Þjóðviljinn - 08.09.1938, Blaðsíða 2

Fimtudaginn 8. sept. 1938.
PJOÐVILJINN
Um siðasta soldáninn í Tyrklandi
er það sagt, að hann hafi verið
myTkfælinn eins og krakki, og ætl-
að alveg af göflunum að ganga, ef
ekki var kveikt áður en byrjaði að
skyggja.
**
Þegar hann var kominn í svefnhei
bergi- sitt ,lét hann loka öllum
hurðum vandlega með slagbröndum,
og á nóttinni lét hann annaðhvort
fyrirberast hjá einni af konum sín-
um eða fóstbróður sínum og trúnað-
armanni ,sem las upphátt fyrirsol-
dáninn ef hann átti erfitt með að
sofna og bræðslan keyrði úr hófi
fram, og voru pað eingöngu morð-
og ránsögur, er hann lét lesa fyrir
sig.
**
Þegar soldáninn var hræddur um
að einhver mundi sýna sér banatil-
ræði ,lét hann pennan sama trún-
aðarmann sinn klæðast skrúða sín-
um ,en faloi sig einhversstaðar í
skúmaskoti. Um nætur porði hann
ekki að liggja í rúmi sínu og lét
hann pá einn af trúnaðarmönnum
sínum sofa par. Sjálfur svaf hann
pá újtli í horni eða undir rúminu ef
hann hafði mest við, og hélt æfin-
lega höndinni á marghleypu, sem
hann var snillingur að skjóta með.
**
Nú er verið að gera nýja kvik-
mynd af hinni frægu ensku sagna-
hetju, Robin Hood, sem á íslensku
hefir verið kallaður Hrói Höttur.
Verður kvikmyndin í eðlilegum lit-
um. Það eru nú liðin 16 ár síðan
fyrst var gerð kvikmynd eftir pessu
fornfræga enska æfintýri og lék pá
Douglas Fairbanks aðalhlutverkið,
Hróa Hött. Nú er aðalhlutverkið
leikið af Errol Flinn. Annars leika
að pessu sinni ýmsir af sömu leik-
úrunumj í myndinni og léku í gömlu
kvikmyndinni fyrir 16 árum.
**
I Sovétríkjunum er nú nýlega bú-
ið að gera kvikmynd af ýmsum
páttum úr Kínastyrjöldinni. Eru pað
rússneskir fréttaritarar í K.'na, sem
hafa gert myndina. Hefir mynd
pessi verið sýnd nýlega í Noregi og
láta norsk blöð hið besta af hcnni.
Ríkisskip.
Esja er væntanleg til Sauðár-
króks kl. 7 í gærkveldi, Súðin
fer frá Reykjavík kl. 9 annað
kvöld í strandferð austur um
land.
Athygli
skal vakin á auglýsingu frá
verkamannafélaginu ,Dagsbrún‘
sem birtist á öðrum stað hér í
blaðinu.
Sundfólk Ármanns
er beðið að mæta á næstu
sundæfingu og láta skrá sig í
innanfélagsmótið, sem væntan-
lega hefst 20. ji. m.
Leikir og kikföng
heitir nýútkomin bók eftir dr,
Símon Jóh. Ágústsson, ísafold-
arprentsmiðja gefur bókina út,
og verður hennar nánar getið
síðar.
Blóðfixi iasismans
„0xiE og |irðlo geyma þá feest“
Eftir h
i.
I þann tíma sem ísland fanst
og byggðist voru menn vegnir
með öxum.
Síðan eru þúsund ár.
Að vísu voru menn vegnir
með öxum á íslandi alllengi eft-
ir landnámstíð ,en smátt og
smátt lagðist slíkt siðleysi nið-
|ur og í meðvitund okkar, sem
nú lifum eru slík mannavíg
hryllileg endurminning um hálf-
vilta fortíð, sem fæstum okkar
hefir til hugar komið að nokk-
urntíma kæmi aftur yfir þetta
land.
Öxin hefir verið tákn hins
taumlausa yfirgangs og ofbeldis
sem hefir gripið til þess r
þegar öll skynsamleg rök hafa
verið þrotin, að útrýma and-
stæðingum sínum með öxi.
Á blöðum sögunnar eru blóð-
blettir axarinnar alltaf tengdir
rángjarnri valdastétt, sem engu
eyrir og svífst ekki að eyða sín-
um nánustu til þess að tryggja
sér fé, virðing og völd.
II.
Fyrir meir en 1000 árum
börðust valdagjarnir her- i
konungar um yfirráðin yfir Nor-
egi. Peir ,sem vildu heldur láta
eignir sínar og óðul, en glata
frelsi sínu, flýðu undan ofríki
þessara herkonunga. Þannig
urðu margir tápmestu rnennirn-
ir flóttamenn, reknir í útlegð.
