Þjóðviljinn - 09.03.1938, Blaðsíða 2
Miðvikuclagurinn 9. mars 1938.
ÞJOÐVILJINN
Þýski fasisminn verður æ
hættulegri sjálfstæði Dana
í>að er orðið alment umræðu- r
efni á Norðurlöndum, hve sterk
áhrif Hitler fasismans eru orðin
á Danmörku. Allitr,, sem unna
sjálfstæði smiáþjóðanna og sér-
staklega þeir, sem bera fullveldi
Norðurlanda fyrir brjósti, eru
mjög kvíðafullir úti af rás þeirri,
er viðburðirnir taka. Fyrir okk-
ur Islendinga er alveg sérstök á-
stæða til að athuga hvað er að
gerast mieð sambandsþjóðinni.
Ýmislegt, semi gerst hefur á
síðasta ári, hefur bent til þess
að Danmörk væri altaf að verða
háðari Pýskalandi, og aðeins nú
í síðasta mánuði hefur fjölmargt.
gerst, sem sa.nnar hvert ste.fnir.
Skal hér getið um nokkur at-
riði:
DansJcui' hœstiréttur þorir
ekki að dœrna þýska nasista.
1 Norður-Slesvík vaða þýskir
nasistar mjög upph Grípa þeir
til allskonar hermdarverka, sér-
staklega. ,á jörðum, sem Danir
kaupa af Þjóðverjum... Þannig
var í fyrra eitraður brunnur á
bæ einum, þar semi svona stóð
á, — og hældi nasistaflokkurinn
sér opinberlega af verkinu. Var
það á vitarði almennings hverjir
eiturbyrlararnir væru, en áður
en mál þeirra kemur fyrir
hæstarétt byrja þýsku blöðin að
hóta og ógna Danmörku með
öllu állu, — og hæstáréttur sýkn-
ar svo nasistana!
Gjaldeyriskúgun ÞýsJcalands.
Verslunarsamningar Dan-
merkur við Þýskaland bera þess
greinileg mierki, að fasistarnir
ráða þar. Nýlega. var gerður
samningur um ferðamenn land-
anna og fé handa þeim. -Þýska-
land leyfir alls þýskum ferða-
mönnum. að nota 1 máljón
danskra króna, en fyrir það
Verður Danmörk a.ð kaupa þýsk-
ar vörur í viðbót fyrir sömu upp-
hæð. En Danmörk þorir ekki
annað en að láta danska ferða-
mannastraumjnn til Þýskalands
halda óhindraðan áfram og fá
ferðamönnum sínum frjálsan
gjaldeyri! Þetta er jafnréttiö i
viðskiftunumi.
Fer Danmörk sömu leið-
ina og AusturríkiT
Eftir ofbeldi Hitlers gagnvart
Austurríki, sem 'syift hefur það
í rauninni fullveldi sínu, er al-
mient óttast að næst komi röðin
að Tékkóslóvakíu og þvínæst
Danmörku.
I sænska sosialdemokrata-
blaðinu »Arbetet« í Malmö er
það sagt með berum orðum, að
afleiðingin af hinni sífeldu und
anlátssemi iýðveldjsríkja Ev-
rópu verði s.ú, að Þýskaland*
ræni næst hinum þýskumælandi
hluta Tékkóslóvakíu — og
»svo kemur máske röðin að suð-
urhluta Danmerkur«.
0
Herforingjaráð Svía orðið
smeykt við Juettuna
að sunnaiK
16. íebrúar hélt, höfuðsmaður
einn í sænska bænum, Björk að
nafni, fyrirlestur í liðlsforingja-
félagi í, S'tokkholm. Ræddi hann
um nauðsyn á varnarbandalagL
Norðurlanda. Var auðheyrt á
öllu erindi hans að meöal hern-
aðarsérfræðinga ríkir sú skoö-
un, að sjálfstæði og friði Norð-
urlanda, stafi fyrst og fremst
hætta frá Þýskalandi. — Var
allmikið<um þennan fyrirlestúr
ritað í sænsku blöðunum og tók
»Socialdemokraten«, málgagn
ríkisstjórnarinnar, mjög á-
kveðna afstöðu með því að hlut-
leysi Norðurlanda stafaði fyrst
og fremst hætta frá Þýskalandi.
