sprautanna, er
smitleið eins og ég sagði áðan.
f öðru lagi með því að sýna var-
kárni í kynferðismálum, það er
að segja: Varast fjölskrúðugt
kynlíf. Og í þriðja lagi með því
að nota smokk viö samfarir."
- Er smokkurinn örugg vörn
gagnvart eyðni?
„Hann er öruggur ef hann er
notaður."^
- í bæklingnum frá land-
læknisembættinu er varað við
„djúþum og blautum kossum",
getur eyðni smitast með munn-
vatni?
„Veiran hefur fundist í munn-
vatni. En hins vegar hefur eng-
inn fundist sem með öruggri
vissu hefur smitast af kossum
einum saman, og því finnst mér
þessi smitleið ákaflegaólíkleg."
- Hver eru viðbrögð fólks við
þessari áróðursherferð gegn
eyðni sem hefur verið í gangi
undanfarið?
„Fólk er sér meira meðvit-
andi, hugsar meira um þessi
mál og fylgist betur með. En
jafnframt hefur nokkuð borið á
hræðslu."
- Hillir eitthvað undir það að
hægt verði að lækna eyðni í
framtíðinni?
„Horfurnar eru ekki bjartar,
sérstaklega hvað varðar bólu-
efni. En hins vegar er verið að
STIG ALNÆMISSÝKINGAR
A ENGIN
30%‘ V 2 AR
4tv>-
A ENGIN EINKENNi
B FORSTIG
C LOKASTIG
DAUÐI 80% A 2 ARUM
mmm.
gerir (ha, ha, ha), en svo er líka
hægt að smitast við blóðblönd-
un.“
- Hvað á að gera til að hefta
útbreiðslu eyðni?
„Fara eftir boðorðunum tíu.
Ef ég fengi eyðni mundi ég
vilja verða þeim til gagns sem
hugsanlega gætu smitast. Hjálpa
þeim að smitast ekki og lifa skír-
lífi,“
- Getur þú hugsað þér að þú
smitist?
„Ég þori alveg að hugsa um
það en þaö getur ekki gerst, ég
er svo siðprúður."
Við þökkuðum þessum unga
Birna Sigurðardóttir er tuttugu
og eins árs gömul afgreiðslu-
stúlka í Amaro. Þar sem hún,
eins og Hermann, hafði ekkert
mjög mikið að gera í augnablik-
inu undum við okkur að henni og
báðum hana að svara nokkrum
spurningum. Sem hún og gerði.
- Hvernig smitast eyðni?
„Við samfarir, er það ekki?“
- Hvernig telur þú að hindra
megi útbreiðslu eyðni?
„Að fólk passi sig, hafi ekki
samfarir við hvern sem er án
þess að þekkjann."
- Ef þér yrði nú sagt einn dag-
inn að þú værir með eyðni, hvað
myndirðu gera?
„Sennilega reyna að þassa
það að ég smitaði ekki aðra.
Annars hef ég ekki hugsað það
þannig að ég muni smitast, á
raunar mjög erfitt með að
ímynda mér það.“
Næstur gekk í veg fyrir okkur
ungur maður, mjög viðkunnan-
legur. Var þar kominn Pétur
nokkur Halldórsson, tuttugu og
eins árs gamall Akureyringur.
Pétur kvaðst fús að svara öllum
spurningum sem lagðar væru
fyrir hann.“
„Hvernig eyðni smitast? Á ég
að taka þetta alvarlega?"
- Já, já.
„Sko, ég smitaðist náttúrlega
við samfarir eins og meirihlutinn
manni fyrir greið og góð svör og
gengum áfram eftir mannfáu
Hafnarstrætinu. Og þarna í rign-
ingunni rak á fjörur okkar Sigríði
Valdimarsdóttur, en hún er nítján
ára nemi/nema (nema hvað?).
Vegna veðurs drógum við Siggu
inn í næsta kaupfélag og spurð-
um hana spjörunum úr (samt
ekki í bókstaflegri merkingu).
- Veistu hvernig eyðni smit-
ast?
„Já, við samfarir eða nána
snertingu kynfæra og svo með
blóðblöndun."
