Dagur - 01.12.1994, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 1. desember 1994
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1400 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐRIR BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585, fax 96-42285),
KRISTÍN LINDA JÓNSDÓniR, SÆVAR HREIÐARSSON (íþróttir).
LJÓSMYNDARI: ROBYN REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDfS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
— LEIÐARI----------------------------------
Fullveldisdagurinn og Þjóðarbókhlaðan
Fullveldisdagurinn 1. desember skipar jafnan
veglegan sess í hugum íslendinga. Þennan
dag fyrir 76 árum varð ísland frjálst og full-
valda ríki í konungssambandi við Danmörku
og þá var stigið skref í átt að sjálfstæðinu,
sem öllum er ljóst hve íslendingum er mikils
virði. Á þessum degi ættu allir landsmenn að
staldra við og horfa um öxl yfir sögusviðið.
Sjálfstæðisbaráttan er kafli sem jafnan þarf að
rifja upp og brýna fyrir þeirri kynslóð sem er
að vaxa úr grasi. Okkur ber að líta á 1. desem-
ber sem hátíðisdag, ekki bara sem hátíðisdag
stúdenta, sem halda merki fullveldisdagsins
jafnan hátt á lofti, heldur eiga allir landsmenn
að sýna á þessum degi þakklæti þeim mönn-
um sem börðust harðri baráttu fyrir sjálfstæði
þjóðarinnar. Þeir gerðu sér ljóst mikilvægi
þess fyrír okkur sem nú byggjum landið og
þeirra kynslóða sem á eftir koma. Merkjum
þessara baráttumanna ber okkur að hálda á
lofti.
Fullveldisdaginn ber ekki síður að halda há-
tíðlegan í ljósi þeirrar samrunatilhneigingar
sem gengur eins og bylgja yfir í Evrópu nú
um stundir. Norðmenn hafa þó með höfnun
sinni á Evrópusambandinu áminnt þjóðir
heims um að hver þjóð verður að skoða sína
stöðu út frá sínum eigin forsendum, ekki út
frá því hvað nágrannaþjóðin gerir. Þjóðernis-
kennd Norðmanna er eftirtektarverð og þeirra
nei hefur vafalaust vakið margan íslendinginn
af væru Evrópumóki.
Fullveldisdagsins í dag verður þó minnst
sérstaklega í sögunni vegna þess að þetta er
dagurinn sem landsmenn vígðu langþráða
Þjóðarbókhlöðu. Bókmenntirnar eru eitt af að-
alsmerkjunum í íslensku þjóðarsálinni og er í
raun merkilegt hversu veglegan sess bækur
skipa meðal lándsmanna þegar aDs kyns ann-
að afþreyingarefni sækir fast að. Þjóðarbók-
hlaðan verður stolt bókaþjóðarinnar og hún
verður einnig mikilsverð fyrir íslenskar
menntastofnanir, eins og glöggt má sjá á
áhuga háskólastúdenta á henni. Vígsla henn-
ar er ánægjustund og við hæfi á fullveldisdag-
inn.
Of hár blóðþrýstingur
Of hár blóðþrýstingur leióir til
aukins álags á æóakerfið. Hann
getur valdió hættulegum sjúkdóm-
um svo sem heilablæðingum,
hjartabilun eöa versnun á nýrna-
starfsemi. Of hár blóðþrýstingur
eða háþrýstingur eins og ástandió
er oftast kallaó eykur hættu á æðá-
kölkun, sem getur leitt til stíílu í
kransæðum eóa slagæðum í heila
og ganglimum.
