Dagur - 03.12.1987, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - 3. desember 1987
af erlendum vettvangi
Léttvagn Faraos Tut-Ankh-Amons. Vagninn veg-
ur aðeins 30 kg. Vagnbotninn var strekkt net.
Borgin Úr við fljótið Efrat, er
stærsta borg súmera. Hún hefur
verið umsetin flökkuþjóðflokki
dögum saman. Fótgöngulið hins
herskáa þjóðflokks (á 4. öld f.Kr.
kunnu menn ekki að ríða
hrossum) hefur laumast yfir fljót-
ið um nóttina og stendur nú fyrir
framan borgarhliðin. Skyndilega
opnast hliðin með skerandi háv-
aða. Umsátursmenn halda að
borgarbúar hafi gefist upp og
reka nú upp siguróp.
Áður en árásarmenn ná að
ryðjast fram, sjá þeir nokkuð,
sem fær þá til að þagna. Á móti
þeim í gegn um aðalhliðið, koma
vagnar á hjólum og eru þeir
dregnir áfram af undarlegum
ferfættum dýrum. Hver vagn er
mannaður nokkrum hermönn-
um, sem láta nú rigna örvum og
spjótum yfir umsátursmenn.
Hræddir og ráðlausir leggja þeir
á flótta, hver um annan þveran.
Hátækni súmera:
Sjálfsmurður hjólöxull
Þannig hefur þessi nýja, en þung-
lamalega stríðsvél hugsanlega
notast gegn herskáum þjóðflokk-
um, á 4. öld f. Kr. Hún varð til,
vegna þess að komin var fram sú
uppfinning, sem var í þann veg-
inn að breyta heiminum. Þessi
uppfinning var hjólið.
Fyrir þessa þungu tréskrjóða,
sem skröltu yfir vígvelli í Austur-
löndum nær, var beitt léttfættum
villiösnum. Þeir eru nú útdauð
dýrategund. í þessum „bryndrek-
um“ voru hermennirnir vel
varðir, en samt hreyfanlegir, í
það minnsta meðan dráttardýrin
urðu ekki fyrir áfalli. Öll meiri-
háttar borgríki urðu sér brátt úti
um þetta nýja vopn.
Frá borginni Úr er til varðveitt
móssaik-mynd af þessum merki-
lega, forna stríðsvagni. Fyrstu'
hjólin undir þeim, voru stórir,
grófir diskar. Þeir hafa snúist um
öxul sinn með braki og brestum,
hvorki fóðraðir né smurðir.
Þannig útbúið, klunnalegt með
hálfföst hjólin, náði stríðsvélin
ekki útbreiðslu. En þetta var
uppfinningamönnum hvatning til
frekari dáða.
Fundist hafa textar frá súmer-
um, sem sýna að þeir gerðu til-
raun með sjálfsmurðan öxul.
Menn notuðu fóðringar úr birki-
hólkum innan í hjólnafir. Birkið
inniheldur töluverða feiti, sem
losnar við núning og smyr þannig
öxulinn. Þá var nóg að skipta um
hóikinn, þegar hann hafði
slitnað, en hægt að nota sömu
nöfina.
Þótt þessi fyrstu skref í þróun
hjólsins væru ekki stór, gerðu
þau lífið léttara. Fram til 5. aldar
f.Kr., var eina leiðin til að flytja
vörur á landi, annað hvort sú að
bera þær á bakinu, eða setja þær
upp á burðardýr, en seinna líka
svokallaðar drögur. Þannig tæki
sáu frumherjar villta vestursins
hjá indíánum, sem notuðu þau
(og þannig tæki þekktust hér á
landi fram á þessa öld). Menn
bundu tvö löng tré upp á hestinn,
þannig að þau lágu aftur með síð-
um hans og endarnir drógust á
jörðinni. Pallur hvíldi á trjánum
og þar var hlassið bundið fast.
Þannig dró hesturinn varninginn
yfir stokka og steina. Þetta hent-
aði aðstæðum, þar sem ekki lá
mikið á og engir vegir voru. í
Mesópótamíu, landinu milli fljót-
anna Eufrat og Tígris, hafa þar
að auki fundist minjar um lúxus-
sleða. Aðeins höfðingjar hafa
ferðast með þeim.
Þessir lúxussleðar hafa verið
grunnur undir fyrstu kenningar
um tilurð hjólsins. Menn reikn-
uðu með þannig þróun, að fyrst
hafi verið sett kefli, sívalir
drumbar, undir sleðana. Sam-
kvæmt kenningunni fundu menn
svo upp á því síðar, að saga fjór-
ar sneiðar af trjádrumb og festa
þær á sleðann - þar með var til-
búinn vagn á hjólum. Eini gallinn
við þessa kenningu er sá að hún
stenst ekki.
Áður en hægt er að leysa gát-
una um hjólið, verðum við fyrst
að skyggnast um á annarri öld fyr-
ir Krist: Um alllangt skeið hafa
engir stríðsvagnar verið í notkun.
Allt í einu er farið að smíða nýja
tvíhjóla vagna, sem fara sigurför
um alla Evrópu og Asíu. í
samanburði við þessa léttu, tví-
hjóla stríðsvagna, sem dregnir
Uxakerra úr leir. Gerð á Indlandi fyrir 4000 árum.
Hjóliö er ein stærsta uppfinning mannkyns, ásamt skriftinni
og notkun eldsins. Nú geta menn í fyrsta sinn fylgt þróun
hjólsins skref fyrir skref. Þótt halda megi að fyrst hafi hjólið
verið fundið upp og vagninn daginn eftir, eða því sem næst,
er það misskilningur. Þróunin var bæði löng og ströng. Ef til
vill hafa byggingameistarar pýramídanna í Egyptalandi
þekkt og notað hjóJið. Hafi það verið svo, eru menn nær því
að geta útskýrt, hvernig þeir gátu leyst svo ótrúleg verkefni,
sem bygging þeirra er.
Vagnreið í Rómaríki hinu forna. Stríðsvagninn hafði hjól með pílárum, en var enn ekki útbúið felgu.