Þjóðviljinn - 20.05.1938, Blaðsíða 3

Föstudaginn 20. maí 1938.
P JÓÐVILJINN
tUÓOVIUINN
Málgagn Kommúnistaflokks
Isiands.
Ritstjóri: Einar Olgeirsson.
Ritstjórn: Hverfisgata 4, (3.
hæð). Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa: Laugaveg 38. Sími 2184.
Kemur út aila daga nema
mánudaga.
Askriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,25.
I lausasölu 10 aura eintakiö.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2864.
Til sóknar gegn
verslunaranð-
valdinn?
Dýrtíðin liggur sem mara á
þjóðinni. Þrátt fyrir verðlækk
un þá, sem knúð hefir verið
fram með samkepni neytenda
félaganna á matvörum, þá er
verðið á vefnaðarvörum, út-
gerðarvörum, byggingarvörum,
og þar af leiðandi á húsnæði,
óþolandi hátt.
Það er vitanlegt að auðmagn-
ið á Islandi hefir streymt í verzl
unina, af því að þar hafa mögu-
Jeikarnir til ágóða verið mestir.
f verzluninni liggur nú auð-
magn upp á yfir 100 miljónir
króna, meðan aðeins 22 milj-
ónir króna eru í sjávarútveg-
inum. Þannig er auðmagnið
beinlínís dregið út úr atvinnu-
lífinu og í verzlunina, af því
að gróðinn er gefinn þar fyrir
stórlaxana, heildsala og hringi.
Þjóðin hefir heimtað breytingu
á þessu. Samvinnufélögin
heimta breytingu á þessu og
þau krefjast þess með fullunr
rétti af ríkisstjórn Framsóknar-
flokksins, að hún fari að vinna
að því af fullum krafti, að
framkvæma samvinnustefnuna
og þó sérstaklega að fulltrúar
þeir, sem kenna sig við sam-
vinnustefnuna og sæti eiga í
bankaráði Landsbankans, standi
með þeirri stefnu, en bregðist
henni ekki. Fiinsvegar er það
vitanlegt, að samvinnufélögin
heimta ekki einkaréttindi, held-
ur aðeins jafnrétti. En eigi það
jafnrétti að koma fyllilega út,
þá verður það bæði að ná til
fleiri vörutegunda en nú — og
jafnframt fylgir því sem eðlileg
afleiðing, að smásölukaupmenn
og smáframleiðendur, sem
kaupa hráefni, njóti þeirra rétt-
inda, sem einkaverzlunin fær,
en ekki heildverzlanir og hring-
ar.
Það er vitanlegí að gróðinn,
sern verslunarauðvaldið sýgur
út úr atvinnulífinu, af framleið-
endum, millistétt og verkalýð,
rennur til heildsalanna, oghring
anna — ekki smákaupmanna —
og þennan gróða þarf að þurka
úí:, veita honum til framleiðend
anna, hinna vinnandi stétta —
og þar með til atvinnulífsins.
þessvegna er það sameigin-
leg't hagsmuna- og áhugamál
neytendasamtaka, smáframleið-
enda og smákaupmanna, að
Slslensknr aðaUc komln út
Bók nan sesbn fyrirstríðsáranna, kng-
sgónir hennar, branðstrit, rómnntík,
Astarknrmn og gnðlega npphafningn
á angnabliknm velgengninnar.
Viðtal við höfundinn Þórberg Þórðarson.
Það er sem hátíðisdagur
renni upp í íslenzkum bók-
menntum í hvert sinn, er Þór-
bergur Þórðarson sendir frá
sér nýja bók. Töfrar málsnilldar
hans og andríkis eru með þeim
ágætum, að menn verða að
hlusta á rödd hans, hvort sem
þeim er það ljúft eða leitt.
