Þjóðviljinn - 04.09.1938, Blaðsíða 3
ÞJÖÐVILJINN
Sunnudaginn 4. sept. 1958.
pfðoviugetfs
Málgagn
íslands.
Kominúnistaílokks
víd Ebró: 4.
Ritstjóri: Einar Olgeirsson.
Ri-tstjórn: Hverfisgata 4, (3.
hæð). Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa: Laugaveg 38. Sími 2184.
Kemur út alla daga nema
mánudí'^a.
Aski iftargjald á mánuði:
Reykja\ík og nágrenni kr. 2,00.
Annarss taðar á landinu kr. 1,25,
S lausasölu 10 aura eintakiö.
Vikingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2804.
MosrgisaiM&ðlö og
saltfísksalan
Það er ekki langt síðan Morg-
unblaðið fræddi lesendur sína á
þeim gleðitíðindum, að búið væri
að selja alla saltfiskframleiðsl-
una. Lítur blaðið svo á að von-
um, að þetta boði bjartari fram-
tíð yfir íslenskum atvinnumál-
um en þátíðin hefir verið. Þá
leggur blaðið áherslu á að nú.
verði að efla fiskveiðarnar, og að
»það sé í senn öflugasta, gjald-
eyri.&- og atvinnuleysisráðstöfun-
in, sem á verður bent um þess-
ar m.undir«.
Svo rnörg eru þau orð Morgun-
biaösins, og' virðast þa,u gefa
hina bestu ástæðu til þess aó
ræða þetta mál betur, og athuga
afstöðu Sjálffítæðisflokksins til
málsins að undanförnu.
Morgunblaðið segir að um
þetta leyti árs, að undanförnu
hafi fiskbirgðir numið tugum
þúsunda smálesta, aemi verið var
að selja fram á vor. Þetta bend-
ir úneitanlega til að hægt væri
að selja enn rnjög mikið af fiski
ef hann væri til, og afla, þannig
mikils gjaldeyris. En hverjum
er það að kenna fyrst og fremst,
að ekki er til meiri fiskur? Morg
unþlaðið mætti gjarna minnast
þess nú, að útgerðarmenn stöðv-
uðu togaraflotann hálfa saltfisk-
ver.tíðina í fyrra, í þeim, eina til-
gangi að koma á enn rneiri gjaid
eyrisvandræðum, sem gætu orð-
ið ríkisstjórninni að falli. Það er
togaraútigerðarmönnum aö
kenna að ekki aflaðist miklu
meiri fiskur á saltfiskvertíðinni,
og þa,ð er þessum sömu herrum
aö kenna að Islendingar geta nú
ekki selt meiri fisk, þó að vafa-
lítið sé markaður fyrir hendi.
Otgeröarmenn berja barlóms-
bumbuna daglega, og barma sér
yfir taprekstri togaraútgerðar-
innar. En hvernig á nokkur út-
gerð að bera siig með því að vera
óstarfrækt mestan bluta ársins.
Það er vert að minnast þess nu,
að sá togarinn, sem hefir flesta
veiöidaga árlega, Max Pember-
ton, er eini togarinn sem sýmr
sæmilega, rekstursafkom.u og
greiðir eiinn saman álíka útsvar
og Kveldúlfur.
En það var ekki aðeins í fyrra
vetur, sem útgerðarmenn sýndu
hug sinn til atsvinnuveganna,
gjaldeyrisvandræðanna og at-
vinnuleysisins., Það verður naum
ast annað séð, en að togaraút-
gerðarmenn vinn: að því vitandi
Við Corbera var mér stungið
inn í isjúkrabíl, sem ók þegaraf
:stað í áttina til Mora del Ebró.
Aðeins einn sjúklingur til var
í vagninum, hermaður með
hægri öxl og handlegg sundur-
skotið. Hann leið ákaflega og
engdist sundur og saman. —
Vegurinn var góður, malbikað-
ur, og brátt vorum við Í 'Mora.
