Þjóðviljinn - 16.01.1938, Blaðsíða 2

Sunnudag'inn 16. janúar 1938.
ÞJOÐVILJINN
Athyglisverð bók.
Steinn Steinarr: Ljóð
lleykjavik, Heimskringla h. f. 1937.
Árið 1934 gaf Sf.einn Steinarr
út fyrsta kvæðasafn, sitt, »Rauð-
ur logilnn brann«. Sú bók gaf
góðar vonir, bar vott um al!-
frumlega skaldgáfu, og það
engu síður fyrir því, þótt þá
væri höfundurinn háður nokkuð
áberandi ábrifum frá öðrum. ís-
lenskum samtíðarskáldskap. Nú
eru þau áhrif horfin að mestu,
nema þá ef vera skyldi að sum-
staðar gættj snertingar frá hi.n,-
um. Ijóðræna stíl Kiljans, t. d.
í kvæðinu um Krist, Hinsvegar
eru erlendu áhrifin auðsæ í
þessari nýju bók, — það má
segja að hún sé fyrsta heildar-
smíðin í íslenskum bókmentum,
sem. vaxin er upp úr nýtískasta
ljóðetíl umheimsins. Ekki síst
þessvegna eru þessi Ijóð allrar
athygli verð, — oss ber að fagna
hverri tjlraun til endurnýjunar
á vorri andlegu framleiðsiu, svo
einhæf, afhætttis og fátækleg
sem hún oftast, er, og hér er ein
slík tilraun, vænleg og virðing-
arverð í senn.
En hi-æddur er ég um að þess-
ari þjóð langlokunnar, stuðlanna
og höfuðstafanna bregði heldur
en ekki í brún. Hér er alt þver-
brotið, sem við hinir flestir höf-
um. lagt metpað okkar í, — hér
koma örstutt kvæði, flest órím-
uð, eða þá, ef þau eiga að heita
rímuð, sísærandi hvert, heiðar-
legt brageyra með of löngu
stuðlabili eða öðrum þessháttar
leiðindum. Og bygging kvæð-
anna að öðru leyti er oftast með
öðrum, hætti en vér höfum átt
að venjast. I stað hinna dreifðu
þráða í, lýsingu, frásögn eða boð-
skap yorra gömlu og góðu kvæða,
er hér leitast við að draga alla
þræði saman í einn kjarna, —
það er einbeitingin, að 'ninu sér-
sta.ka til aðlöðunar hiinu sam-
eiginlega, sem Ijoðstíll þessi
leggur áherslu á. Þess vegna. nýt-
ur hann sín ekki nema í stuttu
kvæöi, og er langtum viðkvæm-
ari fyrir mistökum en vor gamli
st-íll, en líka aftur á m.öti þeirn
mun áhrifameiri ef vel tekst.
Og Steini Steinarr tekst; stund-
um furðanlega vel, þegar þess
er gætt, hversu litlar forsendur
úr íslenskri ljóðlist hann hefir
til að byggja á, en maðurilm
ungur og hefir átt smáan kost
aðfenginnar skólunar.
Hitt er gvo annað mál, hvern
efnivið þessi ljóð hafa að geyma,
hvaða lífsviðhorf þau túlka,
hvar í sveit þa,u standa í þeirri
barátfu um fjör eða, feigð menn-
ingarinnar, sem nú er svo harka-
lega háð um víða veröldu. Er
þar skjótt af að segja, að svo
ríkt ,af íyrirheitum., sem form
kvæða þessara yfirleitt er, svo
vonarsnautt er efni þeirra
flestra. Búningurinn vekur víða
sinn unað, innihaldið er aftur á
móti oftast hryllilegk Að minsta
kosti helmingur þessara. kvæða
eru ýmiskonar tilbrigði á einni
og sömu niðurstöðunni: Lífið er
án t-akm.arks og tilgangs, dimt,
g,rimt, — þjáning, angisk dauði.
