Dagur - 15.08.1992, Blaðsíða 11

10 - DAGUR - Laugardagur 15. ágúst 1992
Þorqrímur
*
rri
Björgvinsson í
„Ég botna ekkert í trúarbrögðum. Ég skil ekkert í hvernig
fullorðnir menn, sem eru frískir og fullskynsamir, standa í
því að þylja yfir okkur þessa endalausu guðstrúarþvælu.
Ekki á ég langan tíma fyrir höndum áður en ég fer í inold-
ina. Þótt ég legði mig allan fram þessi fáu ár sem eftir eru
og allir prestar landsins legðu mér Iið, þá held ég að þeir
fengju mig aldrei sannfærðan um að ég rísi upp hinumeg-
in. Eg læt þar nótt sem nemur. Ég hugsa lítið um eilífðar-
málin. Mér hefur hitt þótt nóg að glíma við að menn geti
lifað eins og manneskjur hérna megin grafar,“ segir Þor-
grímur Starri Björgvinsson, bóndi að Garði í Mývatns-
sveit, skáld, kommúnisti og eldhugi. Starri er í helgarvið-
tali.
„Ég er fæddur 2. desember
árið 1919 að Garði í Mývatns-
sveit, elstur minna systkina. Hér
hef ég átt heima frá þeirri stundu
og varð hér bóndi fyrst í félagi
við föður minn og tók síðar við
búinu. í dag bý ég með syni
mínum, sem er maður á fertugs
aldri. Hann er duglegur bóndi og
hlífir sér hvergi. Atakanlegt er að
horfa á að honum skuli vera gert
allt til bölvunar af þeim sem ráða
málum í landinu, þá sérstaklega
landbúnaðarmálum. Sagan er
löng og verður ekki rædd í stuttu
spjalli. Ég fullyrði að landbúnað-
armálum hefur verið stjórnað
með tilskipunum. Bændur hafa
ekki haft neina lýðræðislega
aðstöðu til að ráða málum. í
besta lagi er komið til okkar þeg-
ar búið er að taka ákvörðun í
Bændahöllinni eða landbúnaðar-
ráðuneytinu. Ekki er haft fyrir að
greiða atkvæði, bændum er aðeins
kynnt málið. Þeir málglöðu menn
sem koma að sunnan hafa orðið,
en ræðutími okkar bænda er tak-
markaður. Þetta er nú allur
blóminn og ljóminn. Svo er þjóð-
inni sagt að allt sé gert með góðu
samþykki bænda. Sannast sagna
hefur ekki verið búið jafn sví-
virðilega að nokkurri stétt í land-
inu sem bændum frá því að byggð
hófst í landinu. Bændur eru ann-
ars flokks fólk og brotin eru á
okkur lýðréttindi og mannrétt-
indi í flestum greinum. Þetta erú
stór orð og þau get ég rökstutt
hvar og hvenær sem er.“
Annað hefur ekki verið
betur gert
„Allt er breytingum undirorpið. í
gamla daga var Mývatnssveit
sveit í þess orðs fyllstu merkingu.
Róleg sveit, þar sem menn gátu
unnið að sínu. Sumarið var
skemmtilegur tími. Túnin voru
lítil og mikið var heyjað á
engjum. Við snæddum hverja
máltíð útivið í önn dagsins. í hart
Laugardagur 15. ágúst 1992 - DAGUR - 11
nær tvo mánuði var okkur færður
skrínuköstur. Sunnudagarnir
voru nokkuð friðhelgir. Þetta
breyttist með vélvæðingunni og
þessu brjálæðislega kappi nútím-
ans. í dag eru allir dagar jafnir.
Veturinn var einnig mjög
skemmtilegur. Nóg var við að
vera í leik og starfi. Þá var það
svo að allt skammdegið, frá mán-
aðamótum septembers/októbers
og fram í janúar, að ég stundaði
veiðar. Við Garð er vatnið ekki
ísilagt. Kaldavermsl eru hér með
landinu og hrygningarstöðvar.
Margt var um manninn í Garði
á æskuárunum og menn köstuðu
fram stökum á degi hverjum.
Kveðskapurinn þótti sjálfsagður
hlutur, en vísunum var ekki öll-
um ætlaðir langir lífdagar. Kveð-
skapinn drakk ég í mig og fékk
fljótt eyra fyrir rétt kveðinni
vísu. Númer eitt er að hafa brag-
eyra, en hvort ég hefur síðar
fengið einhverjar hugmyndir til
að notfæra mér er önnur saga.
Félagslíf í Mývatnssveit á árum
áður var mjög gott að mínu viti.