Mönnum er enn í minnl pá
þrumugnýr, sem stóð uin nafn
Þórbergs fyrir nálega fjórtán
árum, þegar hann slöngvaði
„Bréfi til Láru“ út í hóp ís-
lenzkra lesenda. Sumir urðu
snortnir af eldmóði og hug-
sjónaorku Þórbergs, aðrir ótt-
uðust um forréttindi sín, og
fannst sem vargur hefði verið
leiddur Inn í vé heilbrigðar
s;kynsemi og siðlætis. Menn
hnakkrifust um bókina á öllum
hugsanlegum og óhugsanlegum
forsendum, og voru dæmdir til
fjárútláta og fangelsisvistar fyr-
ir að gera bókina að umræðu
efni. Harðsvíraðir íhaldsmenn,
hræsnarar og fjármálaspekúlant
ar snerust til varnar fyrir „hug-
sjónir“ sínar af „guðlegum“
fjálgleik, og hröktu höfund hinn
ar snjöllu ádrepu út í yztu
myrkur atvinnuleysis. Þannig
gerðu þeir allt, sem í þeirra
valdi stóð, til þess ,að knésetja
Þórberg.
En um leið og nöfn andstæð
inga Þórbergs gleymdust, reis
stjarna hans liærra á himnibók
menntanna. Nægir í þeim efn-
um að minnast á, hve fádæma
athygli bók hans „Rauða hætt
an“ vakti, er hún kom út fyrir
h. u. b. 3 árum.
Menn hafa vitað um nokkurf
skeið, að Þórbergur hafði nýja
svifta heildsala- og hringavald-
ið þeirri einokunar- og gróða-
aðstöðu, sem það nú hefir.
Það er vitanlegt, að um þetta
ættu ekki aðeins vinstri flokk-
arnir að standa sameinaðir, held
ur og allur sá hluti Sjálfstæðis-
flokksins, sem skipaður er smá-
útvegsmönnu m, smákaúpmönn-
um og annari millistétt.
Það er aðeins fámenn klíka
í landinu, sem hefir á móti
þessu, en sú klíka er voldug og
og rík og hefir nokkur tök á
bönkunum.
Hlutverkið, sem nú liggur íyr
ir, er að skapa einingu þjóðar-
Innar í sókn gegn þessari klíku
verzlunarauðvaldsins, sem græð
ir 4—5 miliónir króna á sama
ári og þjóðin sjálf er að sli^ast
undir dýrtíð og atvinnuleysi og
atvinnuvegirnir að brotna sam-
an undir taprekstri.
bók á prjónunum. Allir biðu
hennar með eftirvæntingu. —
Fyrirspurnum hefir rignt yfir
höfundinn og útgefendur: „Hve
nær kemur bókin hans Þór-
bergs?‘“ „Er langt þangað til
„Islenzkur aðall‘“ kemur út.?
,Og) í jdag rætast þessar óskir.
„Islenzkur aðall“ er kominn út.
stór bók, 316 síður í jsama broti
og „Bréf til Láru“.
Tíðindamaður Þjóðviljans
rrakst á Þórberg á götu í gær
eftir að hafa leitað hans lengi,
og hafði af honum sannar sög-
ur um bókina.
Bókin fjallar, segir Þorbergur
um líf fólks, sérstaklega ungra
manna, rétt fyrir heimsstyrjöld-
ina miklu. Hún segir frá hug-
myndalífi þeirra, hugsjónum,
brauðstriti, hinni ilmandi róm-
antík þeirra tíma, sálarskapandi
ástarhörmum, hinni guðlegu
upphafningu á augnablikum vel
gengninnar o. s. frv.
