Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.1995, Blaðsíða 6

6
ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 1995
Neytendur
Garðyrkjuráðunautur Bændasamtakanna ráðleggur lesendum:
Tímabært að planta
út matjurtum
- æskilegtaðbreiðayfirgarðana
Garðar segir mjög mikilvægt að vökva plönturnar vel áður en peim er plant-
að út, helst rennbleyta þær. DV-mynd GVA
Nú er tímabært að planta út þeim
matjurtum sem fólk forsáði um síð-
ústu mánaöamót ogþví leituðum við
aftur til Garðars R. Amasonar, garð-
yrkjuráðunautar hjá Bændasamtök-
unum, til að fá góð ráð. Garðar ráð-
leggur fólki aö byija á því að setja
húsdýraáburð eða aðra næringu (t.d.
blákom eða Græði 1) í matjurtagarð-
inn og stinga hann síöan vel upp.
Húsdýraáburðurinn á helst að enda
niðri í moldinni svo að iUgresisfræin
spíri sem minnst. Garðurinn er síðan
jafnaður og rakaður.
„Þaö er mjög mikilvægt að vökva
pottana (forsáningarbakkana) vel
áður en fólk plantar út, alveg renn-
bleyta þá. Síðan á að setja potta-
hnausinn (úr bökkunum) rétt undir
yfirborð moldarinnar, alls ekki of
djúpt, og þjappa að,“ sagði Garðar.
Aðspurður sagði hann það mjög
breytilegt eftir tegundum matjurt-
anna hversu langt bil væri haft á
milli plantnanna og ráðlagði fólki að
leita sér upplýsinga í því sambandi
þar sem það skipti töluverðu máli.
Sé moldin þurr aö lokinni gróður-
setningu þarf að vökva beðin.
Yfirbreiðsla æskileg
Garðar ráðleggur fólki að breiða
yfir beðin; annað hvort glært plast
sem er strengt á boga (t.d. úr plastraf-
magnsrörum) eða með akrýldúk sem
er festur niður á köntum (t.d. með
steinum). „Séu bogar notaðir er mik-
ilvægt að grafa vel niður bæði end-
ana og hliöamar á plastinu til að
vindurinn nái ekki taki á því.
Akrýldúkurinn er aftur á móti lagð-
ur beint ofan á plönturnar því hann
hleypir bæði lofti og raka í gegnum
sig. Plastið gefur meiri hita í byrjun
vors en sé það notaö verður að passa
upp á loftun. Þegar sól og hiti aukast
verður að stinga loftgöt á plastið (t.d.
með því að gera hnefastór göt ofan
til með u.þ.b. eins metra millibili) því
annars getur hitinn farið um og yfir
30°. Það verður að fylgjast vel með
plastinu og auka smám saman loftun
eftir því sem hitinn eykst. Plastið er
síðan fjarlægt," sagði Garðar.
Aðspurður sagði hann illgresið
einnig þrífast betur undir yfir-
breiðslu og því væri mjög áríðandi
að reyta það strax í byijun. „Annars
geta matjurtirnar hreinlega veslast
upp því iÚgresið stelur frá þeim bæði
næringu og birtu. Það er mikilvægt
að reyta illgresið tímanlega svo það
nái aldrei að bera fræ og sá sér. Sé
það gert verður vinnan við aö reyta
miklu minni."
Gulrætur og radísur
Gulrótum og radísum er sáð beint
út, þ.e. þeim er ekki forsáð inni. Nú
er einnig timabært aö sá þeim út.
„Útbúiö beðið eins og venjulega og
búið til gmnnar rákir (1-1 1/2 sm
djúpar) í moldina með u.þ.b. 15 sm
millibili, annað hvort langsum eða
þversum. Sáið fræjunum síðan pent
í rákimar (passið að sá ekki of þétt),
breiðiö mold aftur yfir og þjappið
létt. Vökvið síðan beðið. Moldin á að
hylja fræin vel svo þau skrælni ekki
eða fjúki,“ sagði Garðar.
Þegar fræin byija að spíra og kím-
blöðin em farin að skipta sér þarf
að grisja. „Miðið við að hafa 2-3 sm
á milli gulrótanna og hendið því sem
þið grisjið frá því þaö borgar sig ekki
að reyna að gróðursetja það aftur.
Það er afar áríðandi að grisja því
annars er hætta á að vöxtur plantn-
anna heftist og að uppskeran verði
þ.a.l. lítil,“ sagði Garðar.
Þær Borghildur Sigurbergsdóttir og Anna E. Ólafsdóttir hjá Næringarráð-
gjöfinni sf. fræða lesendur DV um mat og mataræði. DV-mynd GVA
N æringar fr æðingar svara spumingum lesenda:
Hvernig á maður að nota prótein?
Næringarfræðingamir Anna E.
Ólafsdóttir og Borghildur Sigur-
bergsdóttir hjá Næringarráðgjöfinni
sf. svara hér nokkmm þeirra spum-
inga sem þeim bárust frá lesendum
DV varðandi mat eöa mataræði.
Frestur til að spyija er runninn út
en fleiri svör birtast hér á neytenda-
síðunni næstu þriðjudaga.
1. Hvað skortir í fæðuna ef fólk fær
hvíta bletti undir neglur? Okkur vit-
anlega stafa slilúr blettir ekki af
næringarskorti. í gamla daga sögðu
kerlingarbækumar að þetta væri
kalkskortur en fyrir því höfum við
engar sannanir og teljum það ólík-
legt. Hugsanlega stafa þessir blettir
af truflaðri frumumyndun í nýmynd-
um nagla, t.d. vegna einhverra
vægra sýkinga eða veikinda. Spurðu
lækninn þinn um máhð.