Og hinn helmingurinn er hvar-
vetna haldinn hinni sömu kend
óhugnaðar og tortímdngar, —
það er eins. og útborið barn, gefi
STEINN STEINARR.
frá sér einn óendanlegan tón
einhyers.staðar langt niðri í jörð-
unni, og að ómögulegt sé að kom-
ast niður í jörðina til a.ð bjarga
því. En það er einhver óbifan-
leg, stolt, þrjóska í allri þessari
örvæntingu, eifthvað, sem er
löngu vaxdð upp úr því a,ð gráta
og hefjr kveðið sig í hatursfulla
sátt við þjáninguna,
Nú verður manni á að spyrja:
E,r hér á, ferð enn eJn af hinum
lífsleiðu skartsál.um borgara-
stéttarinnar, sem er að reyna að
hylja tóm; og trega hrörnunar-
innar nýjum Evlkisl.æoum? Ég
þykist. vita með nokkurri vissu
að svo sé. ekki, meðal annars
vegna þess, að ég þekki höfund-
i'nn f,rá barndómi.
Það þykir máske ekki viðeig-
andi, að minnast á. persónu höf
undar í umsögn umi verk hans,
allra síst á meðan höfundurinn
er mitt á meðal vor. En þersóna
Steins Steinars er svo talandi
tákn u,m eðli cg uppruna ljóða
hans, að bjá, því verður naum
ast kom.i;st. Þessi : mávaxni. arm-
visni maður ber í sfr kyrking
t.íu alda harðréttis, »þrÓtt,ur nor-
þessarar skáldsálar virðist holdi
klædd endurminning örbirgðar
vorrar og áþjánar. En í þetta
veikgerða ker hefir safnast þús-
undær skelfing lítilmagnans og
þanið augu þes.s til svo ófreskr-
a,r skygni, að við sjálft liggur að
þau springi.
Skyn.jun Steins Steinars var
þegar í æsku óvenjulega næmi og
langdræg, — þegar sem ferm
ingardrengur sá hann sveit sína
og íölk hennar m,eð sjón lang-
reynds manns, og hafði grun-
samlegar njósnir af fjarvíddum
rúms og tiíma. Og svo sem vænta,
rnátti dró höfuðborgin, miðstöð
nýsköpunarinnar í þjóðlífi vorn,
hann brátt til sín, — arfur kúg-
unarinnar í veru hans hóf leit-
ina þar að endurlausn sinni og
hl.aut viðþol um sinn. Áhuginn
kviknaði, trú ungs manns á til-
gang sinn og lífsins,, sem sj,á má
víða í fyrri kvæðabók ha,ns. En
þegar t.il kom„ hafði hin unga
Reykjaví.k ekkert með þetta
frelsishneigða, óhagræna af-
kvæm,i íslenskrar píningarhist-
oríu að gera. Hana vantaði fjár-
magn, en ekki rímlaus kvæði.
Hana, vantaði duglegan, útgerð-
armann, en e,kki vafasamt; skáld.
Ár eftir ár hefir nú Steinn
Steinarr gengið um götur þessa
bæjar, ásamt öðrum. .heimilis-
lausum undanvillingum þjóðfé-
lags vors,, og reynt að þramma
af sér allsleysi sitt, og vonbrigði.
En »þú kernst ekki undan. Ég
eltii þig«. Og eitur umkomuleys-
isins hefir læst, sig æ dýpra og
dýpra: jafnvel á sólskinsdegi um
vor1 get,ur Austurstræti oröið
eyðimörk.
Okkur dreymdi sama drauminn,
mín augu og þinn sancl.
Nær komumst við svo yfir?
ræns kyns«, sem, þcitti svo sjálf-
sagður fyrir vestan, á sér þar
engan sýnilegan stað, umgjörð
Og eins og órætt andlit Sphinx
ins er hið önnum kafna fólk,
Kosningar á Islandi sósíalismans.
]\ýja dagblaðið spurði nýlega, hvernig kosn-
ingar myndu fara fram á Islandi þegar ástand-
ið væri orðið eins og í Sovétríkjunum — sem
sé þegar sósíalisminn væri kominn á.
