Dagur - 17.06.1994, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Föstudagur 17. júní 1994
Upp er runninn merkur
dagur í sögu íslenskrar
sjálfstæðisbaráttu. Liðin
eru nákvæmlega 50 ár
frá því að íslendingar
öðluðust það sem lengi
hafði verið barist fyrir,
lýðveldi. f dag er því hálf
öld frá því að fyrsti for-
seti íslendinga var kos-
inn á Þingvöllum. í til-
efni lýðveldisafmælis og
50 ára afmælis forseta-
embættisins þótti Degi
við hæfi að taka hús á
forseta íslands, frú Vig-
dísi Finnbogadóttur.
Hún segir að hugsanlegt
sé að íslendingar af
yngri kynslóðinni séu
ekki nægilega áminntir
um hvað það er að hafa
það frelsi sem í fullveldi
og lýðveldi felist. Að því
frelsi megi ekki ganga
eins og sjálfsögðum
hlut. Hún biður fólk
að staldra við og
líta til baka, líta til
baka til þess að
upplifa það
sem áunnist
hefur og
læra að
meta
það.
þjóðin njóti annars og meira en aðeins pólit-
ískrar farsældar og einhver þarf að geta kom-
ið fram sem fulltrúi þjóðarinnar á öðrum
vettvangi en stjórnmálanna, hér heima og er-
lendis. Pólitíkinni er alltaf skipt upp í skoö-
anir þar sem hver og einn fylgir sinni skoðun
sem honum þykir vitaskuld ávallt best. En
þar fyrir utan eru ýmis varanleg verómæti
sem ætíð þarf að minna á. Það verk er forset-
ans og þaó hefur hann sem aðalstarf.“
Geðshræringar standast ekki
tímans tönn
Islenski forsetinn hefur þá sérstöðu meðal
forseta almennt aö hér er hann kosinn af
fólkinu í landinu en ekki valinn vegna pólit-
ískra skoðana sinna.
„Þaó er ákaflega gott til þess að vita að
forsetinn er kjörinn af fólkinu sjálfu. Hann er
fulltrúi fólksins, allra manna í landinu og
hafinn yfir þær daglegu geðshræringar sem
eru í stjórnmálunum. Surnir segja að fréttir
af stjómmálum gærdagsins verði strax úreld-
ar. Það verða þær ekki, heldur veröa þær aö
sagnfræði og ganga inn i minningarnar.
Geðshræringar úreldast hins vegar skjótt.
Eftir nokkurn tíma skilja menn ekki af
hverju þeir fóru í svo mikla geðshræringu út
af tilteknu máli. Það er gott að eiga eina
mannveru sem blandar sér ekki í þetta pólit-
íska amstur, stendur fyrir utan það og fjallar
um sitthvað annað sem leiða má hugann að.
Athygli og aðdáun
Mönnum þótti þörf á að stofna til þessa emb-
ættis 1944 og enginn vafi er í mínum huga
að þörfin á því er ekki síðri í dag. Nú er
þjóðfélagið svo opið út á við, opið til um-
heimsins. Forsetar okkar hafa haft þann
starfa að kynna okkur, fara utan og segja frá
landi okkar og þjóð. Það situr enginn úti í
að gegna þessu veigamikla embætti. Fjórir
buðu sig fram og hún fór með sigur af hólmi.
Brotið var blað í veraldarsögunni. Kona
hafði verió kjörin til þess að gegna starfi for-
seta á íslandi. Frú Vigdís segir ekki hægt að
segja til um hvaða áhrif það hafi haft á kven-
frelsisbaráttuna, það geri menn sem horfi til
baka á næstu öld.
„Á kvennafrídeginum 1975 sönnuðu kon-
ur á Islandi mátt sinn, tóku sér frí allan dag-
inn og gerðu þjóðfélagið illa starfhæft. Þær
sönnuðu að þær væru þeir bógar að án þeirra
á vinnumarkaði væri þjóðfélagið bágt í bú-
sýslu.
í kjölfar þessa mikla dags fór fólk að
skynja að ekki myndi sæmandi að fara út í
forsetakosningar án þess að kona yrói meðal
frambjóðenda. Vitanlega datt engri konu í
hug að bjóöa sig fram og því var farið að
leita. Mér til mikillar undrunar kom mitt
nafn til umræðu í þessu sambandi. Eg var
eggjuð, beðin og hvött en færðist undan,
m.a. á þeim rökum að ég væri kvenmaður.
Myndu menn sættast á aö kona yrði fulltrúi
þeirra á sviði sem ætíð hafði verið skipað
körlum?“
Þrátt fyrir að frú Vigdís skoraðist undan
merkjum í fyrstu sá hún sig um hönd eftir að
mikill fjöldi manna haföi haft samband við
hana, lýst yfir stuðningi við hana og beðió
hana að fara fram sem oddviti sinn. Sem
slíkur segist frú Vigdís hafa farið fram í
fyrstunni, sem oddviti ákveðins hóps. Kjör-
dagur rann upp og viti menn. Forseti Islands
varö kona, frú Vigdís Finnbogadóttir.
Alltaf þú sjálfur
„Einhver hlaut aö veröa fyrir valinu. Það
kom í minn hlut og þá byrjaði vinnan fyrst
fyrir alvöru. Það var mér vitanlega mikið
kappsmál að standa mig, aó sýna fram á að
valið hefði ekki verið lánlaust, að sanna að
kvenmaóur gæti gegnt þessu starfi ekki síóur
en karlmenn. ísinn hafði verið brotinn og allt
kapp varð að leggja á að dæmið gengi upp.