Landnámsmenn íslands voru að
verulegu leyti útlagar og flótta-
menn.
Einn voldugasti herkonung-
ur Noregs var Eiríkur, sem
kallaður var ,,blóðöx“. I bar-
áttunni um völdin lét hann taka
bræður sína af lífi og hlaut síð-
an nafnið ,,blóðöx“.
Alla tíð síðan, eða frá upp-
hafi Islands byggðar, hefir blóð-
exin verið í meðvitund nor-
rænna manna táknið um vilt-
ustu grimmd siðlausustu of-
beldismanna ,sem í baráttunni
um völdin grípa til allra grimd-
arverka, sem framkvæmanleg
eru.
III.
Dimm haustnótt. Bæirnir, í
hinum friðsæla faðmi sveitanna
eru hjúpaðir djúpri kyrrð. Hið
stríðandústarfandi fólk er geng-
ið til náða, kyrrð, svefn, frið-
ur. —
Allt í einu er þögnin rofin
af hófadyn og vopnabraki. Hóp-
ur vopnaðra manna hefir leynst
heim að bænum og látið hausí-
myrkrið skýla sér. 'Þeir um-
kringja bæinn, gráir fyrir járn-
um. Leitin hefst. Þeir ryðjast
'um í bænum, reka nakið fólkið
af fasta svefni úr rúmum sín-
um með misþyrmingu og hót-
unum. I nafni hins vopnaða
valds leyfa þeir sér allt. Að
lokum hafa þeir fundið þann,
sem leitað er að, húsráðandann,

„Blóðöxi fasismans“.
og drepið hann 'þar ,sem hann
hefir falist.
„Eigi skal höggva!“ segir
hann. „Högg þú“, segir einn úr
árásarsveitinni. Exin blikar í
birtu leitarljósanna. Hið aldna
höfuð snillingsins feilur niðuf
í myrkrið.
Þannig var Snorri Sturluson
veginn í Reykholti árið 1241,
Þannig féll það höfuð spekings-
ins, sem stýrt hefir einhverj-
um snjallasta penna, sem ritað
hefir á íslenska tungu.
Hinir fégjörnu ,valdagráðugu
höfðingjar þess tíma töldu völd
um sínum ekki fyllilega óhætt,
meðan vits hans og snilldar nyti
við. Þess vegna ákváðu yfir-
gangsmennirnir að hann skyldi
deyja og létu árásarsveiiir sín-
ar umkringja bæ hans og líf-
láta hann. með exi að nætur-
þeli.
En meðan íslensk tunga er
töluð ,lifir nafn Snorra Síurlu-
sonar, sem eins mentaðasta og
snjallasta rithöfundar, sem 's-
land eignaðist um aldaraðir.
IV.
Silfurhært öldungshöfuð hvíl-
ir á höggstokknum.
Yfir því er reidd exi böðuls-
ins. Og hún fellur .Og enn er
hún reidd — mörgum sinnum
— og loks hefir böðullinn murk
að lífið úr þessum silfurhærða,
fjötraða öldungi.
I þetta sama sinn voru leidd-
ir tveir ungir menn.
Hverjir voru þessir menn?
Það var Jón biskup Arason
og synir hans.
Jón Arason ,sem var hinn ó-
krýndi konungur íslartds á sinni
tíð. Maðurinn, sem best og
djarfast barðist gegn yfirgangi
konungsvaldsins og hins nýja
siðar. Og að lokum varð hann
að lúta í lægra haldi og var of-
urliði borinn af konungsvaldinu.
Það var þá, sem hin nafn-
frægu orð voru sögð: „Öxin og
jörðin geyma þá best!“ Orðin,
sem eru sígilt tákn hins blandna
hugarfars, sem hefir ekki hug-
rekki til þess að mæta ahdstæð-
ingi sínum, frjálsum í jafnri og
drengilegri viðureign. Sígilt
tákn þess hugarfars ,sem skelf-
ur af ótta við allt sem nefnist
heiðarleiki og jafn leikur.
V.
Myrkur þessara alda hvarf
smátt og smátt fyrir ljósi nýs
hugarfars ,sem notaði önnur
vopn í baráttu sinni en exina
eina saman — vopnavaldið, her-
veldið.
Þessi og önnur hryðjuverk
liðna tímans voru endurminning
um siðspillta tíma, sem aldrei
gætu komið aftur.
En allt í einu hrökkvum vér
nútímamenn upp við það, að
villimenska löngu horfinnar
fortíðar myrkvar menningu einn
ar stærstu menningarþjóðar
heimsins.
Hópar vopnaðra manna gera
næturárásir á heimili helstu
frjálslyndra mentamanna Þýska-
lands, misþyrma þeim eða
myrða eins og Snorra Sturluson
1241.