Minn háskóli var Ungmennafé-
lagið Mývetningur, sem ég á
meira að þakka en nokkru öðru.
Fundirnir voru menningarlegir
og það félagslíf sem ungmenna-
félagið hélt uppi. Unglingarnir
gengu þar í gegnum þann skóla
sem gerði þá að meiri mönnum,
en annars hefði orðið. Mér er
’• alltaf sárt um ungmennafélags-
hreyfinguna. Hún er einn af þess-
' um Ijósu punktum í þjóðlífinu og
tilverunni. Áhrif hennar á sínum
tíma voru ómetanleg. Sú félags-
hyggja er ríkti, þá er ég var að
alast upp, leiddi af sér ung-
mennafélags- og samvinnuhreyf-
inguna á mesta blómatíma
íslenskrar þjóðar frá þjóðveldis-
tíma. Annað hefur ekki verið
betur gert“.
Verkalýdshreyfingin er
verri en ekki neitt
„í dag er viðtekin regla að berja
lóminn. Allt er að fara til andskot-
ans, er viðkvæði pólitíkusanna og
sér í lagi þeirra stjórnenda sem
fara með ríkisforsjá. Þeir tala um
kreppu. Samdráttur er lausnar-
orðið og ekkert er hægt að fram-
kvæma. Hvað gerðu gömlu
mennirnir í kreppunni miklu á
fjórða áratugnum? Þá voru ein-
hverjar stórstígustu framkvæmd-
ir sem sögur fara af í íslensku
þjóðlífi. Alþýðuskólar risu sem
og sjúkrahúsin. Menn byggðu
vegi og brýr og skipastólinn var
efldur. Þetta voru bullandi fram-
kvæmdir um allt land með mikl-
um hraða og fólk skreið út úr
moldarkofum í nýbyggð hús. í
dag þykist íslenska ríkið ekki
hafa efni á nokkrum sköpuðum
hrærandi hlut. Mér sýnist að
eymdin sé svo mikil að rökrétt sé
að álykta að ellilífeyrisþegar fái í
andlitið einhvern daginn, að nú
sé réttast að slá það af með ein-
um eða öðrum hætti. Gamla fólk-
ið er orðið plága á þjóðinni. Það
er orðið svo margt, heilsugæslan
er góð. í dag er verið að setja elli-
lífeyrinn til gamla fólksins í ekki
neitt. Skattleysismörkin eru orð-
in svo neðarlega að það er hrein
hneykslunarhella. Fyrir utan
þetta eru neysluskattarnir enn
stærri heldur en hinir. íslending-
ar hafa gengið aftur á bak á flest-
um sviðum og þá sérstaklega
stjórnarfarslega. Mér finnst
hörmulegast að verkalýðshreyf-
ingin skuli vera orðin verri en
ekki neitt. Það er hún sem er að
þrýsta bændum niður í svaðið.
Hún gengur á undan með skefja-
lausan samdrátt og telur mann-
réttindabrot sér best sæma. í
leiðinni skapar hún atvinnuleysi
og eymd hjá þeim fjölda í verka-
lýðsstétt sem hefur haft afkomu
sína við að vinna úr framleiðslu-
vörum bænda. Hvað er orðið af
því sem vel er? Nú tekur út yfir
allan þjófabálk að þeir skuli ætla
að troða okkur inn í forstofuna
hjá EBE sem er stjórnarskrár-
brot. Við erum að henda frá okk-
ur fullveldinu og svífum í faðm
milljónaþjóða, sem er ætlað að
taka við landbúnaði á íslandi".
Stefna sem aldrei deyr
„Já, ég varð pólitískur mjög
snemma. Innan við tvítugt varð
ég snortinn af þeirri hugsjón
sósíalismans sem fór vítt um
heiminn. Fyrri heimsstyrjöld var
ný afstaðin og menn voru að gera
heiðarlegar tilraunir. Nú er
raunalegt um að tala, hvernig fór
fyrir góðri hugsjón. Hugsjónir
hafa ekki endilega gengið eftir í
aldanna rás og kemur margt til.
Mín kynslóð hefur lifað mestu
umbrotatíma sem nokkur kyn-
slóð í þessu landi hefur lifað. Ég
var rúmlega tvítugur þegar lýð-
veldið var stofnað, árið 1944. Það
var dásamleg stund. Samfara
umbrotunum er mín kynslóð sú
sem orðið hefur fyrir mestum
vonbrigðum. Frelsið, að vera
laus undan sjö alda oki annarrar
þjóðar £tóð ekki nema örfá ár.