Það er allstór bær með mörg-
um verksmiðjum, en allarstóðu
þær vitanlega. Hér voru margir
íbúanna ennþá. Niðri við ána
höfðu vmsar byggingar verið
teknar í þjónustu herlæknanna
og moraði þar alt af særðum
mönnum, ien fullir sjúkrabílar
komu livert augnablik meðnýja
hleðslu særðra. Hér var þó ekk-
ert sjúkrahús, til þess lá Mora
alt of nálægt eldinum, heldur
aðeins áfangastöð. Við fengum
eitt glas af mjólkurkaffi,
sprautu í lærið, og vorum svo
sendir yfir fljótið á bátum.
Hinumegin liggur annar allstór
bær, Mora la Nueva. Þar biðum
við alllengi eftir bíl til frekari
flutnings. Hér hitti ég fyrir 3
danska félaga, er særst höfðu
í gærkvöldi í einu áhlaupinu.
Allir voru svangir, því nú var
komið fram yfir miðdegi, en
enginn matur. Ég var sá eini,
sem um morguninn hafði feng-
ið mat til dagsins: “Xaffi á her-
mannaflösku, 1 brauð, gráfíkj-
ur, sneið af svínslæri, litla kjöt-
vits að steypa atvinnuvegum og
afkomu landsins fram af þeirri
heljarþröm, sem, þeir sjálfir e:ga
enn höfuðþáttinn að atvinnuveg-
irnir standa, nú á.
En blað togaraútgerðarmann-
anna, Morjunblaðið, heimtar ac)
nú verði saltfiskveiðannar a.ukn-
ar »þar sem sýnilegt er að- við
getum selt miklu meiri fisk, er.
við höfum aflað«. Kommúnis'ar
geta af heilum hug tekið undir
þessa kröfu Morgunblaðsins, en
það virðist nokkurt öfugstreymi,
að blað útgerðarmanna,nna skuli
bera fram, þessa kröfu, einmitt
það blaðið sem fastast sruddi þá,
þegar þeir stöðvuðu togaraflot-
a,nn í fyrravetur, það blaðið, sem
ásamt útgerðarmönnum varð
þess valdandi að við eigum eng-
an, fisk til þess að selja og get-
um ekki bætt úr gjaldeyrisvand-
ræðunum cg atvinnuleysinu eins
og okkur hefði annars verið í
lófai lagið.
Þessi og önnur skrif Morgun-
blaösins eru lýðskrum frá ró!-
um. Þau eiga ekkert skylt við
það sem, Morgunblaöið kallar í
gær »gagnrýni« og »þjóðar-
skyldu«. Morgunblaðið er hér aö
leika, svipað hlutverk og þeir
tveggja tilverumenn, sem bo a
guðsótta og gcða siði á strætu m
og gatnamótum, meðan bjart er
af degi og hverfa svo til bermd-
arverka þegar degi tekur að
halla.
dós og 2 dósir af sardínum.
Þetta var óvenjumikill og góð-
ur matarskaúitur. Auk þess
hafði ég náð í nokkrar
dósir af kjöti og marmelade í
einu forðabúri fasista; og nú
var þessum föngum skift í bróð-
erni milli allra viðstaddra.
Loksins kom bíllinn. Það var
bara stór, nýr vörubíll. Sjúkra-
vagna höfðu þeir ekki nógu
marga. Dýnur voru lagðar á
pallinn, og þar á settumst við,
nema 3 félagar, sem voru hættu
lega særðir, þeir lágu á sjúkra-
börum. Einn af Dönunum kom
á bílinn. Svo var ekið af stað,
gegnum Mora la Nueva, út á
svarta malbikaða þjóðveginn,
til baka frá vígstöðvunum —
til hinna hlýlegu sveita Kata-
lónska baklandsins.
Að ferðast lengi á vörubíl er
venjulega nokkuð þreytandi.
F.yrir særða menn er þ?ð hrein-
asta plága og það jafnvel þó
bíllinn sé nýr og vegurinn góð-
ur. Fyrir okkur, sem léttar vor-
um særðir, var það þó vel þol-
andi, en hinir 3 þjáðust óskap-
lega. Einn þeirra var vinur minn
frá sjúkrabílnum um morgun-
inn. Hann hélt það ekki út til
lengdar ,fekk óþolandi hitasóit
og varð að fara af á einni stöð-
inni.
