Þjóðviljinn - 24.02.1938, Blaðsíða 2

Fimtuda^inn 24. febrúar 1938.
PJODVIL.JINN
Þjóðmmjasainið 75 ára
Viðtal við Matthías Þórðarson forstöðumann safnsins.
»Til þess, að vér skiljum
þjóðerni vort og sógu landsins,
bæöi að fornu og nýju, og ii'
þess, að vér skiljum fornsög-
urnar, þarf langt uvv meira
en menn liafa enn Jmgsað um,
og vil ég fyrst telja sem eiti
hið nauðsynlegasta: Þjóölegt
forngripasafn«.
Pannio- ritar Sig'urður Guð
mundsson málari fyr'ir rúmum
75 árum, er hann fyrstur hvatti
landsmenn til þ?,ss að vernda
fornleifar bær, sem voru í land-
inu og koma forngripasafninu á
íót. Sigurðúr var þá nýkomi'nn
frá námi í Kaupmannahöfn og
fanst, honum mikið unr, hve Is-
lendingar vanræktu alla, þjóð-
lega menningu.
Áhugi mera mætra manna
var að vakna fyrir þessum mál-
um og- má þá fyrst og fremst
nefna, auk Sigurðar Guðmunds-
sonar, þá Helg,a Sigurðssön síðar
prest; oe,- Jón Árnason þjóðsagna-
safnarann alkunna. Þessi áhugi
manna fyrir verndun þjóð-
menja var einn þáttur hinnar ál-
mennu þjóðlegu yiðreisnar, sem
Joá va,r hafinn og stóð í nánu
sambandi við frels.isbaráttu
þjóðarinnar. Þeir þrír menn,
er hé,r hafa verið taldir mega
hiklaust teljast stofnendur Þjóð-
minjasafnsins.
Svo er talið, að Þjóðminjasafn
ið sé stofnað 24. febrúar 1863
með 15 forngripum, sem Helgi
Sigurðsson hafði safnað og gefið
til safnsstofnunarinnar. Hét
safnið í fyrstu Forngripasafn og
er það enn oftasit. nefnt svo i
daglegu tali.
Lengi frameftir átti Fom-
gripasafnið við mjög- bág kjör að
búa. Þjóðin var ekki fjár síns
ráðandi, og hinir dönsku vald-
hafar Jiöfðu lítinn skjlning á
slíkri stofnun. Húsnæði það, sern
safnið hafði til afnota var og
mijög lélegt, fyrst á dómkirkju-
loftinu og siðar í hegnr,ngarhús-
mu, alþingishúsinu, Lands
bankahúsinu gamía, sem brann
1915), uns það var að lokum
ílutt í Safnahúsið 1908. •
Nokkuð greiddist úr fjárhag
safnsins: eftir að, Islendingar
fengu fjárveitingavald, en þó
hefir hagur safnsins alla tíð
verið þröngur og þarf engurn
getum að leiða að því hve féleys
ið hefir staðið fyrir vexti og vió-
gangi þess.
1 dag eru lið'n 75 ár síðan
Þjóðminjasafnið var stofnað. 1
dag lítur ei.n af merkustu stofn-
unum landsins yfir sjötíu og
fimm. ára, starfsemi.
1 tilefni af 75 ára starfsemi
Þjóðminjasafns;ins átti frétta-
maður Þjcðviljans eftitrfarandi
viðtal við forstöðumann þess.
Matthías, Þórðarson um hag
safnsins, fyrirkomulag og fram-
tíðarhorfur.
»Hefir Þjóðminjasafniö ekki
aukist til muna siöUstu árin eða
siðan það flutti í Safnahúsið'f«
»Jú, það hefir vaxið mjög
m.ikið. Einkum hafa því bætst
nokkur sérstök söfn. Minjasöfn,
sem kend eru viö einstaka menn.
En sökum, þrenesla, hefir ekki
MATTHIAS ÞÖRÐARSON
þ j cðmin j avörður.
verið h gt að haía, þessi söfn
til sýhisi ennþá. Af söfnum þess
um má einkum nefna: Safn
Willard Fiskes, sem, er aðallega
málverk og er þar margt ágætra
verka. Árið 1918 bættist við safn
Tryggva Gunnarssonar, ýmsir
minjagripir. 1922 eignaðist
Þjóðm.itnjasafnið minjasafn Þor-
valdar Thoroddsen og sama ár
annað safn, sem frú Anna Step-
hensen dóttir Páls Melsted
sagníræðings gaf til minja um
móður sína, og kjördót.tur.