Hitier keflar
donsku blöðin.
1 Danmörku er mikið að því
unnið að opna augu þjcðarinnar
fyrir hættunni frá Þýskalandi,
en það, sem gerjr þar mikla erf-
iðleika, er að kommúnistablöðin
eru svo að segja, ein um það.
Danska ríkisstjórnin Jiefur
se»m sé látið undan ógnunum
Þýskalands og fy,rirskipað blöd-
unum að ráðast ekki á Þýska-
laxnd. Og þau hafa, öll hlýtt nema
I sveit einni. á Vesturlandi va.r íyr-
ir síðustu aldamót hreppstjóri nokk-
ur, sem þótti níðskældinn og átti oft
sökótt við sveitunga sína,. Urðu fáir
til að bera hönd fyrir höfuð sér í við-
skiftunum við hreppstjórann. Þó leit-
aðist kona ein við að svara. níðvisum
hans og kváðust þa,u á um stund og
mun hvorugt hafa; af sér dregið. 1
viðskiflum þeirra. mun þó yfirvaldinu
heldur hafa þótt halla á sig og höfðu
rnenn það fyrir satt, að hann hefði
tekið þann kostinn að bera. út me’ðal
hreppsbúa ýmsar miður sannar sög-
ur um konu þessa.. Maður hennar lét
sig þetta a.lt iitlu skifta lengi vel.
Kn á manntalsþíngi um voriðjia.r sem
sýslumaður var m. a. mættur gengur
kommúnistablöðin.
Norsku og .sænsku blöðin
skrifa hinsvegar óhindrað og
birtast þar • hvað eftir annað
greinar, sem bera vott um vax-
andi kvíða og áhyggjur þeii ra
manna, er vilja vernda frelsi cg
fullveldi Norðurlanda, útaf
stjórnmálaþróiuninni í Dan-
mörku.
hann fram fyrir hreppstjóra, og er
sýnilega særður og reiður; hefir hann
þá yfir vxsu þessa:
Þú særir, þú ærir, þú iastar, þú lýgur
lýtum upp á aflra,
æru og rnerg úir ýtum sýgur,
eitruð sveitarnaðra,.
»Og vitnaðu upp á mig ef þú þor-
ir« bætti hann; En hreppstjórinn lét
það ógert og varð niðurlútur.
• •
Faðirliin: »Segðu Jöhannesi, að ég
fyrirbjóðt honum a,ð koma hér ofiar«.
Dóttirin: »Nei, pabbi. Það er ekki
nauðsynlegt. Hann getur ekki komið,
oftar en hann gerir«.
• •
A: »Nú hefi ég fimm si.nnum þurft
að rukka. þig um peningana, sem þú
skuldar mér«.
I!: »En þú ert búinn að gJeyma því
hve oft ég varð að biðja þig um þá
áður en ég fékk þá«.
• •
Hiisíreyjan: »Gætið þér vel að steik
inni, Rúna«.
Vinmikonan: »Verið þér óhrædcl,
frú, ég finn það undir eins á lyktinni,
þegar hún er farin að brenna«.
Reykvískur verkamaður lýsir
„Borginnni við sundið“
Þá var ég nú loksins kominn á
þennan herrans stað og sofnað-
ur. En það fór þó ekki fyrir mér
eins og hvolpinum sem' nágrarmi
minn frá gamalli tíð var ao
segja mér frá, að hefði sctfnao
miðdegisdúrinn sinn eins og hitt
fólkið, en hann hefðj bara aldrei
vaknað aftur. Það er ekki mein-
ingin að skrifa hér neina lýsingu
af borginni eða lífinu hér al-
ment, til þess skortir mig alt og
hér getur maður ekki kynt sér
neitt til .hlítar frekar en ann-
arsstaðar, nema hafa eitthvað i
vösunum. Eg mun því aðeins til
gamans benda á punkta á víð og
dreif.
Kaupmannahöfn er stærsta
borg á Norðurlöndum og stiend-
ur á gömlum merg. Meðal ánn-
ars óx hún og dafnaði á einok-
unartímabjlinu þegar Islending-
ar féllu unnvörpum úr hor, því
danska valdið reitti af okkur alt
sem hægt va,r að taka og lét okk-
ur hafa brennivín í staðinn.
