Þjóðviljinn - 21.07.1938, Side 3

Fimtudaginn 21. júlí 1938.
Þ JÖÐVII.JINN
Heicr fSialdið slglt hita>
veltaaiilina í straadf
|»ðoviuiNii
Málgagn Kommúnistaflokks
lslands.
Ritstjóri: Einar Olgeirsson.
Ritstjórn: Hverfisgata 4, (3.
hæð). Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa: Laugaveg 38. Sími 2181.
Kemur út alla daga nema
mánudaga.
Askriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,25.
1 lausasölu 10 aura eintakiö.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2864.
fireppan og alpýðin
Ný kreppa er að færast yfir
heiminn. Hún er þegar byrjuð
í Ameríku, í ýmsum Evrópu-
löndum og víðar og breiðist
óðfluga út. Markaðurinn þreng-
ist, vöruverð fellur, vörurnait
hlaðast niður óseljanlegar — at-
vinnulej^sið eykst hröðum skref
um. Þó eru ekki nema 4—5 ár
síðan heimurinn var staddur í
dýpsta öldudal síðustu kreppu.
Viðreisnin var lágreist, misjöfn
qg skammvinn. Nú, þegar ný
kreppa dynur yfir, eru ýms',
lönd, sem ekki eru einu sinni
kómin út úr þeirri síðustu, og
hvergi hefir framleiðslan kom-
izt jafn hátt og 1929, þ. e. a. s.
árið áður en síðasta kreppa
hófst. Bilið milli kreppnanna
verður allt af skemmra, öldu-
faldur uppgangstímabilsins
lægri, og dafhr hinnar nýju
kreppu því dýpri og skelfilegri.
Og nú eru fyrstu kreppuboð-
arnir að skella á íslandi. Afurð-
ír okkar, eins og síldarlýsi, ull,
gærur o. fl. eru þegar fallnar í
verði — og meira og víðtækara
verðfall er yfir vofandi. Pó
höfum við engan veginn yfir-
unnið afleiðingar síðustu
kreppu. Við nutum tæpast þess
verðfalls á innfluttum vörum,
sem hún hafði í för með sér,
vegna okurs og einokunar hring
anna — og fiskmarkaður okkar
í Miðjarðarhafslöndunum hefir
dregizt saman. Það má því bú
ast við, að þessi kreppa konii
sérstaklega hart niður á okkur.
„Það er ríkisstjórnin, sem á
sök á kreppunni“, hrópar íhald-
ið. Það er samskpa'ar mála-
fylgja, sem fasistiskir lýðskrums
flokkar um allan heim hafa not-
að. Það er sama vígorðið og
Hitler notaði gegn lýðveldis-
stjórninni í Þýskalandi.'Það á
að breiða yfir, að kreppurnaii
eru samgrónar auðvaldsskipu-
laginu — og lyfta hinum fasis-
tisku kúgurum upip í veldisstól-
inn. En staðreyndirnar verða
ekki kæfðar með lýðskrumi. Það
er vitað mál, að kreppurnar
hafa verið tryggar fylgikonur
auðvaldsskipulagsins, alt frá því,
að það náði almennri útbreiðslu
Frá því 1825 hafa þessar við-
skiftakreppur skollið yfir heim-
inn með 8—12 ára millibili —
og verða nú sífelt langvinnari
og skelfilegri. Þær eiga rót sína
í insta kjarna auðvaldsskipulags
Það er engum efa bundið, að
það slær óhug á menn við þær
fréttir, að hitaveitulánið skuli
ekki fást. Það eru Reykvíking-
um og flestum íslendingum hin
sárustu vonbrigði, ekki síst eftir
að mönnum hefir tvisvar sinn-
um verið sagt, að lánið væri
fengið, fyrst af borgarstjóra í
des. 1937, og síðan af íhalds-
blöðunum í bæjarstjórnarkosn-
ingunum 30 .jan. 1938.