Þegar menn stóðu á Þingvöllum,
þá voru framámenn með í burð-
arliðnum, sem síðar kom á
daginn, að farga öllu og ganga
þvert á fögru orðin. Með Kefla-
víkursamningi árið 1946 er byrj-
að og síðan með inngöngu í
Atlantshafsbandalagið árið 1949.
Herinn kom aftur til landsins árið
1951 að mig minnir.
Sósíalisminn er sú stjórnmála-
stefna sem er án tvímæla mann-
legust, göfugust og vitrust. Nú
hefur kommúnisminn hrunið í
austurvegi, en það hefur ekkert
að gera með hugsjónina fögru.
Breyskleiki mannanna er mikill
og nú á að markaðsvæða þjóðirn-
ar er áður bjuggu við sósíalisma.
Að ætla að taka upp hinn kapital-
íska markaðsbúskaparóskapn-
að er að flýja úr öskunni í eldinn.
Markaðsbúskapurinn er samur
við sig. Hann er ekki breyttur.
Hann er búinn að halda úti
tveimur heimsstyrjöldum og er
alveg tilbúinn til að grípa til
þeirrar þriðju. Að heyra angur-
gapa og flón, sem eru framámenn
í íslensku þjóðlífi, rífa sig ofan í
rass um að kommúnisminn og
sósíalisminn sé úr sögunni endan-
lega er fáheyrt. Þetta er stefna
sem aldrei deyr. Hún þarf að
þróast. Hún gengur í gegnum
miklar þrengingar í dag, en það
er kommúnisminn sem á eftir að
bjarga því sem bjargað verður
þegar auðvaldshyggjan hefur
komið flestu til andskotans. Auð-
valdsstefnunni er það blóðgjöf að
halda úti styrjöldum, en sósíal-
ismanum er það rothögg. Það
sem gekk frá austantjaldslöndun-
um var að lenda í vígbúnaðar-
kapphlaupi. Þeim var sagt stríð á
hendur meðan þau voru í sárum
eftir heimsstyrjöldina seinni. Það
var gert með kjarnorkuspreng-
ingunum er varpað var á Híró-
síma og Nakasaky, sem er voða-
legasti glæpur allrar veraldar-
sögunnar. Bandaríkjamenn eiga
einir sökina. Þeir gerðu þetta
ekki það eina til að ógna Japön-
um, þeir voru í leiðinni að sýna
Rússunum hvers þeir mættu
vænta ef þeir yrðu ekki góðir.
Hverjir björguðu heiminum
undan fasismanum og nasisman-
um? Það voru raunar Rússar.
Vissulega styrktu vesturveldin
Rússana. Það þótti gott og
blessað, því það var Rússunum
sem blæddi. Rússar inisstu 20
milljónir manna og landið var
sviðið er upp var staðið. Banda-
ríkjamenn græddu á vígbúnaðin-
um og vígaferlunum. Ekki er
nema eðlilegt að illa færi fyrir
þjóðunum í austri þegar att er
kappi í ójöfnum leik.
Rússarnir gerðu fleiri axar-
sköft og ekki er hægt að hæla
stjórnarfarinu á framkvæmda-
atriðum í tíð Stalíns og fleiri leið-
toga. Þessu er lokið í bili þar sem
hugsjón Max og Leníns var ekki
haldið á lofti. Að halda að hug-
sjón þeirra félaga sé dauð og
skipti ekki máli í framtíðinni er
dæmalaust rugl og skammsýnis-
kjaftæði. Já, þetta er mín hlið á
málum og aldrei hef ég verið
rauðari og harðari kommúnisti.“
Hún var óvenjuleg
ung stúlka
„Nei, ljóða- og vísnagerðin hefur
aldrei verið ástríða. Eg hef mjög
gaman af að setja saman vísur,
en tel mig engan snilling. Vísna-
og ljóðagerðin er angi af þeim
meiði að vera þátttakandi.
Félagslegt uppeldi í Mývatnssveit
stóð á gömlum merg í mínu ung-
dæmi og var í blóma. Þá var það
einstaklingurinn, hvað sem hann
hét, sem var hvattur til að láta í
sér heyra og láta til sín taka.
Rétturinn var ekki þeirra er
höfðu „náðargáfuna“ eða
menntun. Félagslíf okkar byggð-
ist á frumkvæði einstaklingsins og
að dagskráin væri unnin heima í
sveitinni. Margt setti ég saman
fyrir ungmennafélagið á skemmt-
unum þess og félagsfundum. Já,
ég er ákaflega ánægður með að
geta brugðið kveðskapnum fyrir
mig.
