Dagur - 15.08.1992, Síða 4

4 - DAGUR - Laugardagur 15. ágúst 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
UMSJÓNARMAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON
BLAÐAMENN: INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir), ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR
(Sauðárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130), STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSÓN, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI: HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25689
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
Almennt og óstað-
bundtö atvinnuleysi
í síðasta mánuði voru
skráðir atvinnuleysisdagar
á landinu öllu 81 þúsund
talsins, sem er hvorki meira
né minna en 44 þúsund
dögum meira en í júlímán-
uði í fyrra. Með öðrum orð-
um er atvinnuástandið nú
meira en helmingi verra en
það var um sama leyti í
fyrra. Fjöldi atvinnuleysis-
daga í júlí svarar til þess að
3.700 manns hafi að meðal-
tali verið á atvinnuleysis-
skrá í mánuðinum en það
jafngildir 2.7% af áætluðum
mannafla á vinnumarkaði
samkvæmt spá þjóðhags-
stofnunar. Þetta er lang-
mesta atvinnuleysi sem
sögur fara af hér á landi í
júlímánuði frá upphafi.
Fyrra met var sett árið 1969
en það ár voru 1,7% lands-
manna án atvinnu í júlí-
mánuði og þótti flestum nóg
um. Því meti hefur nú verið
hnekkt með óskemmtileg-
um og eftirminnilegum
hætti.
Þessar skelfilegu atvinnu-
leysistölur á miðju sumri
sýna svo ekki verður um
villst að í fyrsta sinn í lang-
an tíma stendur þjóðin nú
frammi fyrir almennu
atvinnuleysi, sem hvorki er
staðbundið né bundið við
ákveðnar greinar. Þegar
haustar er veruleg hætta á
að ástandið versni enn frek-
ar og atvinnuleysi verði
stórfelldara en nokkru sinni
fyrr. Við svo búið verður
ekki unað.
íslendingar hafa í tæpan
aldarfjórðung búið við
meira atvinnuöryggi en
flestar aðrar þjóðir. Það að
hafa atvinnu hefur talist
nær sjálfsagður hlutur hér á
landi á sama tíma og millj-
ónir íbúa annarra Evrópu-
ríkja þekkja ekki fasta
atvinnu nema af afspurn.
Allan þennan tíma hefur ríkt
nær eindregin samstaða
meðal íslendinga um að
neita atvinnuleysisvofunni
um landvistarleyfi, þótt það
hafi á stundum haft kostn-
að í för með sér. Nú hefur
þessi samstaða hins vegar
verið rofin. Núverandi ríkis-
stjórn hefur boðað sam-
drátt á öllum sviðum þjóð-
félagsins. Hún sker ríkis-
útgjöldin miskunnarlaust
niður á sama tíma og illa
árar í sjávarútvegi og land-
búnaði. Ríkisstjórnin hefur
einnig slegið ýmsum opin-
berum framkvæmdum á
frest og flest sveitarfélög
hafa neyðst til að fylgja
fordæmi hennar í þeim
efnum. Hún hefur auk þess
gripið til þess óyndisúrræð-
is að láta atvinnulífið
afskiptalaust að öðru leyti.
Þess vegna er atvinnu-
ástandið nú verra en
nokkru sinni fyrr.
Ljóst er að ef ríkisstjórnin
sér ekki að sér og spornar
við fótum, er þess skammt
að bíða að atvinnuleysi hér
á landi verði álíka mikið og í
nágrannalöndum okkar. Þar
er það mælt í tveggja stafa
tölum og talið mesta mein-
semd samfélagsins. BB.
DÝRARÍKI ÍSLANDS
Fuglar 4. þáttur
Grágæsin er af ættbálki gásfugla,
en hann inniheldur um 150 teg-
undir fugla. Gásfuglum er aðeins
skipt í 2 ættir: hornagldaætt og
andaætt, og tilheyrir grágæsin
hinni síðar nefndu.
Andaættinni er síðan deilt í 3
undirættir: skjógæs, gæsir (sem
auk þess nær yfir svani og
blístrur), og eiginlegar endur.
Gæsum er svo að lokum skipt í
2 aðalættkvíslir: grágæsaættkvísl,
og svartgæsa- eða helsingjaætt-
kvísl. í hinni fyrrnefndu eru
m.a., auk grágæsar: akurgæs,
heiðagæs, snjógæs, blesgæs,
fjallgæs, svenjugæs, mjallgæs,
keisaragæs og taumgæs.
Af svartgæsaættkvíslinni eru
m.a.: kanadagæs, helsingi,
margæs, fagurgæs og Hawaígæs.
Af þessum gæsum öllum teljast
einungis grágæs og heiðagæs
íslenskir varpfuglar, og skipta
með sér landinu þannig, að grá-
gæsin er nær eingöngu á láglendi,
þ.e.a.s. neðan 300 m hæðar yfir
sjávarmáli, en heiðagæsin ofar.
Grágæsin er stærsta og fjöl-
skrúðugasta tegund ættkvíslar
sinnar. Auk þess er hún formóðir
hinna algengustu ræktunarteg-
unda gæsa. Þyngdin er 3-4 kg,
lengdin 75-90 sm, og vænghafið
150-180 sm.