Þegar við höfðum ekið ca.
1 tíma, var hrópað: „Aviacion"
(fluglið). Bíllinn nam staðar.
Enginn skuggi var á veginum,
og við gátum átt á hættu að
rjúka allir í loft upp, en sem
betur fór tóku þeir ekki eftir
okkur. Það var stór fylking
ítpilskra flugvéla. Þær flugu
lengra inn í baklancfið og „bom
barderuðu“ ákaflega. Gífurlegir
revkmekkir stigu til himins og
huldu landið á stórum svæðunt.
Litlu seinna sáum við 2 stóra,
bláa reykjarmekki í hæðunum
úti við sjónarrönd. Hvað skyldu
þeir hafa, verið að evðiíeggja
nú?, hugsaði ég. Svarið kom
litlu síðar. Við héldum aftur af
stað, þegar flugliðið var horf-
ið.
Brátt vorum við komnir til
bæjarins Falset, sem ój þekti
vel frá fyrri tíð. En nú var alt
breytt. Gegnuin miðjan bæjinn
liggur breið og falleg aðalgata
með kastaníutrjám á báðarhend
ur. Hér liggja verslanir bæjar-
ins, bíóið og veitingahúsin. Hér
var altiaf krökt af fólki áður.
Nú sást varla nokkur manneskja
Er við ókum inn í götuna, var
hun á vissu svæði þakin ein-
hverju grænu ,sem leit út fyrir
að stráð hefði verið yfir alla
hluti. Ég þekti þessa grænu á-
breiðu alt' of vel, og sá samtím-
is kastaníutrén fallegu standa
blaðlaus og hnípin við götuna.
Hér liafði verið varpað „háex-
plusivum“ sprengjum. Loftþrýst
ingurinn af sprengingum þeirra
er svo mikill. að hann reitir ekki
aðeins hvert blað af trjánum í
grendinni, heldur tætir þau
sundur í smáagnir, sem svo
falla eins og græn skæðadrífa
til jarðar. Sprengjuholurnar gat
að líta beggja megin götunnar.
Nokkur hús lágu í rústum og
flest allar rúður voru molaðar.
„Rómversk-þýska menningin“
hafði heimsótt hinn friðsama
sveitabæ Falset. Við héldum
lengra eftir þjóðveginum. Brátt
komum við þar að, sem sprengj
um hafði ringt niður á veginn.
Djúpar skálar í veginn og alt
umhverfið yfirstráð möl og
sandi. Skálarnar lágu þéttar og
þéttar, og að síðustu sáum við
fram undan litla brú, er lá yfir
járnbrautarspor. Hér var lítil
járnbrautarstöð, sem virtisthafa
átt að vera áfanyastöð okkar.
og þessa brautarstöð hafa full-
trúar „Öxulsins Berlinska“ auð-
sjáanlega ætlað að eyðileggja.
Hér á litlum bletti höfðu fallið
tugir stórra sprengja. Ein hafði
skorið s,neið úr brúnni, en þ<:
ekki eyðilagt, hana.. Ein hafði
hitt beint niður á krossspor og
slitið alla teinana. En lest sáum
við enga.
Bíllinn sneri við og ók sömu
leið til baka. Beygði síðan út á
litla afgötu, ók gegnum tvö lít-
il sveitaþorp, sem bæði höföu
verið „bombarderuð“ rækilega
ein s og upp á sport, því enga
hernaðarþýðingu gat það haft,
og loks komum við að annari
járnbrautarstöð, rétt við dyrnar
á löngum jarðgöngum, sem
sporið lá inn í. Hér námum
við staðar við hliðina á langri
járnbrautarlest sjúkravagna.
Stór rauður kross á hvítum
grunni hafði (í einfeldni) verið
málaður á þak hvers einasta
vagns. Nú skildi ég til fulls til-
ganginn m.eð loftárásinni um
daginn: það hafði átt að hjálpa
nokkrum hundruðum særðra
hermanna inn í eilífðina, en
lestin hafði getað forðað sér inn
í jarðgöngin. Lestin var yfir fuil
og við urðum frá að hverfá.