Árið 1930 eiginaðist safnið
ýmsa stærri gripaflokka. Má
þar fyrst og fremst telja, gjöf
frá Dönum. Voru það íslenskir
gripir, semi fluttir höfðu verið
héðan og geymdir í Þjóðminja-
safni Dana,. Ennfremur komu
þá gripiir frá Þjóosafninu
norska í Osló. Vo,ru það einkum
útskornir gripdr af Vestfjörðum
er hvalve;ðam,enn höfðu haft út
m(eð sér. Nokkrum árum s'ðar
k,om annar flokkur útskorinna,
íslenskra gripa frá öðru safni í
Noregi«„
»Hvað stórt er Þjóðminjasafn-
ið? «
»Þeirri spurningu verður ekki
svarað í fáumi oröúm — segir
þjóðminjavörður — Aðalsafnið
(Þjóðminjasafnið, áður Forn-
gripasafn.ið) er nú um 14—15
þúsund númier, en auk þess og
þeirra, einstöku minjasafna, sem
nú hefir verjð getið, bættist
safninu 1915 listasafn. Lista-
safnið skiptist: í málverkasaífn,
höggimyndasafn, listiðnaðarsafn
og ljcsmynda Oj? prentmynda
safn. Af þessum söfnum er mál
verkasafnið stærst, nokkur
hundruð númer. Af cðrum söfn-
um má nefna m.vntíasafnlð,
mannamiyndasafnið með 4—5
þúsund myndum og enn-
fremur VícIaJínssafnið1, sem er
eitt hinna merkari mjnjasafna.
Þá má ennfremur neína, vísi að
þjóðfræð safni og safn af grip
uni1 frá steinöld, aðallega frá
Danmörku. En húsnæðisþrengsl
in eru svo, mikil að vöxtur þess-
ara safna er mjög hægur«.
»Hvað teljið þér vera merk-
ustu gripi safnsim?«
»Margir ha:fa spurt mig að
því, ,hvaða, gripir séu dýrmæt
astir. Slíkum spurningum er
ekki fljctsvarað. Sennilega. yrðu
einstöku kirkjulegir gripir frá
miðöldum taldir verðmæfastir
og þeir eru okkur vafalaust dýr ■
miætastir. Af slíkum griipum má
nefna hjna írægu kirkjuhurð
frá Valþjófsstað, stólu, handlín
og höfuðlín biskupanna frá Hól-
um, kórkápu og hökul Jóns
Arasonar biskups., Þá má enn-
fremur nefna stól Þórunnar,
dóttiur Jóns Arasonar, fráGrund
í Eyjafirði. En af öðrum hlutum
útlendum að u.ppruna., sem nú
eni hér í safninu mætti telja
meöal annars káleik mikinn frá
Skálholtsdómkirkju, annan frá
Grundarkirkju, altaristöfl.u frá
ögurkirkju og margt íleira.
Sömuleiðös eru nokkur hinna
bestu málverka í málverkasafn-
inu dýrmæt listaveirk og þá ekki
slður Ganymedes eftir Bertel
Thorvaldsen í hcggmyndasafn-
in,u«.
»Hvernig er húsnœði safnsins
og hvað hefir það átt lengi
heima. í þessum húsakynnum?«
»Þ jóSmi n j asafnið var fl.utt
hin,gað í Safnahúsið 1908, og
hefir því verið hér í 29 ár. Þeg-
ar það var ákveðið að flytja
safnið hingað,, var það aðeins
gert. t:i] bráðabyrgða. 1 raun og
veru hefir aldrei verið neitt
rúm fyrir það hér. Húsnæðið er
óhentugt og óheppilegt, en
háskalegast af öllu, er að safnið
getur brunnið. Safnið var áður
geyrrt uppi á lotft.i í Lands-
hankahúsinu gamla,. Það hús
brann eins og kunnugt er, og
myndi mjög lítið af gripum
þess hafa, bjargast, hefði
það verið þar þá. Við þetta. bæt-
ast, þrengslin, sem eru svo miki.l,
að fjölda gripa er ekki hægt að
hafa til sýnis; heldur reynir
safnið aðqins að varövéita þá
frá skeimdum. Geymslur safns-
ins eru allar troðlfullar, enda
litlar og alt rúm bæði á veggj-
um og gólfi notað tiil hins ýtr-
asta«.