Það var í sjálfu sér ekki svo erfitt fyrir
mig að taka við embættinu í fyrstunni. Ég
hugsaði þaó aldrei beinlínis þannig að ég
væri í háu embætti og að það væri eitthvað
öðruvísi, eitthvað fínna en hvað annað. Eg
hef aldrei metió fólk eftir starfsheitum. Ég
hafði unnið kosningar og ekkert annað.
I byrjun reyndist mér erfitt að ganga um
meðal fólksins og þurfa að hugsa um að
mikill fjöldi þess hafði ekki kosið mig. Ég
gerði mér strax grein fyrir því að það voru
margir sem hlutu að vera ósáttir við niður-
stöóuna, þar sem fjöldi manns hafði kosið
aðra frambjóóendur en mig. En því gat ég
ekki breytt úr því sem komið var, heldur að-
eins reynt aö gera gott úr. Innviðum sjálfs
sín breytir maður ekki þótt ytri aðstæður
breytist. Þú ert alltaf þú sjálfur. Þótt þú farir
austur til Kína breytist ekkert innra með þér,
þú ferð með sjálfan þig meó þér.“
Sjálfstraustið og krafturinn
Þótt frú Vigdís segist ekki vera í aðstöðu til
þess að meta það hvaða áhrif það hafi haft á
jafnréttisbaráttu kvenna aó kona skyldi veróa
fyrir valinu sem forseti Islands, viöurkennir
hún þó að þau hljóti að hafa verið mikil.
„Þaö sem mér þykir ekki síst vænt um er
hve mikil áhrif þetta hefur haft úti í heimi.
Ég kem hvergi svo ég sé ekki innt eftir þess-
um málum. Sérstaka ánægju hef ég haft af
því þegar erlendir stórnmálaforingjar hafa
komið að máli við mig og bcðið um ráö til
þess að virkja konur í sínum flokkum. Þeir
hafa sagst þurfa á þeim að halda en eigi erfitt
með að fá þær til aó starfa. Þarna er fyrst og
fremst um suðræn lönd aó ræóa því þar
halda konur sér mjög til baka og er haldið til
baka. Vió vitum að við kvenfólkið í heimin-
Með frelsi
og lýðræði
að leiðarljósi
Fátt er það í veröldinni sem er meö þeim
hætti að allir menn geti verið sammála um
það. Eitt af því sem deilt hefur verið á er
sjálft embætti forseta íslands. Raddir heyrast
um að embættið sé óþarft, það sé þjóðinni
dýrt og ástæða sé til aó leggja það niður.
Forseti Islands getur vitaskuld ekki tekið
undir umræðu af þessu tagi.
„Islendingar gerðu rétt með að koma sér
upp þessu embætti á sínum tíma vegna þess
að einhver hlýtur að þurfa að vinna þau verk
sem forsetinn vinnur. Við getum auðvitað
velt því fyrir okkur hvort einhver annar gæti
unnið það starf meó öðru. Gæti til að mynda
forsætisráðherrann gert það í hjáverkum, nú
eða rektor Háskóla Islands? Ég veit aó for-
sætisráóherrann gæti það ekki vegna mikilla
stjómmálaanna og rektor hefur auðvitað nóg
með að stjóma sínum skóla. Vió viljum að
hinum stóra heimi með alfræóiorðabækur á
hnjánum og flettir upp á Islandi. Komi hins
vegar fulltrúi þjóðarinnar kemst það á dag-
skrá.“
Frú Vigdís segir ljóst að afkomumögu-
leikar okkar aukist til muna sé landið kynnt
erlendis. Stór þáttur í starfi hennar hefur fal-
ist í því að kynna landið og engum ætti að
blandast hugur um hvílíka athygli og aðdáun
hún hefur notió hvar sem hún hefur komið.
„Ég hef gcrt mér far um að kynna landió
hvar sem ég kem. Það ber kaldranalegt nafn
og ég hef reynt að breyta ímynd þess, reynt
að segja frá því að hér búi hlýtt og gott fólk,
fólk sem býr yfir þekkingu, tækni, kunnáttu
og hæfni.“
Brotið blað í sögunni
Árið 1980 var frú Vigdís fyrst kjörin til þess
- forseti
S
Islands, frú
Vigdís
Finnboga-
dóttir, á 50 ára
afmæli lýð-
veldisins
um eigum langa leið fyrir höndum til að ná
þessu svonefnda jafnrétti, að öðlaast þá við-
urkenningu að við getum til jafns við karla.
Það merkilega er að þessu svipar dálítið
til frelsisbaráttunnar okkar. Við fengum
heimastjórnina 1904 og frelsió árið 1918 en
við uróum ekki fullfrjáls fyrr en 1944. Meó
því frelsi fengum vió sjálfstraustið og með
sjálfstraustinu kraftinn. Nú fór heil þjóó að
hugsa að hún gæti sjálf. Rétt eins og börnin
segja. Eins er þetta með jafnréttisbaráttuna.
Ef ein kona sýnir að hún getur þá fara fleiri
aó hugsa: „Já, nú get ég“.“
Menn eru fljótir að gleyma
Allir vita að forseti íslands er eftirsóttur
gestur og stór þáttur í starfi hans cru ferða-
lög, innanlands og utan. Trúlega vita færri að