Eg hef áður bent á ritgerð
mína í Rétti 1937, 1. h. um »Leið
íslensku þjóðarinnar úr gjald-
þroti auðvaldsins til velmegunar
sásíalisma,ns«, sem. sva,r viö
.spurningum N. Dbl. um hvað
við kommúnistar hyggjumst
fyrir og óiskum eftir. Ég mun nú
halda áfram þar sem, sú grein
hætt,i — þegar alþýðan hafði
tekið völdin á Islandi cg byrjað
framkvæmd sósíalismans og hin-
ir 3 vinstri flokkar, sem nú eru,
voru sameinaðir í einn sósíalist
iskan flokk íslensku alþýðunn-
ar, — og held mér svo í lýsingu
minni við það að búið væri a.ð
skapa hér samsvarandi framfar-
ir og þær er orðnar eru í Sovcl-
ríkjunum undir forustu Bolsé-
vikkaflokksins. (Tölurnar, sem
ég get um, eru nákvæmlega mið-
aðar við það):
Vorið 1947 skyldu fara, fram
kosningar í hinu sósiíaligtiska Is-
landi. Hinn sameinaði flokkur
alþýðunnar, sem skapast hafði
upp úr Kommúnistaflokknum,
Alþýðuflokknum, og Framsókn,
sem til voru fyrir 1940, hafði
íarið með völd’in í 5 ár sem
meirihlutaflokkur. Bændaílokk-
urinn hafði veslast upp fyrir 8
árum síðan og var nú gleymdur.
Ihaldsflokkurinn var horfinn,
nokkrir af forsprökkum hans
höfðu verið gerðir landrækir
fyrir la.ndráð, en leyfarnar af
flokknum leystust upp, 'eftir að
heildsalar og stóratvinnutek-
endur hurfu úr sögunni.
Undir stjórn þessa sameinaða
flokks alþýðunnar hafði Island
upplifað slíkar framfarir . að
engiln dæmi þektust, þess fyrr í
sögunni. Landinu hafði verið
gerbreytt úr landi, þa,r sem at-
vinnuleysi, gjaldeyrisvandræði,
fátækt og basl ríkti og í land
þar sem, stórkostlegur iðnaður
Starfaði á grunidvelli almennr-
ar virkjunar fossanna og hag-
nýtingar hinna auðugu fiski-
miða.
Framleiðsla rafmagnsstraums
hafði áttfaldast, írá því 1937,.
Sogsvirkjunin var orðin fullnýtt
og 8 slíkar stöðvar risnar upp.
Þjóðarframleiðslan hafði fer-
faldast.
Landbúnaðurinn var orðinn
gerbreyttur. Véltæknin: va,r
komin á hátt stig og samvinna
og s,a:myrkja ríkti meðal bænda
effir því sem frekast var við
komið. Skuldir bænda höfðu
verið strikaðar út og þeir höfðu
fullan afnotarétt jarða sinna ó-
hindraðir af öllu bankavaldi.
Aðbúnaður verkalýðsins hafði
gerbreyst.. Launin höfðu á tírna,-
bilinu 1938—42 þrefaldast og
síðan tvöfaldast, frá 1942 fram
til 1947! Vinnutímámn er alment
6—7 tímar. Skatturinn á verka-
mönnum er aðeins 3%, en ekk-
ert er dregið frá fyrir alþýðu-
tryggingunum,, sem, þó eru hinar
fullkomnustu, en ríkisfyrirtæk-
in og ríkið greiða allan kostnað
við þær. Húsaleiga, ljós og hiti
eru samtals 10—12% af laun.un-
um.
Þjóðartekjur Islendinga hofðu
ferfaldast á þessu 10 ára tíma-
bili, vaxið úr 120 miljónum 1937
upp í 480 miljónir 1947.
1 menningarmálunum var við-
horfið gerbreytt. Æðri skólarn-
ir höfðu verið opnaðir fyrir
fólkinu og öll takmörkun, á inn-
göngu í þá, :Sem þröngsýnir
»uppeldi,sfræðihgar« höfðu set.t
áður, var afnumin og tala nem-
enda við æðri skóli hafði marg-
faldast. Hver ungur maður eða
kona. gat valið um hvaða ment-
un hann vildi fá og alstaðar var
næga vinnu að fá, því atvinnu-
leysið var horfið á Islandi.