— Ein af höfuðpersónum bók
arinnar er hinn mikli skáldsnill-
ingur Stefán frá Hvítadal. Onn-
ur persóna sem hér fer með
mikilvert hlutverk er Tryggvl
Svörfuður (nú Sveinbjarnarson
sendisveitarritari og leikrita-
þkáld í Raupmannahöfn), erelsk
iaði svo heitt, að hann kysti á
hverju kvöldi hurðarhúninn,
sem ástmeyja hans hafði tekið
um á daginn, þegar hún gekk
um dyrnar. Bókin segir líka frá
hinum stórkostlega hugsjóna-
manni þeirra tíma, Páli Borg-
fjörð, sem háði einvígi í Grjóta
þorpinu, og spilaði síðan stór-
kostlega rullu á Hótel Akureyri,
sumarið 1912 þegar aðalefni
bókarinnar gerðist. Svo má að
lokum ekki gleyma mér og elsk
unni minni, sem göngum eins
og rauður þráður í gegnum
myrkur atburðanna.
— Annars er efni bókarinnar
borið uppi af einum 20 persón-
um, er flestar leika þar meira
og minna mikilvægt hlutverk.
Þetta er ekki nein æfisaga í
venjulegum skilningi. Það er
harmleikur sálarinnar, sem eg
hefi gert mér far um að segja
frá í listrænu formi, og ef til
vill er þetta einhver fyrsta til-
raun, sem gerð hefir verið í
íslenskum bókmentmu, til þess
að lýsa nafngreindum samtíðar-
mönnum eins og þeir eru. Eg
held, að mér hafi tekist að gera
suma kaflana þannig úr garði,
að þeir séu skemtilegri lestrar
en alt annað, sem eg hefi skrif-
að.
— Hvar gerist bókin ?
— Hún gerist í Rcykjavík,
norður í Hrútafirði, á Hvamms-
tanga, á Siglufirði, á Akureyri
og á leiðinni milli Reykjavík-
ur og Akureyrar og lok's í 'Nor-
egi. Viðburðirnir enda á því,
að ein af sögiuhetjunum ætlar
jað fara að sýna elskunni sinni
stjörnuna „Sirius“ upp um þak-
glugga fram á þurklofti á Skóla
vörðustíg 10, þegar þetta fagra
ljós himinsins skein yfir eldhús-
strompinum á Bergstöðum.
— Er bókin þáttur úr stærra
verki?
— Þessi bók er eiginlega
nokkurskonar inngangur að
stærra ritverki, sem eg hefi
hugsað mér að semja á næstu
árum, þar sem margar af þess-
um persónum koma aftur fram
sem fullorðnir menn, og fjöldi
nýrra bætast í hópinn. Ef alt
skeikar að sköpuðu, get eg
hugsað mér, að næsta bók verði
tilbúin á árinu 1938. Eg erlengi
að semja og reyni að vanda alt,
sem eg rita eins vel og hæfi'-
leikar mínir leyfa. Eg hefi þá
skoðun, að menn geti ekki sam-
ið góðar bækur á stuttum tíma.
— Hvenær byrjaðir þú á bók
inni?
— Eg byrjaði á henni í des-
rembirlok 1936 og lauk viðhana
í febrúar 1938.
— Þorir þú virkilega að
nefna alt þetta fólk réttum nöfn-
um, og hvað heldur þú, að það
segi við lestur bókarinnar? (
— Já, hér eru allir nefndir
með réttum nöfnum, nema tvær
dánar stúlkur og elskan mín.
Hennar nafn er of heilagt, til
þess að það verði nefnt á prenti
Hið eina sem eg óttast, er að
þeir,- sem þarna koma við sögu j
verði um of upp með sér af að
verða teknir ínn í svona merki-
legan félagsskap, hinn andlega
aðal íslendinga fyrir stvrjöld-
ina miklu.
Svfar bö»st v!ð strif
Sænska ríkisþingið ræðir um
þessar mundir frumvarp um 70
miljón króna framlag til inn-
kaupa af vörum, og verða þær
geymdar sem varaforði, ef (il
þess kæmi að innflutningar tept-
ust af völdum ófriðar. Þingið
1937 ákvað að verja 220 miljón-
um til þessa, en síðan vöru-
kaupanefndin tók til starfa hefir
það revnst óhugsanlegt jafnvel
vegna vöntunar á geymsluhús-
um fyrir slíkan forða.