Greining háþrýstings fer fram
með einfaldri rannsókn sem er
blóðþrýstingsmælingin. Yfirleitt
þarf að mæla blóðþrýsting
margsinnis til að fá haldgóða vitn-
eskju um blóðþrýstingsástand ein-
staklingsins. Sumir eru viókvæmir
fyrir blóðþrýstingsmælingum og
hækkar blóðþrýstingur þeirra heil-
mikið meðan verió er aó mæla
hann. Þetta er stofuháþrýstingur
og getur verið ranglega greindur
sem eiginlegur háþrýstingur. Þess
vegna er stundum nauðsynlegt aö
mæla blóóþrýsting vió aðrar að-
stæður en læknisheimsókn, t.d.
með því að lána fólki blóóþrýst-
ingsmæli til mælinga í heimahús-
um eóa á vinnustöðum. Einnig eru
til sjálfvirkir, tölvustýrðir blóð-
þrýstingsmælar, sem geta mælt
blóðþrýsting meó fyrirfram
ákveðnu millibili (t.d. á 30 mín-
útna fresti) í lengri tíma, t.d. í
heilan sólarhring og geta slíkar
mælingar gefið mikilvægar upp-
lýsingar í vafatilvikum.
Áður fyrr var talið að aldraðir
þyldu hækkaðan blóðþrýsting bet-
ur en hinir sem yngri eru, en í ljós
hefur komió við nýlegar rann-
sóknir, aó full ástæða er til þess að
hafa áhyggjur af of háum blóð-
þrýstingi hjá öldruðum og einnig
er nú vitað, aö skynsamleg lækk-
un blóðþrýstings kemur ekki síður
að haldi hjá hinum öldruðu til að
koma í veg fyrir fylgikvilla svo
sem heilaáföll.
Þegar blóðþrýstingur mælist
viö endurteknar mælingar meö
efri mörk undir 140 og/eða neðri
mörk undir 90 mrn kvikasilfurs,
telst blóðþrýstingur eðlilegur og
eru gildin 140/90 þannig efri mörk
eólilegs blóðþrýstings. Þaö kallast
hins vegar ákveðinn háþrýstingur
ef efri mörk eru við endurteknar
mælingar 160 eða meira og/eða
neðri mörk 95 eða meira. Gildin
160/95 eru þannig mörk háþrýst-
ings. Þegar efri mörkin eru hærri
en 160, en neðri mörkin lægri en
90, er talað um einangraðan slag-
bilsháþrýsting, sem er algengt
ástand hjá öldruðu fólki og er ekki
meinlaust eins og oft var talið áð-
ur fyrr. Bilið milli eðlilegs blóð-
þrýstings og háþrýstings sam-
kvæmt þessum skilgreiningum
(þ.e. 140-160/90-95) kallast jaðar-
háþrýstingur. Er þá stundum um
að ræða byrjandi háþrýsting á
vægu stigi, en stundum er aðeins
um tímabundið ástand að ræða,
væga blóðþrýstingshækkkun, sem
færist sjálfkrafa í eólilegt horf.
Vægur háþrýstingur gefur yfir-
leitt engin sérstök einkenni, fólk
kennir sér því einskis meins og
leitar ekki læknis. Þess vegna
ganga margir með aukiö álag á
æðakerfið árum saman án þess að
vita af því. Brýnt er að allir, sem
komnir eru á miðjan aldur, láti
mæla blóðþrýsting sinn og þekki
blóðþrýstingsgildi sín. Þeim, sem
virðast hafa blóðþrýsting í hærra
lagi, þótt ekki sé um sjúklega
hækkun aö ræöa, er ráðlagt að láta
fylgjast með blóöþrýstingnum t.d.
með mælingu einu sinni á ári.
Með þessum hætti er unnt að
koma í veg fyrir það, að alvarleg-
ur háþrýstingur læðist aó fólki og
komi óþægilega á óvart með
skyndilegum einkennum svo sem
heilaáfalli eða kransæðastíflu.