Ferðin hélt áfram á vörubíln-
lum upp í fjallaklasann, sem skil
ur þetta hérað frá láglendinu
norð-austur við Miðjarðarhaf,
en þangað áttum við að fara.
Þegar upp, kom sáum við bet-
ur hina 2 stóru bruna, sem fram
fóru uppi í fjallaskörðunum.
Ekki var hægt að . sjá hvað
brann. E. t. v. hafa það verið
bílar eða bensíngeymar. — Þeg
ar ofar dró sáum við enn einn
bruna, setn tók öllu öðru fraiu,
er ég hefi séð af því tagi. Frá
litlum fjalladal stigu mekkrnir
til himins og fyltu bókstaflega
allan dalinn. Hér hlaut heilt
þorp eða eitthvað þvílíkt að
standa í björtu báli, og hafði
„forvörðum siðmenningarinn-
ar« tekist vel í þetta skiH’.
2 dögum síðar gat enn að fíta
rykinn frá litla fjalladalnum alla
Hör-nuieg't bi iiðAauji.
Ungur hú;g' gnasmiður i Kaup-
mannahöfn œtiaði aö ganga I hjóna-
band með unnustunni’ sinni, núna á
jónsmessunni. Hann var að upplagi
mjög óhraustur og hafð'i unöanfarn-
ar vikur unnið mikla aukavinnu við
að smíða, húsgögn til síns væntan-
lega hei,milis. Nú var því öilu’ lokiö
og Ibúð'in beið þeirra nákvæmlega
eins og þ.au vildu hafa, hana,.
En þegar hjónavígslan átti að fara
að hefjast og kunninejar þeirra, ætt-
ingjar og vinir voru saman safnaðii
i kirkjunni veiður brúðguminn alt I
einu fárveikur og varð þegar að aka
með hann á sj úkrahús. Og gestirnir
fylgdu óttaslegnir. Maðuri.nn lést eft-
ir no', krar mínúiur. Brúðurin hróp-
aði upp yfir sig af skelfingu að þetta
gæ' i ekki verið satt, síðan lagði hún
brúðarsvei.ginn á brjóst elskhuga síns
og hné í ómegin. 5 aðra, af brúð-
kaupsgestunum varð :ð bera burt í-
sjúkraköríum. þtr á ireðal fööur brúð
gumans.
**
Eitt heitasta mál á hinu nýaf-
stað.na Stórþingi í Nor:gi var um
það hvort konur skyldu hafa rétt til
prestsernbætta, sem til annsra em-
bætta samkvæmt jafr, r.'ttislögunum.
Va,r mikið um þetta rifiM. á þingi og
í blöðum og og voru me. n með og ú
móti úr flestum flokkum. I’að var
að síðustu samþykkt með litlum atkv.
mun að konurnar hefðu þenna rétt.
Hvernig er það hér á landi? Þaö
kvað vera einn kvensíúdent í guO-
fræðideildinni.
leið neðan frá ströndum.
Til Tarragona komum við
undir kvöld og vorum lagðir
inn á stórtogmyndarlegtsjúkra
hús, er stendur úti við ströntíina
Eftir 7—8 mánuði gat ég aftur
andað að mér hressandi, röku
sjávarloftinu, og ég hét því að
borða rækilega við fyrsta tæki-
færi. Af því varð þó ekki, því
daginn eftir var mér ekið á
annað sjúkrahús, er liggur í
Katalónskum bæ nokkurn spöl
uppi í landi. Stór bygging frá
1Q34 <iieð bráum gíuggarúGum,
var upphaflega barnaskóli, nú
nýtísku sjúkrahús. Lftan úr hit-
anum kom ég inn í skuggasæl-
an og svalan forsal. Á veggn-
um á móti stóð letrað meðstór-
um stöfum: Hospita! Militar.
Silencio. (Hermannaspítali.
Þögn!). Fyrir neðan var geisi-
stór auglýsing frá PSUC (Hin-
'um sameinaða sósíalistaflokki
Katalónfu) límd á vegginn, þar
sem Katalóníumenn voru með
alvöruþunga eggjaðir á að.
Framhald á 4. síðu.