Þessi borg og þetta, land er því,
tengt sögu okkar meira en nokk-
uð annað í þessum stóra heimi.
Islenskt þjóðlíf. hefir líka borið
þess menjar í, smáu og stóru alt
til þessa dags. Ég man eftir því
í mjnu ungdæmi, að þá var ait
talið danskt, sem fluttist inn í
landið. Það var talað um danska
skó og danskt brauð og danskan
búning, þó þetta værj einhvers-
staðar utan úr heimi. Samband
okkar við Dani var dálítið á
sama, grundyelli og samband
mannanna við guð. Þaðan var
alt bæði gott og illt.
Þarna gætu Islendingar áreið-
anlega lært mikið. Ekki að apa,
þessa dönsku, heldur finna út
aðra tilsvaran.di innlenda. Það
sem vakti mesta athygii mína
fyrsta moiyuninn vc,ru ávextir
og hundar, þó þetta sé nú skrít-
ið til frásagnar. Ávextirnir voru
svo áberamdi að mér datt helst í
hug að ég væri kominn í aldin-
garðinn, eða einhver illmenni
hefðu hengt innflutningsnefnd-
ina. Og hvergi var hægti að stíga
niður fyrir hundum. Það er svo
ótrúlegt flóð af frúair-hundum
hér. Sumar eru með 2 á einu,
>;bretti« og þetta eru svo Ijót og
viðbjóðsleg kvikindi yfirleitt að
maður verður að freistast tii ao
trúa því, a,ð þeir séu ekki ein-
ungis til augnagamans.
Ég sendi þakklæti í huganum
til þejrra sem hafa barist á móti
liundaæðinu heima, því það er
nógur óþverri í Reykjavík fyrir
því.
Og nú á að fara að setja
hunda, í lögregluliðið hér, en áð-
ur þurfa þeir að stunda 3ja ára
nám og það er háskólatími. Ef
þetta verður tekið upp hjá, okk-
ur þá findist mér vel til fallið,
að þegar nemendur eru reknir
úr skóla vegna sannfæringar
sinnar, þá yrði styrkur þeirra
veittur hundum til .háskólanáms.
Að undanförnu þá hefir lííið
hér verið ein stór útsala. Og ég
gat ekki að mér gert að óska að
íolkið hjá okkur hefði átt kost
á því að hlýta þeim kjörum, því
yfirleitt þá er ekki of sagt að
'■7
fatnaður og annað var á hálf-
virði eftir okkar »prísum«, því
þessar útsölur eru raunverulegri
en hjá okkui-. Mér var líka sagt
að fólkjð búi sig undir að
kaupa á þessum tíma fatnað og'
fleira til ársins og væri þetta
töi.uverð hjálp.. Þetta eru nátt-
úrlega ekkj nema »molar«, en
hundairnir verða, að eta það sem
dettur af borðum húsbænda
þeirra á meðan að ekki tekst ao
ná í stykki.
Annars er verðlag töiuvert
lægra en hjá, okkur, einkum, fatn
aður, ávextir, brauðvörur, sæl-
gæti, búsáhöld og smávörur o. fl.
Fisikur er aftur dýrari. Nýr
þorskur 0,55—0,60 i kg. og sa.it-
fiskur 0,90 i kg. og hálfþur 0,55.
Silungur 1,35 i kg., og rauð-
spretta. 0,55 i kg. Kjöt er dýr-
ara en hjá okkur, eða bestu teg-
undir, en stágbreytingin er svo
rniikil. Ödýrt, kjöt sái ég á 0,45 og
svo er víst úrgangskjöt, sem er
enn þá ódýrara. Svínakjöt er
einna ódýrast og Danir éta af-
skaplega mikið af því.
Mataræði og lifnaðarhættir
Dana; og Islendinga eru töluvert
ólíkir, að minsta kosti verka-
rnanna og það semi ég segi um
það styðst ég bara við þá kynn-
ingu sem ég hefi haft af þessu.