Ljóða- og vísnagerð er sameig-
inlegt áhugamál okkar hjóna, en
eiginkona mín er Jakobína Sig-
urðardóttir, skáldkona. Jakobína
er fædd að Hælavík á Hornströnd-
um. Hún fór tiltölulega snemma
að heiman til vinnu. Leiðir okkar
lágu ekki saman fyrr en árið
1949. Fyrst sá ég hana sem ferða-
lang hér í sveitinni. Hún kom af
tilviljum hingað heim á þennan
bæ og í þetta hús. Við tókum tal
saman. Hún var óvenjuleg ung
stúlka. Umtalsefnið sem hún
valdi var sérstætt og einnig
hvernig hún gerði því skil. Tím-
inn leið. Ég dvaldi í Reykjavík í
nokkrar vikur og við kynntumst
nánar. Allt hefur lukkast þrátt
fyrir að við nýttum okkur ekki þá
aðferð að gifta okkur með mikilli
viðhöfn í kirkju sem nú er siður.
Börnin eru fjögur, þrjár dætur og
sonur.
Jakobína vann sín heimilisstörf
og tók svo bita af nóttinni til rit-
starfa. Ritstörfin voru alla tíð
hjáverk. Jakobína var alin upp í
fátækt kreppuáranna og hafði
enga fjárhagsiega möguleika til
að fara í nám sem hún óskaði þó
heitast af öllu. Skólaganga var
stutt, en einhvern veginn er það
svo að ef ég vil vita skil á réttu
máli þá fletti ég aldrei upp í orða-
bók, ég spyr Jakobínu. Hún
hefur undravert vald á íslenskri
tungu.
Illa er í dag komið fyrir
íslenskri tungu. Við opnuðum
allt upp á gátt fyrir amerískum
áhrifum og ekki batnar þetta þeg-
ar við verðum komnir inn í EBE.
Hryllilegt er að hlusta á lang-
skólagengið fólk, hvernig það
talar. Fréttamenn eru margir
slæmir og ljótt er oft að heyra
hvernig þeir nota málshætti. Éitt
af því sem mér þykir átakanleg-
ast er að fólk nennir ekki að
kveða að orðunum. Já, það er
ekki aðeins orðfæðin og ensku-
sletturnar sem auðkenna málfar
unga fólksins. Þó er ekki sama
hvaðan fólkið kemur. Norðan-
menn búa að því sem þeir hafa
lært við móðurkné, en flestir
hinna eru tæpast talandi. Ég hef
aldrei skilið hvernig þessu er var-
ið með allan þennan tilkostnað til
íslenskukennslunnar í skólunum.
Ég hef grun um, og raunar hlýtur
svo að vera, að aldrei hefur þessu
fólki verið kenndur framburður,
sem er eitt af undirstöðuatriðun-
um.“
Það vinnur enginn sitt
dauðastríð
„Mývatnssveitin var ein stærsta
menningarheildin í Þingeyjar-
sýslum. Því er að þakka búsæld á
þeirra tíma vísu. Þar var það
Mývatn sem réði úrslitum. Bene-
dikt vinur minn að Arnarvatni
hélt því fram að Mývatn hefði
bjargað íslenskri tungu.
Þegar mest svarf að og fátæktin
og eymdin stráfelldi fólk var
tungan á Suðurnesjum að mestu
orðin dönsk. Þá skipti máli að
menn í Suður-Þingeyjarsýslu
fóru aldrei niður í andlegan
vesaldóm og héldu reisn sinni og
tungu. Þeir höfðu að éta. Hver
einasti uggi úr Mývatni gekk í
fólkið á stóru svæði. Já, Mývatn
var gjöfult þá.
í dag bjargar Mývatn engu.
Vatnið hefur verið arðlaust sex ár
í röð. Síðasta veiðiárið var 1986.
Lífríkið hefur hrunið fjórum
sinnum síðan Kísiliðjan fór að
andskotast í botninum. Þurftar-
hrunið gerist árið 1970 og síðan
koll af kolli. Þó svo að nokkrir
kippir hafi komið sem mýgangan
í sumar, þá bjargar það litlu. Fá-
liðað er í silungnum. Heilu
árgangarnir hafa drepist úr
hungri.
Kísiliðjan er algjört siðleysi og
vitnar um hörmulegt tímabil í
stjórnmálunum hér á landi sem
annarsstaðar. Vaðið var út í nýja
nýtingu, sem hafði í för með sér
tortímingu á því sem er dýrmæt-
ast af öllu þ.e. náttúrunni sjálfri.