2. Hver er æskilegur matseðill fyrir
eins árs gamalt barn, t.d. vikumat-
seðill? Eins árs gamalt barn þarf að
fá fjölbreytta fæðu þar sem kommat-
ur, mjólkurvömr, kjöt eða fiskur
ásamt ávöxtum og grænmeti er gefið
daglega. Ekki er ástæða til að tak-
marka mjög fitu fyrir böm á þessum
aldri en gott að forðast öll sætindi.
Mikilvægt er að ekki líði langur tími
á milli máltíða. Bamiö þarf að borða
a.m.k. 5 sinnum yfir daginn, t.d.
morgunverð, morgunhressingu, há-
degisverö, síðdegisbita og kvöldverö.
Ekki er rúm til að útbúa heila mát-
seðla hér en í bókinni „Södd og sæl
á fyrsta ári“ eftir Laufeyju Stein-
grímsdóttur em góðar leiðbeiningar
um samsetningu fæðis fyrir þennan
aldurshóp og tillögur að matseðlum.
3. Stækkar prótein vöðva? Hvernig á
maður að nota prótein? Er það óhollt?
Prótein er nauðsynlegt tíl að end-
urnýja og stækka vöðva. Þó stækka'
vöðvar ekki við það eitt að borða
prótein heldur er þjálfun nauðsynleg
til að þau nýtist til vöðvauppbygging-
ar. Heilbrigðu, fullorðnu fólki er ráö-
lagt að borða 0,8 g af próteinum fyrir
hvert kíló líkamsþyngdar þannig að
80 kílóa maður ætti að fá 64 g af pró-
teinum á dag. Meðalpróteinneysla
fullorðinna íslendinga er um 100 g á
dag og því nægjanleg bæði til eðli-
legrar endumýjunar og uppbygging-
ar vöðva með þjálfun. Því ætti ekki
að þurfa að nota próteinduft eða ann-
að þess háttar til viöbótar. Margir
telja að óhófleg próteinneysla getí
haft skaðleg áhrif vegna aukins álags
á nýrun. í manneldismarkmiðum
sumra þjóða er því ráðlagt að halda
neyslunni innan ákveðinna tak-
marka en ekki hér á landi.
4. Hefur munnangur eitthvað með
mataræði að gera? Munnangur or-
sakast af virassýkingu í slímhúð
munnsins. Ekki er því um beint sam-
band viö mataræði að ræða nema í
þeim tilfellum sem um vannæringu
er að ræða og ónæmiskerfið bælt af
þeim sökum. Þeir sem hafa munn-
angur þurfa að velja frekar mjúkan
mat sem ekki svíður undan þar til
sýkingin hjaðnar.
Snuóhitamælirinn er eins og
venjulegt snuð.
Snuðhitamælir
Ef þú ert í vafa um hvort bam-
ið þitt er með hita eða ekki getur
þú fengiö úr því skorið meö því
einu aö stinga upp í þaö snuði.
Snuðhitamælir er nú fáanlegur í
apótekum. Hann mælir ekki ná-
kvæmt hitastig en segir þó til um
hvort barniö er með raeira en
örfáar kommur og þá hvort
ástæða er til aö mæla það með
nákvæmari mæli.
Hringur á snuðinu breytir um
lit ef bamiö er með hita, fer úr
grænu yfir í svart, og getur þvi
sparað foreldrum óþarfa fyrir-
höth og jafnvel leiðindi við að
nota hefðbundinn mæli. Snuðin
era heilsteypt úr silikoni og fast
bæði glær og gul, ýmist góm- eða
kúlulaga. Snuðin kosta í kringum
600 krónur út úr apóteki en dreif-
ingaraðili er heildverslunin Klasi
hf., dreifingaraðOi apótekanna.
ísienskar leiðbeiningar á lyfjum.
fslenskar
leiðbeiningar
„Samkvæmt reglugerð um
merkingu lyfta og fylgiseðla eiga
fýlgiseölar á íslensku aö fylgja
öllum nýskráðum lyfjum en slík-
um leiðbeiningum á islensku hef-
ur veriö mjög ábótavant," sagði
Solveig Sigurðardóttir lyftafræð-
ingur sem starfar á markaðssviði
Lyfjaverslunar íslands.
Fyrstu fylgiseölamir með slik-
um upplýsingum em nú famir
að lita dagsins ljós en þeir em
límdir utan á sjálf lyftaglösin til
þess aö spara ytri umbúðir.
„Fylgiseðillinn er einnig settur
jafhóðum á lyf sem era endur-
skráð á 5 ára fresti svo að eftir
u.þ.b. 5 ár ættu öll lyf að hafa slik-
an seðil,“ sagði Solveig.
Kólestsrólmælirinn.
Niðurstaða
á15mín.
„Þetta er nýjung. Hingaö til
hefur þurft tilvísún til læknis til
aö láta rnæla kólesteról (blóðfitu)
í blóðinu en nú getur fólk gert
þetta heima og fengið 97% ná-
kvæma niðurstöðu á 15 mínút-
um,“ sagði Siguröur Erlingsson
ftjá heíldversluninni Logalandi
hf.
Heildverslunin hefur nú dreift
svokölluðum AccuMeter mælum
i apótekin, þ.e. einnota kólesteról
hraðprófi til heimanota, og kosta
þeir um eitt þúsund krónur. Að
sögn Sigurðar era þeir viöur-
kenndir af bandarísku matvæla-
og lyftastofnuninni en ekki þarf
nema einn blóðdropa úr fingrin-
um til mælinganna.