Það er og lagt til að veita
ýmsum fyrirtækjum ríkislán til
þess að kaupa vélar, sem fram-
Ieiða nauðsynjavörur.
: ?Tvr' F. 0.
Nýlega barst hingab frétt um,
a?\ 40 njósnarar hafi verió skotnir
i Englandi, Hér var ekki um að
rœða neinar opinberar ákœrur eða
opinber réttarhötd, pað er ekki vit~
aðj hvort sakborningar hafa játað
eðp neitað. Mönnum er aðeins stillt
fyrir herrétt og síðan skotnir með
mestu leynd.?
Vér bjuggumst vio, að pegar Al-
pýðpblaðið heyrði pessa frétt, myndi
pað blátt áfram ganga af göflun-
um. Svo mjög hefir petta blað
að undanförnu látið mannúðarmálin
til sín taka, að pað hefir ekki átt
til nógu Ijót orð um dómstóla Sovét
rikjanna fyrir að lögsœkja og refsa
ákveðnuin mönnum, pó að páð hafi
farið fram með opinbemun málaferl-
um á lýðrœðislegum grundvelli, par.
sem öll skjöl voru lögð á borðið
frammi fyrir öllum heimi. Hér lœt-
nr íhaldsstjórnin enska skjóta 40
menn svo að segja í einu skoti
og fer með pað bókstaflega eins og
mannsmorð, og heiminum er engin
grein gerð fyrir mdlavöxtum.
Sem sagt — vér héldum að hið
mannúðlega blað, Alpýðublaðið,
myndi rifna af vandlcetingu. En
Alpýðublaðið pegir punnu hljóði.
Alpýðublaðið lœtur sem pað hafi
ekki heyrt fregnina. Eiula á hér i
hlut auðvaldssinnuð íhaldsstjórn, en
ekki sósialistísk verkamannastjórn.
Nú munum vér verða hinir síð-
ustu til að ásaka ensku stjórnina
fyrir pað, að hún láti ganga iöy
yfir njósnara og landráðamenn, jafn
vel pó að pað sé ihaldsstjórn af
afturhaldssöimistu tegund, sein i
hlut á. Vér vitum of vel, að auð-
valdsríkin sitja hvert um annað eins
og villidýr um bráð, senda njósn-
am hvert i annars land, leigja sér
landráðamenn hvert meðal ibúa
hins. Og vér vitum, að slíka njósn-
ara og spellvirkja er verið, að hand-
taka svo að segja daglega í flestum
löndum auðvaldsins, leiða pá fyrir
herrétt og skjóta, pó að sjaldnást
fái ahnenningur ruokkuð um pað að
vita, pó að blöðunum sé skipað að
pegja um pað, 'pó að pjóðinni og
heiminum sé sjaldnast gerð nokk-
nr grein fyrir málavöxtuin.
En fyrir pað er ástœða til að á-
saka ensku stjórnina, að, hún porir
ekki að leggja skjölin á borðið i
opinberum málaferlum, par semhin
utn ákœrðti sé gefinn kostur á að
verja sig samkvœmt lýðrœðisleg-
um. rétiarfarsreglum. Hér lcemur
Yikýrt í Ijós pao hyldjúpa liaf, sem
er milli réttarfars og raunar allra
/jðstœvna í auðvatdsriki annars veg-
ar og sósialistisku riki, eins og Sov
étrikunum, hins vegar. Auðpaldsríki
getur ekki rekið siík málaferli opin-
berlega. Við pað inundi of margt
ifcoma i Ijós af ópœgilegum hlutum,
sem auðvaldið verður uin fmm ali
aið hfílda íéyndum, tilveru sinnar
vegna. Pessvegna paggar nú t. d.
franska stjórnin niður hið stórkost-
lega „samsœrísmál““ Mimka-
hettanna", sem upp kom í Frakk-
(Frh. á 4. síðu.)