Alþýðan mun því tafarlaust
rannsaka hvernig farið hefir ver
ið með þetta mál og hver þar
á aðalsökina. Það er tvímæla-
laust margt, sem stuðlar að því,
að í augnablikinu er þessu
mesta velferðarmáli þjóðarinn-
ar siglt í strand. Skulu hér at-
hugaðar nokkrar orsakir.
Ohæfilcgur
dráttur.
Frá því augljóst var, að hægt
var að koma á hitaveitu hér,
hefir áhúgi alþýðu manna fyrir
málinu verið-hinn mesti. Og al-
ment var það vilji manna, að
sem fyrst yrði hafist handa.
Kommúnistaflokkurinn hefir frá
upphafi beitt sér eindregið fyr-
ir því, að sem fyrst væri haf-
ist handa.
Kommúnistaflokkurinn lagði
til við samningu fjárhagsáætl-
unar 1936 og svo sérstaklega
fyrir árið 1937, að hafist væri
handa um hitaveituna. Það var
vitanlegt, að þá var enn upp-
igangur í atvinnu- og verslun-
arlífi nágrannalandanna og láns-
möguleikarnir því meiri en eft-
ir að kreppan er skollin á.
En íhaldið vildi fresta öllum
framkvæmdum þar til eftir bæj-
arstjórnarkosningarnar í janúar
1938. það vildi tefja má|»ð til
ins sjálfs, í einkaeign auðkýf-
inganna á framleiðslutækjunum.
Það er hún sem veldur því að,
aðeins er framleitt með gróða
fyrir augum, — að kjör og
kaupgeta fólksins er skrúfuð
sem mest niður — að framleiðsl
an er óskipulögð. Og áður en
varir, er markaðurinn yfi^fyltur,
verkafólkinu kastað út á gadd-
inn, en vörurnar brendar og
eyðilagðar. — Fólkið sveltur
mitt í allsnægtunum.
Kreppurnar verða aðeins af-
numdar með því að afmá auð-
valdsskipulagið sjálft — með
því að skapa sósíalismann. Þa~ð
hefir þegar verið gert í Sovét-
ríkjunum, þar þekkist heldur
engin kreppa og ekkert atvinnu-
leysi.
En meðan auðvaldsskipulag-
ið ekki er afnumið, hlýtur bar-
átta alþýðunnar gegn kreppunrii
fyrst og fremst að stefna ^ð
því, að velta byrðum hennar á
bak 'yfirstéttarinnar.' Það er
hun og hennar skipulag sem á
sök á kreppunni. Það er h'ún
sem á að bera byrðarnar.
að hafa það sem kosmngamál
— og íhaldið tafði málið —
vann á því kosningarnar, en
eyðilagði að nokkru leyti með
því framkvæmdirnar, — það
var búið að tefja það of lengi.
Það er enginn efi á því, að
íhaldið hefir tafið málið of
lengi, því þó sumir haldi því
fram, að undirbúningur hafi
ekki verið nógur, þá nægir sú
röksemd ekki til að hnekkja
þeirri staðreynd, að hitaveitan
borgaði sig með því vatns-
magni, sem nú þegar fæst. Sök
íhaldsins livað þetta snertir, ligg
ur því miklu frekar í of mikilli
töf á málinu, en of litlum und-
irbúningi.
Framferði Pét
urs við lánleit-
unnina.
Eftir að England brást um
lánið, var Svíþjóð eina vonin.
Og það er vitanlegt, að það er
ekki aðeins hreint fjárhagsleg.t
mál fyrir Svía að lána 7—8 milj.
króna til íslands, það er og
pólitískt og menningarmál.
Það er vitanlegt, að á Norð-
jurlöndum er vaxandi kvíði út
af því, hvernig ísland er að
slitna frá Norðurlöndum fjár-
hagslega og þar með pólitískt
og komast undir áhrif Englands
og sérstaklega Þýskalands. Með
al annars hefir beinlínis orðið
vart áhuga hjá helstu auðmönn-
um og bankamönnum Svíþjóð-
ar, til að vinna að nánari sam-
vinnu Norðurlanda og tslands
og hjá sumum þessara manna,
m. a. þeirra, sem eru af Gyð-
ingaættum, er sérstaklega and-
úðin gegn núverandi stjórn
Þýskalands áberandi.