»Hvað vanhagar Þjóðtm nja-
safnið fyrst og fremst um?«
»[Það sem safnið þarf fyrst, og
fre.mst er rúmbetra, og tryggara,
húsnæði. Fyrir nokkrum. árum
var borin upp og samþykt þings
ályktunartillaga, þar sem, stjórn-
inni var falið að rannsaka.
hvort ekki væri hæg.t að koma
Þjcðkninjasafninu fyrir í Þjóð-
1 ejikhússbyggLngunni, fyrst uni
sinn, án þess að það stæði nokk-
uð í vegi þess að nota húsið til
leiksýninga, Þeir menn, sem
stjórnib fól að ra.nnsaka þetta
voru allir á einu máli um að
Þjóðnv'njasafnið mundi geta
i'en.gið húsrúm' í Þ.ióðleikhúsinu,
sem gæti dugað því urn
nokkuð mörg ár. Húsricði þetta
er miklu rýmra en hér í Safna-
húsin.u og auk þess tryggara. En,
þatta, húsnæðá e.r ekki f.ullgert
hið innra, og fé sem varið
skyldi " til byggingar Þjóð-
leikhússilrs hefir nú verið varið
til annars.
Þetta húsnæði mundi nægja
safninu um allmcrg ár, en að
sjálfsögou hlýtiur að verða kept
að því, að safnið geti fengið sitt
eigið húsnæði senr sé sérstak-
iega útbúið fyrir það.
Fyritr mörgum árumi síðan var
þessu húsi ætlaður staður á
Skólavörðuholtinu, en nú er
hcrfið frá því ráði og hefir helst
verið gert ráð fyrir að byggja
yfir Þjóðminjasafnið á Háskóla-
lóðinni eða í nánd við Háskól-
ann«.
Matthías Þórðaisnn kom, að
safninu 1908 og hefir hann ver-
ið forstöðumaður þsss í rúmlega
30 ár. Er það ekki ,hvað síst
hon.um og stjórn hans a.ð þak.ka.
hve siafnið hefir þrciast, þrátt
f.yrir eirfiðar aðstæður, fjárskoft
og þrengsli. Um þrjátíu ára
skeið hefir Matthías haft for-
göngu, um öll þau mál, sem lúta
að fornleifarannsóknum og
verndun farnminja.
Matthíasi hefir veirið ant um
að bæta, fyrir það tjón, sem orö-
ið hefir við flutning þjóðminja
úr landinu og fyrir forgöngu
hans hefir nú þegar á.unnisfc
mikið, svo sem endurheimt
fjölda gripa, úr dönsikum söfn-
um.
Vonandi, verður þess skamt ac>
bíða, að Þjóðmii,n,ja,safnið fái
húsnæði, sem, það þarf til þess
að ná að fu.Uu þeito tilgangi,
sem Sigurður Guðmundssen
setti fram við stofnun þess og
allir velunnarar safnsins hafa
óskað efti,r í 75 ár.
Krakkarl
Munið lesstofu Ung’-
herjanna á Vatnsst%
3. Hún er opin í dag
milli kl. 5-—8.
Sagan verður lesin
kl. 7.
Tilkynning
frá Mál og menning.
Fyrsta starfsári félagsins er lokið með glæsilegum árangri.
Félagsmenn ern orAoir yflr tvö þúsund. Bækurnar lík-
uðu mjög vel, eins og sést best á því. aö þó prentuö
væru 800 eintök nmi'ram tölu félagsmanna, þá hrukku
þan ekki nærri því tii. Það eru um 300 nýir félagsmenn
sem við höfum ekki getað afgreitt þær til.
Nú hefst annað starfsár félagsins. í ár verða það fjórar
bækur, sem félagsmenn fá fyrir tíu krónu árgjaldið. Fyrsía
bókin, Móðirin eitir Gorki, er nærri inllprentuð og
kemur út fyrstu dagana í mars.
Móðirin er þýdd á öll helstu tungumál, og er löngu viður-
kend einhver besta skáldsaga, sem skrifuð liefir verið. Það er
bókmentalegur viðburður, sem fjöldinn mun kunna að ineta,
að fá þessa sögu útgefna á íslensku. Þýðingin er eftir Halldór
Stefánsson rithöfund. Sagan er í tveim allstórum bindum, um
250 hlaðsiður hvort, Síðara bindið kemur út næsta ár.
Bókin er prentuð í hærra upplagi en dæmi mnnu
til u m nokkra skáldsögu bér á landi, en þó má búast
við. að svo margt streymi af nýjum íelagsmönnum í
Mál og menning, þegar sagan kemur út, að mcnu
geta átt það á hættu, að hún seljist upp á örskömm-
um tíma. Það er áreiðanlega vissara fyrir þá, sem vilja eign-
ast Móðurina að hugsa sig ekki lengi um hér eftir að ganga í
MÁL OG MENNING.