I langflestum tilvikum er orsök
háþrýstings ókunn. Vitað er að til-
hneiging til háþrýstings er oft ætt-
læg. Háþrýstingur getur .komið í
kjölfar nýmasjúkdóma og inn-
kirtlatruflana. Getnaóarvamartöfl-
ur, sterk gigtarlyf og lakkrís geta
hækkað blóðþrýsting hjá sumum
einstaklingum. Sumir eru vió-
kvæmari en aðrir fyrir saltneyslu,
sem getur haft blóðþrýstings-
hækkandi áhrif, hjá sumum veldur
offita hækkun á blóðþrýstingi og
hjá öðrum verkar mikil streita
blóðþrýstingshækkandi.
Greinarhöfundur, I»orkell Guðbrandsson, cr hér að mæla hróðþýsting.
ÚÝ )
Lœknafélag
Akureyrar
ÓOára
)
Hjá fólki, sem greinist meó
hækkaðan blóóþrýsting, finnast
oft aðrir áhættuþættir hjarta- og
æðasjúkdóma. Þar viróist vera um
samsöfnun áhættuþátta að ræða og
eru einstaklingarnir oft feitir, sér-
staklega um kviðinn. Þá kemur
fram truflun á blóðfitum svo sem
hækkun á kólesteróli eða lækkun
á HDL-kólesteróli (góöa kólester-
ólinu). Við þessa samsöfnun
áhættuþátta greinist oft veiklað
sykurþol eöa jafnvel fullorðins
sykursýki, ef vel er að gáð. Þessir
einstaklingar, sem eru oftast á
miðjum aldri og geta virst mjög
vel á sig komnir, eru samt sem áð-
ur að rækta með sér kransæða-
sjúkdóm eða aðra æðakvilla. Það
er því ekki nægilegt að beina at-
hyglinni eingöngu að blóðþrýst-
ingshækkuninni og meðhöndla
hana, heldur þarf að ráðast á alla
áhættuþættina. Þessir cinstakling-
ar þurfa einatt að breyta um lífs-
stíl, megrast um mörg kíló og
hefja markvissa líkamsrækt, sem
þarf aó halda áfram árum saman.
Stundum færist blóðþrýstingur
í eðlilegt horf meö breytingu á
lífsvenjum svo sem fækkun auka-
kílóa og markvissri líkamsrækt
eins og að ofan getur. Sjálfsagt er
að beita þessum aðferðum til
lækkunar blóóþrýstings, en oftast
þarf jafnframt þessu að gefa lyfja-
meðferð, sem halda þarf áfram ár-
um saman. Blóöþrýstingur hækkar
oftast aftur, ef lyfjameðferð er
hætt vegna þess að í raun er ekki
verið að meóhöndla orsök blóð-
þrýstingshækkunarinnar heldur
aðeins blóðþrýstingshækkunina
sjálfa. Orsökin er eins og að ofan
greinir oftast óþekkt. Nútíma
lyfjameðferð gengur yfirleitt vel
og lyfin hafa nú orðið tiltölulega
fáar aukaverkanir og vitað er að
með skynsamlegri blóðþrýstings-
lækkun má koma í veg fyrir fylgi-
kvilla háþrýstingsins.
Að lokum skal það áréttað, að
mikilvægt er aó greina háþrýsting
á vægu stigi. Rannsókn verður þá
einföld og meðferó vænleg til ár-
angurs. Forvarnarstarf, sem felst í
blóðþrýstingsmælingum við sem
flest tækifæri, er mikilvægt, og
æskilegt er, að allir viti nokkurn
veginn um blóðþrýstingsgildi sín.
Þorkell Guðbrandsson.
Höfundur er yfirlæknir lyflækningadeildar
FSA.
Margrét Jónsdóttir sýnir
á Café Karólínu
Margrét Jónsdóttir, leirlistakona á
Akureyri, opnar sýningu á verkum
sínum á Café Karólínu í dag, 1.
desember, kl. 17. Sýninguna nefn-
ir Margrét „jóladagatal á Café
Karólínu" og stendur sýningin til
aðfangadags. 1 fréttatilkynningu
frá listakonunni segir að engin
boðskort hafi verió send út vegna
opnunar sýningarinnar en allir séu
þar hjartanlega velkomnir.