Hvað gerir svo Pétur Hall-
dórsson, þegar hann á að fara
að ræða við Wallenberg, Wen-
jner Gren, eða aðra slíka um
lán, sem fjármálapólitískt ætti að
hafa þær afleiðingar, aðnálægja
Island Norðurlöndum, ef þeir,
sem forustu hafa fyrir hönd ís-
lendinga hafa að því, er ætla
megi, vilja til þess? Meðan
Wallenberg ogfleirihelztu Gyð
inga-auðmenn Svíþjóðar eru að
íhuga málið, fer Pétur opinber-
lega á æsingafund þýzkra naz-
ista í Lijbeck, samkomu sem fyr
irlitin er af öllum hinum ment-
aða heimi, — rétt eins og Pét-
ur vildi auglýsa sem best fylgi
sitt við nazismann, sem þá er
mitt í heiftúðugustu Gyðinga-
ofsóknunum.
Taktleysið og pólitíska
skammsýnið hjá þessurn erind-
reka íhaldsins gera þarmeð sitt
sitt til að spilla fyrir möguleik-
unum á að fá lánið.
Fjárhagur
Reykjavíkur.
Þá er fjárhagsástand það,
eem íhaldið hefir skapað með
stjórn sinni á Reykjavíkurbæ,
auðvitað ekki álitlegt til stórra
lánveitinga. Bær, sem stjórnar
ekki fjármálum sínum skynsam-
legar en svo: að eiga ekki sjáli-
ur ráðhús yfir sig, — borga
400,000 kr. á áiji í [húsaleigu, en
vilja ekkert byggja, — lita ár
eftir ár ijndir höfuð leggjast að
reisa opinberar byggingar, sefn
ákveðnar eru í fjárhagsÉjætlun,,
— að láta vinna nauðsynlegustu
gatnagerð sem atvinnubóta-
vinnu með ríkisstyrk og fær-‘
ir svo göturnar sem eign, —
því fer auðvitað fjarri að slík?
stjórn á bæ veki nokkursstaðar
traust. Hitt er annað mál, hvað
fjármálamenn kunna að álíta
fært, þrátt fyrir óstjórn og aum
ingjahátt.
En setjum nú svo, að sænsk-
ir bankar hafi leitað upplýsinga
hjá t. d. Landsbankanum um
fjárhag Reykjavíkur. Skyldi
Landsbankinn með besta vilja
hafa getað gefið nokkrar fagr-
ar upplýsingar? Hvað skyldi t.
d. skuld Reykjavíkurbæjar við
Landsbankann vera nú, þar sem
vitað er, að Landsbankinn hef-
|ir haldið íhaldsbæjarstjórn
Reykjavíkur fljótandi með lán-
um og þannig frelsað hana frá
gulu seðlunum?
Að því skal nú eigi getum
leitt, en óhætt mun að sli því
föstu, að ekki hefir fjármála-
stjórn íhaldsins á Reykjavík
hjálpað til að efla lánsmöguleik-
ana, heldur þvert á móti.
Hvað skal vera?
Við þetta bætast svo þær or-
sakir, sem kunnar eru: Van-
traustsyfirlýsing bresku bank-
anna á fjármáiaástandi ríkisins
með lánaneituninni þar, ú’litið
með síldveiðina o. il. Munþetta
hafa rekið endahnútinn á þá ó-
gæfu, sem áður var framin með
óviturlegri og þröngsýnni með-
ferð íhaldsins á þessu stórmáli.