Skal nú ekki nánar lýst á-
standinu á Islandi 1947, þegar
t(il kosninga var gengið eftir að
sósíalismilnn hafði ríkt þar í 5
ár, — en aðeins skal þess getið
að með stjórnarskránni höfðu
allir Islendingar fengið trygðan
rétt til atvinnu, nægra launa,
til góðrar lífsafkomu, mentunar
og hvíldar.
Við kosningarnar höfðu rétt
til fram.boðs öll samtök Islend-
inga: hinn sameinaði flokkur,
verklýðsfélögin, bændafélögin,
samvinnufélögin,, íþróttafélögin,
menningarfélög o. fl. Stéttamun-
urinn var horfinn, svo atétta-
flokkar voru ekki lengur til og
ekkert rúm fyrir þá í hinu sósí-
alistiska þjóðfélagi. Að vfsu
höfðu nokkrir 'fjárglæframenn,
sem flúðu af landi til Lundúna
árið 1940, þegar Landsbankinn
varð gjaldþrota og öll óstjórn
sem verður á vegi hans, —
stundum, þegar hann er svang-
ur, mæth’ ha,nn jafnvel djöflin-
um sjálfum. Hin annarlega til-
finning útíagans, sem dæmdur
er til að ráfa um f jölfarin stræti,
gefur ljóðum Steins alveg sér-
stakan blæ: lífsvitundin liggur
stundumi á takmörkum snill.i-
gáfu og’ sturlunar. Og hin sam-
úðarþyrsta sjálfsvirðing reynir
að bjarga sér yfir í fjarræna,
ískalda einangrun:
1 múrgrárri auon
undir mánans siigð
geng ég.
Ekkert líf,
ekkert; hljóð,
ekki visnandi blað,
ekki blaktandi strá.
Ekkert
nema ég.
í múrgrárri auðn
undir miánanis sigð.
Og ekkert er til, nema ég,
En »ein syndin býður annari
heim«. Þegar »þjóðlegri« arfleifð
og persónulegri reynslu hefir
bl.ætt sivo saman, að úr hefir
orðið holund í skynjuninni, þá
er eiins og öll sampísl mannkyns-
in,s setjist að þessui eina opna
sári og heimti þar sína, túlkun,
Hjarta Steins Steinars er sund-
urkramið og sundurmarið milli
tveggja heimsstyrjalda, —
máske er það ekki hvað síst með-
vitundin um þessa ægilegu stað-
reynd, sem varpað hefir þessu
harmþunga vonleysi in,n í sálar-
líf hans. Og á kaldri vetrar-
nóttiu kristallast: svo þessi, með-
vitund í eina hina tærustu perlu,
sem vér eigum, í ljcðment, vorri,,
kvæðið heitir Verdun:
FRAMHALD Á 3. SIÐU
valdaklíkunnar varð þjcðinni
opinber, — gefið úf blað erlend,-
is og ráðist á hinn sameinaða
flokk alþýðunnar og sakað hann
um einræði, af því hann var eini
íStjórnmálaflokkurinn í landinu,
— og höfðu þessir menn reynt
allskonai’ spellvirki, einu sinni
tekifet að eyðileggja Sogsstöðina
um stundarsakir, en einkum, þó
reynt, með erlendu fé að magna
flokk gegn alþýðunni í landinu,
en aldrei tekisit,.
Við kosmngarnar 1947 gerðí
svo hinn sameinaði flokkur al-
þýðunnar á Islandi bandalag við
öll félögin, sem stilla máttu upp.
Var á geysistór.um. kosninga-
fundum rætt, um þetta og að
lokum komilst að samkomulagi
um, einn mann í. hverju kjör-
dæmi, sem allir stpou með, —
álíka og þegar Islendingar forð-
um; daga sendu Jón Sigurðsson
sjálfkjörinn á þing hvað eftir
annað.
Islenska þjóðin var orðin ein
heild. Ávextirnir af einingu
hen,na,r voru orðnir svo geysi-
legiir, að engin samtök þjóðar-
innar álitu annað eðlilegt en að
hún kæmi fram, sem einn maður
í koisiningunum.
Og nú vil ég spyrja N. Dbl.:
Finst því að þjóöin ætti þá að
vera klofin, þegar svona væri
komlið? E. O.