Eg hefi um tíma núna verið hjá
danskri verkamannafjölskyldu
og kynt mér út frá því þessu við-
víkjandi. Húsmóðurstörfin eru
töluvert. minni hér en hjá okk-
ur Oig það gerir það að Danir éta
ekki aðalmatinn fyr en á, kvöld-
in. Þeir idrekka kaffi kl. 7 áð-
ur en þeir fara til vinnu, svo
hafa þeir með sér smurt brauð
sem þeir eta kl. 12 og svo ekki
meir fyr en þeir koma heim kl.
4. Það sarna gildir með heima-
fólkið. Vjð drekkum kaffi kl. 8.
Smurt brauð k*Í., 12 með allskon-
ar ,áskurði,, sem Danir eru
frægir fyrir. Kaffi kl. 12 og heit
an mat kl. 6. Verkafólk etur víst
varla nokkurntíma fisik, heldur
kartöflur og þessar ódýrari teg-
undir af kjöti í einhverri mynd.
Danir eru að sjá sparneytnir í
miat en geta etið mikið og eru
matarlegir og makráðir yfir
miat. Kaffibrauð sést varla ann-
að' en sigtibrauð Qg til viðbitis’
smjörlíki og, svínafeiti., Katfi
drekka þeir m,ikið.
Þetta að vinna ekki nema átta
tím,a og vinna þá í einu gerir
ákaflega mikla breytingu á heim
jlislífinu. Störfin verða léttari
fyrir konuna, og maðurinn hefir
mikið betri támi til að hugsa
nm sitt heimáli að öllu leyti og
til annara, starfa félagslegra og
menningarlegra. Það er svartur
svívirðingarblettur á íslenskri
verkalýðshreyfinug og íslensk-
um verkamönnum; að vera, ekki
búinn að koma á 8 stunda, vinnu
degj. Það er svo mikið menning-
arspursmál fyrir utan kaup-
hækkun, að það verður að kom-
ast í framkvæmd nú þegar. Frá
kl. 7 til 4 félagar!
Það sem ékki gerir minna út-
slag með afko,mu verkamanna
hér er húsaleigan. Þar sem ég er
hafa hjónin 2 stórar stofur og
eldhús, vaskahús og geymslu í
nýju húsi fyrir 47 kr. á miánuði.
Þrjú herbergi og eldhús með
baði kosta 70 kr. og þetta er þó
í húsum sem eru eign einstakra
manna eða félaga.
Y.firleitt held ég að verka-
menn hér hafi sæmilegar íbúðir
og það hefir óneitanlega verio-
'gert meira fyrir fólkið í þessari
borg en. Reykjavjk, enda er
Iætta • auðugra land, eða hægra
að ná einhverj-u af burgeisunum
án þess að þá muni nokkuð ura
það. Hér er fult af skemíi-
görðum, leikvöllum og á, milli
hverra þessara sambygg-
ingar sem verkamenn búa í eru
steypt svæði til þess að börnin
ge,t,i verið þa,r og þurfi ékki að
halda sjg á götunni. Svo er líka
t. d. tiryggingarlöggjöfin miklu
fullkomnari en hjá okkur semi
skiljanlegt er. Það er að minsta
kosti einhver snefill af hugsun í
þá átt að það þurfi að gera
meira en búa, fólkið til, það þurfi
lika að ala það upp án þess að
setja það aðallega á guð og gadd-
inn.
Ég vil aðeins geta þess að lok-
um, að mér hefir líkað vel við
danska fólkiðl. Það er blátt
áfram og kurtaist hvort semi
maður ,sér það á götu eða finn-
ur það heima, hjá sér. Og þó við
eiigum Dönum grátt aö gjaldai
fr,á fyrri tímum, þá, kem.ur það
náttúrlega ekki til mála að vera
illskast við þessa kynslóð út af
því, nemia þegar verið er að ræða
urn lagalegan rétt sem við eig-
um óefað til ýmsra, hl.uta hér.
Líka vil ég geta þess að ég kom
á fund hjá íslensk.um stúdent-
um; sem; eru á móti fasism;a og
það gladdi mig að sjá hvað þeir
e.ru margir og sýnilega kjarninn
úr hópnumi, sem hvorki vi.II
fylgja eða daðra, við morðingja-
menskuna í heiminum.
HugleiJcur 'mjógsiglandi.