Það, sem Reykvíkingar nú
verða að gera, er að ganga að
því með oddi og egg, samtaka,
án tillits til flokka, að bjarga
þessu máli sem velferðarmáli
þjóðarinnar, en ekki kosninga-
bombu eins flokks. pað, sem
almenningur verður tafarlaust
að fá að vita, er hvernig ha.gur
Reykjavíkurbæjar stendur og
gera ráðstafanir til að koma hon-
um á öruggan grundvöll, ef alt
er þar í sökkvandi feni. Síðan
að fá vitneskju strax, — eins
og bæjarfulltrúar kommúnista
ípgðu til strax í vetur, — um
hve mikið fé sé hægt að fá að'
láni innanlands. Og þá að reyna
með lán erlendis einungis fyrir
því, sem greiða þar|f í gjaldeyri,
1 Hitaveitan er slikt nauðsynja-
mál, að hún má ekki stranda,
hvaða glappaskot sem gerð
hafa verið í því máli að undan-
fömu.
Islendingar hafa löngum pótt ó-
pjútlir kommgum, og suo num enn
vera. Vid, höfum átt erfitt með
að, skilja til huers pessar toppi*
ffgúrur pjóðjélagsins uœru. Ffar-
lœgðin hefir ekki chigað til að setja
glóríu um höfuð erlendra konunga,
sízt danskra.
*»
Þó er talsvert til af fólki, eink-
um í Regkjavík, sem- œsir sig upp
l hálfgerf brjúlœði í hvert skipti,
sem einhver af dönsk-pýzku konr
ungsœttinni stígur hér ú land. Þalj
œðir pá niðttr á bryggju, og prengir
sér &aman i kös meðfram vegurn
peim, sem hátignimar jara um. —
Undantekning frá pessu er pó at-
lœtið við danska prinsinn, sem pass-
áði landhelgina hér um átrið, enda
ku hann hafa kvartað yfir virðingar-
legsi Islendinga —1 i kvennamálum^
**
Ekki má gleyma sögtmni um frúna
í Reykjavík og herbergið hennar-
Sagan getur ekki um hvernig á
pví stóð, að danskur kóngur kom
inn i eitt af herbergjum frúarinnar.
En liún fylgdi luttigninni til dyra,
lét siðan loka herberginu, og pangr
að hefir enginn dauðlegur maoulr
mátt stiga fœti sinum upp
frá peim degi. En■ á peim stuná-
um, pegar frúnni finnst bera allt
of mikio á ófina fólkmu i bcenum,
pegar einhverjir sérstakir árekstr-
ar minna hana ópœgilega á verka-
menn eða vinnukonur, pá opnar hún
hurðina á herberginu góða og nus-
ar eftir hdtigninni, sem einu sinnj
yfirskyggði pað með örstuttri dvöl.
Og frúin fer paoan aftur, fin ogt
endurfœdd, með imyddáðan kommgs
ilni í hinum aristókratísku vitum
sinum.
**
Mér er pað engin launung að ég
kœri mig kollóttan um allt konimgs
hgski, og pað gem aliir islenzki/j
alpýð.umenn, og fafnvel fleiri. Eg
get t. d. ekki skilið páð öcruvir.i
en visvitandi móðgun við Friðriks
Kristjánsson og konu hans, sem
vœntanteg eru hingað á sunnudagsr
kuöldið, að móttökustjómrnir, sósíal
istinn Ragnar Kvaran og Co. skuli
láta breiða 1 it i blöðum og út-
varpi, að „borgarstjóri muni láta
hrópa ferfalt húrra fyrir hinum kon-
unglegii gestum“‘ á Imjggjunni. —
Móttökustjórarnir reikna sýnilega
ekki með pvi, að neinum detti í
hug að hrópa húrm nema að hann
verði „látinn“ gera pað. Um pað
er ég sammdla stjórumim. En að
peir Ragnar og Haraidur skuii setja
tilvonandi orður t hadiu með svona
háðglósum! Þvl liefði ég aldrei trú-
a&
FMkukfHstafan
*.* *; j4 . ■ . „
er á Laugaveg 10, opin alla
virka daga frá 5—7 e. h.
Félagar, munið að greiða
flokksgjöld ykkar skilvíslega.