Hún er að mestu grábrún að
ofan, en ljósari að neðan. Hvít
aftast. Sumir fuglanna eru með
dökkar flikrur á kviði. Hálsinn er
allþykkur og höfuðið stórt. Nef-
ið digurt. Á vestrænu deiliteg-
GRÁGÆS
undinni er það rauðgult, en á
hinni austrænu bleikt. Fætur
bleikrauðir. Hamurinn er eins
allt árið. Enginn litarmunur er á
kynjunum, en ólíkt því, sem
tíðkast á meðal ránfugla, er karl-
fuglinn talsvert stærri. Ungfuglar
eru dekkri og brúnleitari, með
grábleika fætur.
Grágæsirnar koma hingað til
lands mjög snemma á vorin; þær
fyrstu í lok mars, en stærsti part-
urinn í fyrri hluta apríl. Þegar að
eggjatíma kemur, dreifast hóp-
arnir. Pör draga sig út úr og fara
á varpstöðvarnar, sem eru margs
konar graslendi, eins og lyng-
heiðar, mýrlendi og árhólmar
Varpið hefst í maíbyrjun.
Hreiðrið er einföld dyngja úr
grasi og öðru jurtakyns, fóðruð
innan með dúni, sem kvenfuglinn
strýkur af bringunni. Eggin eru 4-
7 talsins, hvít eða rjómagul að lit
(geta þó verið enn fleiri, allt upp
í 12), og sér kvenfuglinn einn um
ásetuna. Karlfuglinn vaktar aftur
á móti hreiðrið, og lætur vita ef
óvinur nálgast. Skiptir gæsla hans
miklu fyrir afkomu eggja. Útung-
un tekur um 4 vikur. Ungarnir
eru hreiðurfælnir, og sjá báðir
foreldrar um umönnun þeirra af
mikilli ástúð.
Tveggja mánaða gamlir verða
ungarnir fleygir. Þá strax er farið
með þá á beitarlöndin.
Um mánaðamótin júlí-ágúst
eru fullorðnar gæsir komnar „í
sár“, þ.e.a.s. búnar að missa
flugfjaðrirnar, og nýjar teknar að
(Anser anser)
vaxa. Þetta stendur yfir í á að
giska viku, og er hættulegasta
tímabilið í ævi gæsanna. Þegar
fellitíminn nálgast, er því reynt
að leita á örugga staði. Víðáttu-
miklar mýrar og fen, sem illfær
eru öðrum en fuglum, svæði við
árósa, og grunnsævi við eyjar eru
hentugar fellistöðvar.
Meðal grágæsa er stéttaskipt-
ing. Æðstir eru höfðingjarnir, en
aðrir hafa ákveðnum stöðum að
gegna líka. Þegar gæsahópurinn
er á beit, lítur höfðinginn iðug-
lega yfir svæðið og fylgist með
gangi mála. Og þegar ókunnugir
gæsahópar hittast, verða oft
áflog. Gassi úr öðru liðinu ræðst
á annan úr hinum flokknum. En
allt gengur að lokum í sátt, og
flokkarnir heilsast. Blandist hóp-
urinn um tíma, þarf að stokka öll
valdaspil upp á nýtt.
Grágæsin lifir á jurtafæðu,
bæði vatna- og þurrlendisplönt-
um, eins og t.d. stör, grasi og
sefi. Þá fúlsar hún ekki við korni,
ef henni stendur það til boða, eða
rótarávöxtum, eins og t.d. kart-
öflum, sem hún grefur upp.
Grágæsum hefur fjölgað mikið
upp á síðkastið hér á landi. Sem
dæmi um það má nefna, að fyrir
1950 sáust þær tæpast á Vest-
fjörðum, en eru nú víðast uppi á
heiðum þar, m.a. á Þorskafjarð-
arheiði. Hefur íslenski stofninn
verið áætlaður 80.000-90.000
fuglar.
Áður fyrr var grágæsin mjög
útbreidd í Evrópu og Asíu. Hún
verpti t.d. á Spáni og þaðan alla
leið að Finnmörku, og jafnvel í
Alsír í N-Afríku. En nú hefur
varpið dregist mjög saman, þann-
ig að fyrir vestan Saxelfi og
Adríahaf má það heita lítið sem
ekkert. Ástæðan er annars vegar
gegndarlausar veiðiásóknir, sem
gerir fuglana stygga og fráhverfa
mannabygð, og svo hins vegar
uppþurrkun lands, er spillir vist-
kerfi þeirra. Þessa flótta tók að
gæta þegar á 19. öld.
I dag er varp hennar öflugast,
þar sem hún enn finnur víðáttu-
miklar óbyggðir, eins og á íslandi
og í Skandinavíu. Þá verpir hún
nokkuð í skosku Hálöndunum, í
Danmörku, þar sem hún er orðin
spök eftir friðunaraðgerðir, í A-
Þýskalandi, og víða í M- og A-
Evrópu, í Dónárdal, á Balkan-
skaga, við Svartahaf og Kaspía-
haf, og þaðan víða um Síberíu og
Mongólíu að Amúrfljóti.
Á haustin, eftir að gæsirnar eru
búnar að safna hér nægilegum
kröftum, er lagt upp í farflugið til
Bretlandseyja, þ.e. Skotlands og
N-Englands. Þar dvelur svo fjöl-
skyldan um veturinn.
Elsta grágæs, sem menn
þekkja deili á, varð a.m.k. 18 ára
og 8 mánaða. Hún var með
breskt merki.
Grágæs, fullorðin. (Þorsteinn Einarsson: Fuglahandbókin. Reykiavík
1987).