Birna Sigurðardóttir.
reyna núna nýtt lyf sem eykur
lífslíkur þeirra sem smitaðir
eru.“
- Hvað finnst þér þersónu-
lega um þá hugmynd borgar-
læknis að mótefnamæla alla
íslendinga á aldrinum frá fimm-
tán til sextíu og fimm ára og
fylgjast svo með þeim sem
reynast hafa mótefni í blóðinu?
„Ég held að það sé til bóta
vegna þess að hættulegustu
smitberarnir eru þeir sem vita
ekki af því að þeir eru smitaðir.
Hins vegar er þetta vafalaust
dýrt verkefni og ekki víst að
hérlendis sé til nægur tækja-
kostur til að framkvæma það.“
- Hvert á að snúa sér vakni
grunur um að maður sé smitað-
ur af eyðni?
„Þá á viðkomandi að leita til
isíns heimilislæknis. Hann tekur
blóðprufu sem sýnir hvort um
mótefnamyndun gegn veirunni
er að ræða eða ekki. Þessi mót-
efni myndast ekki strax við
ismitun - en eru komin fram í
blóði þremur mánuðum eftir
smit. Það er best að taka það
fram að nafn fylgir ekki pruf-
unni, einungis númer sem
læknirinn og sá sem prufan er
úr vita einir um. Læknirinn er
bundinn þagnareiði um það
sem þeim fer á milli og það fer
ekki lengra."
- Að lokum Ásgeir, viltu
koma einhverju á framfæri?
„Já - vara unglinga við ofsa-
hræðslu við þennan sjúkdóm -
hún hefur engan tilgang. Víst er
hann alvarlegur, en það má
verjast honum - með því að
hafa ekki samfarir við hvern
•.sem er, og nota þá smokk."
Sigríftur Valdimarsdóttir.
Til að koma í veg fyrir
útbreiðslu? Er ekki talað
um að fólk noti
smokkinn, svo bara að
passa sig, velja sér
félaga sem maður veit
eitthvað um.“
- Hvað myndir þú
gera ef þú smitaðist af
eyðni?
„Ég veit það ekki, ég
hugsa að ég myndi trufl-
ast eitthvað. Já, ég
myndi ábyggilega trufl-
ast að einhverju leyti.“
- Heldurðu að þetta
gæti komið fyrir þig?
„Já, af hverju ekki fyrir
mig eins og aðra, ég
gæti verið ein af þessum
óheþþnu."
15. janúar 1987 - DAGUR - 7
jspurning vikunnar
Ætlar þú að fá þér myndlykil
til að geta horft á dagskrá
Eyfirska sjónvarpsfélagsins?
Spurt á bílaverkstæði Þórshamars á Akureyri.
Brynjólfur Jónsson, bifvéla-
virki:
Nei, ég geri það alla vega ekki
strax. Mér finnst þetta fulldýrt.
Það er takmarkað hvað hefur
verið sýnt af efni á þessari stöð
en ef öll dagskrá Stöðvar tvö
verður sýnd hér þá sýnist mér
að dagskráin verði góð.
Jón Geir Jónatansson,
bifvélavirki:
Nei, mér finnst myndlyklarnir
vera of dýrir og það sem ég hef
séð af efni stöðvarinnar er að
mínu viti heldur lélegt. Ég
myndi þó hugsa mig um ef efnið
skánaði.
Ólafur Einarsson, skrifstofu-
maður á Þórshamri:
Nei, það er alveg á hreinu. Ég
horfi lítið á sjónvarp og það litla
sem ég horfi á er í ríkissjón-
varpinu. Mér finnst Sjónvarp
Akureyri ekki vera það gott að
ég vilji fá mér lykil. Ég endur-
skoða málið ef meira verður
sýnt af efni héðan af svæðinu.
Haukur Snorrason:
Já, ég er ákveðinn í að fá mér
myndlykil. Mér líst vel á þetta
þegar dagskráin kemur beint að
sunnan og þaö verður vonandi
fljótlega.
Grétar Skarphéðinsson,
nemi í bifvélavirkjun:
Ég hef ekki ákveðið mig í þessu
sambandi. Ég hef ekki fylgst
neitt að ráði með dagskránni og
lítið horft á sjónvarþið eftir ára-
mótin.