Og hinn mentaði heimur er
áhorfandi að því, að ung móðir
er tekin af lífi með exi, fyrir
þær sakir einar, að berjastgegn
siðleysinu og fyrir menningu
þjóðar sinnar. Þessi atburður,
— þegar þýska nasistastjórnin
lét hálshöggva Liselotte Her-
mann, frá ungu barni sínu —
tnun flestum enn í fersku minni.
VI.
Hér á landi er enn langt frá
því að exin sé notuð til þess að
vega andstæðinga með.
En í ieinu mesta menningar-
landi álfunnar tók rángjörn
valdastétt exina að vopni til
þess að útrýma með öllum
þeim, sem best og djarfast hafa
haldið uppi málstað menningar-
innar og frelsisins.
Valdastétt ,sem ekki þorir né
,þolir að veita fólkinu skoðana-
frelsi, málfrelsi né einstaklings-
frelsi. Allt frelsi var afnumið
(nema fyrir fámenna valdastétt)
og öllum ,sem börðust fyrir
frelsi og réttlæti varpað í fang-
elsi og fangabúðir, misþyrmt til
dauða í fangelsunum, skotnir
á flótta, eða teknir af lífi me9
exi.
Þýski fasisminn tók upp hið
gamla vopn, exina, til þess að
aflífa með andstæðinga sína.
Exina, sem aðrar menningar-
þjóðir höfðu lagt niður.
Hvarvetna fylgja fasismanum
ofbeldi, blóð og morð. Blóð-
öxii er tákn fas:smans, hins
viltasta ofbeldis hiinar spiltustu
valdastéttar, sem ekki þolirneitt
frelsi ,sem útrýmir því með
blóðexi, af því völd hennar
byggjast á því, að „öxin og
jörðin geymi“ alt frelsi, alla
menningu. Þar sem fasisminn
sigrar ræður blóðöxin ríkjum
og baráttan fyrir frelsi telst
landráð.
En frelsi og menning verður
tekki drepið með blóðexinni.
Það er markmið tilveru mann-
anna á þessari jörð og hl}hur
alltaf að brjótast fram, fyrr eða
síðar.
En sé blóðexi fasismans látirr
leika lausum hala, getur hún á
skömmum tíma fellt og eyðilagt
menning umargra kynslóða.
pess vegna er það skylda
hvers marms, sem ann frelsi,
réttlæti og menningu, að grípa
þegar til varnar og hefja sókn
gegn fasismanum, gegn þeim
flokkum og öflum, sem styðja.
hann.
Eða ætlið jiið að bfða, þang-
að til helstu rithöfundar og
menntamenn íslands verða
leiknir eins og Snorri Sturlu-
son? Bíða, þangað til stjórn-
málamenn landsins, sem best
Framhald á 4. síðu.
Japan rambar á
gjaldþrotsbarmi.
HernQðarútgjöld aukastum helmmg
Stríð Japana í Kína er dýr-
asti ófriður ,sem Japanir hafa
nokkru sinni átt í. Kínastyrjöld-
in er þegar orðin 4—5 sinnum
dýrari, en rússnesk-japanska
stríðið. Japanir hafa aldrei stað-
ið frammi fyrir slíkri fjármála-
raun, sem þeirri, er Kínastyrj-
öldin hefir leitt yfir jrjóðina.
Innan skamms tíma er hernað-
arkostnaðurinn orðinn 7,4 mill-
jarðar, en það er um það bil
þriðjungur af öllum þjóðartekj-
um Japana, eins og þær voru
1937. HöfuðviðfangseíTii stjórn-
arinnar er því að halda uppi
fjárhag. landsins og forða því
frá ríkisgjaldþroti.
Áhyggjur japönsku stjórnar-
innar eru þó fyrst og fremst,
að hernaðarútgjöldin séu að
vaxa. Fyrstu 9 mánuði ársins
numu mánaðarleg útgjöld Jap-
ana til hernaðarins 150 miljón-
um yen. Síðan í apríl í vor
hafa þessi útgjöld aukist um
helming, og síðustu mánuðina
hafa Japanir varið 300 miljón-
um yen mánaðarlega til hern-
aðarins í Kína. Af þessum á-
stæðum fer hættan á gengis-
hruni vaxandi. Til þess að forð-
ast hrun verður japanska þjóð-
in að „fórna“ og „vona“. Fjár-
málaráðherra Japana, Ikeda,
lýsti því nýlíega yfir í ræðu sem
hann flutti, áð honum væri ó-
mögulegt að verjast tára, þeg-
ar hann hugsaði um fórnir at-
vinnuveganna.
Styrjöldin hefir orðið þess
valdandi, að atvinnuleysi hefir
aukist til mikilla muna, sérstak-
Framh 3. síðu.