Veiðin í sumar er nauðalítil og
fuglinn kom ekki upp ungum fyr-
ir átuskort. Andfuglinn var svo
illa á vegi staddur, horaður og
veikbyggður, að hann þoldi ekki
hretið um sólstöðurnar. Ef and-
fuglinn hefði verið í sæmilegu
ásigkomulagi þá hefði hann ekki
flúið af eggjum. Við skyldum
muna að hér var snjókoma miklu
minni en út við sjóinn. Snjókom-
an var lítil og endurnar fennti
ekki. Að vísu var hvasst og kalt,
en fuglinn hefði átt að þola veðr-
ið ef holdarfarið hefði verið rétt.
Fjármálavaldið er sterkt og
gefur ekki hlutina upp fyrr en í
fulla hnefana. Við sem viljum
verja Mývatn gefum okkur aldrei.
Mynd og texti:
Óli G. Jóhannsson
Ég held að segja megi um Kísil-
iðjuna sem Steinn Steinar kvað:
„Það vinnur enginn sitt dauða-
stríð".
Við höfum krataflokk og
þurfum ekki tvo
„Ég tek ekki Ólaf Ragnar Gríms-
son sem mann í forsvari fyrir
stjónmálaflokk. Ég hef ekki legið
á því að ég stóð ekki að því að
velja hann sem foringja. Ólafur
er krati í húð og hár og við höfum
hér krataflokk og þurfum ekki
tvo. Ég er ákaflega óánægður
með þróunina innan Alþýðu-
bandalagsins vegna þess að þeir
hafa gugnað varðandi þann
neista sem þarf að hafa í
grunninn, neista sósíalismans.
Þeir hafa gugnað vegna áróðurs
og rangtúlkunar á því sem gerð-
ist í Austur-Evrópu. Síðan hafa
þeir nuddað sér einum of utan í
Jón Baldvin og þvílíka labba-
kúta. Um þetta kenni ég Ólafi
Ragnari og hans fólki. Mik.il átök
voru innan Alþýðubandalagsins
og þau eru þar fyrir enn skammt
undir yfirborðinu. Menn hafa
slíðrað sverðin að mestu. Nú eru
menn í stjórnarandstöðu og hafa
náð saman í andstöðunni til EES.
Ekki þekki ég unga fólkið í
Alþýðubandalaginu. Megnið af
því hefur hlaupið út undan sér.
Heyrt hef ég þó í fólki, sem er vel
þenkjandi. Nú er svo komið að
markaðshyggjan hefur sýnt unga
fólkinu í landinu þá staðreynd að
kapitalisminn er af hinu illa.
Fólkið skynjar í gegnum munn
og maga hvert stefnir. Markaðs-
hyggjan býr til vandamál. Við
eigum eftir að ganga í gegnum
miklar þrengingar á næstu árum.
EBE hangir ekki saman nema í
örfá ár, því það er búið til af svo
miklum hálfvitaskap. Tilvist þess
er fjarstæða. Þarna er kasað sam-
an 16 til 20 þjóðum, með ólíka
menningu, tungu, siði og trúar-
brögð, sem á að setja undir eina
miðstýrða blokk. Svo á að burð-
ast með lýðræði sem getur ekki
orðið annað en óskapnaður. Ef
þetta á að hanga saman gerist
það aldrei nema með sterku mið-
stjórnar- eða hervaldi. Við skul-
um aðgæta að hvergi hefur komið
fram, að fólkið í löndunum vilji
þessa leið. Fólkið trúir ekki að
með þessu renni upp gullöld og
gleðitíð. Auðhringarnir evrópsku
eru að þjappa sér sarnan, allt og
sumt. Heimsyfirráðapólitíkin
hefur frumkvæðið í nýrri mynd.
Þriðja risaveldið, við hliðina á
Bandaríkjunum og Japan er í
burðarliðnum. Tilgangurinn er
nú ekki göfugri. Að hugsa sér, að
250 þúsund manna þjóð, íslend-
ingar, eigi að opna land sitt fyrir
þessu sem fullgildur aðili. Að láta
sér detta slíkt í hug er landráð
hvað þá að framkvæma slíkt.
Skelfilegt er til að vita ef fólkið í
landinu lætur blekkjast. Við eig-
um að rísa upp og segja nei.
Alþingi var nýlega sett til að fara
í gegnum fleiri þúsund blaðsíður
af lagabálkum og reglugerðum
þessa EES veldis og óskapnaðar.
Mér sýnist að forustumenn stefni
markvisst að henda lögbókinni
okkar út í ystu myrkur. Hvað er
þá orðið um sjálfræði lands og
lýðs. Þá verðum við ekki einu
sinni menn til að setja okkur lög.
Ég er bitur út í þessa þróun því
ég veit að hér var hægt að skapa
besta og mesta fyrirmyndarríki
jarðarinnar.“ ój