Þjóðviljinn - 09.11.1938, Blaðsíða 2

Miðvikudagurinn 9. nóv. 1938.
N N I f TIASOf 4
þiðoyiuiNN
Otgefandi:
Sameiningarflokkur alþýð*
— Sósíalistaflokkurin* —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofar: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), simi 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Vikingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2864.
Þjóðarsorg,
Ennþá einu sinni hefur þjóð
vor orðið að sjá á bak heilli
skipshöfn, 21 manni, í hina votu
gröf ægis. Pað eru ekki aðeins
vinir og vandamenn hinna liðnu
sem nú syrgja, þó að þeim sé
þyngstur harmur kveðinn, nei,
þjóðin öll harmar hörmiulega
atburði, í dag ríkir þjóðarsorg.
Pað mun óhætt að fullyrða,
að engin þjóð í heimi missir
eíns marga af sínunl hraUst-
ustu sonum, á manndómsaldri,
íbaráttunni fyrir lífi og afkomu,
ekki fyrir eigin lífi og afkomu
aðeins, heldur lífi og afkomu
þjóðarinnar, eins og íslenzku
þjóðinni, ef miðað er við fólks-
fjölda.
Það voru margar glæsilegar
vonir bundnar togaraútgerðinni
þegar hún hóf göngu sína hér
á landi. Sú vonin mun þó hafa
verið flestum hugþekkust, að
með togurunum væru fengin
skip, sem ekki mundu farast á
rúmsjó, að með þessum skipum
væri sjómönnum okkar skapað
nýtt og áður óþekkt öryggi um
líf sitt. Reynslan hefur því mið-
ur gert þessar vonir að engu.
Fjórar íslenzkar togaraskips-
hafnir hafa horfið í djúpið, úti
á fiskimiðum. Ekki tjáir að sak-
ast við einn eða neinn um þessa
hörmulegu atburði, tækni og
mannvit hefur orðið að lúta í
lægra haldi fyrir heljartökum
ægis, þjóðina hefur enn sem
Egil forðum skort „sakarafl við
sonarbana". En eigi skal æðrast
og gefast upp, þó að mannvitið
og tæknin hafi enn ekki getað
skapað sjómönnum okkar það
öryggi, sem þjóðin óskar þeim
til handa, en atburðir eins og
þeir, sem við nú minnumst, eru
lögeggjan til þjóðarinnar, allrar,
iað láta ekkert ógert, sem í
mannlegu valdi stendur til þess
að auka öryggi sjómannanna.
Ekkert skip má fara úr ís-
lenzkri höfn út á íslenzk fiski-
mið án þess að þess sé gætt
til hlítar, að allar öryggisráð-
stafanir séu í því fyllsta lagi,
sem verða má.
Betri skip, betra viðhald, ör-
uggara eftirlit með að allt sé í
fyllsta Iagi um borð, eru þeir
minnisvarðar sem reisa ber þeim
hetjum, sem horfnar eru í
gröf ægis.
Pjóðin syrgir fallna syni. Sú
ein sorg er henni samboðin,
sem knýr hana til samvirkra
átaka, er að því miða, að eign-
ast „sakarafl við sonarbana",
knýr hana til þess að beita
tækni og mannviti enn betur í
baráttunni við ægi, þannig, að
hvert ár sem líður skapist sjó_
mönnum hennar meira og meira
öryggi.
Sjómannanna, sem fórust af
„ÓIafi“ verður nánar minnst
hér í blaðinu einhvern næstu
daga.
Víösfá Þíóðvilfans 9, 11* '38
Haraidur Björnssou: r
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmdmmmmmmmmmmmmmmmmmámwtiimm, Le.
«.*
ínnj í dómkirkju úr fyrsta í>ættí óperujnnar „Tosca“. Aðeins
bekkurinn til vinstri er af venjiulegum leiksviðsútbúnaði. Allt
hitt eru skuggamyndir.
Ef leikhús nútímans eiga að
geta keppt við kvikmyndahúsin,
verða þau að gera ítarlegar til-
raunir til að endurbæta alla sína
leiksviðstækni. — Hin gömlu
snúruloft — geymslur fullar af
,,kulissum“ oghúsgögnum, set-
stykki á hjólum — fallhlemmar
o. m. fl., heyrir nú til hinni róm-
antísku fortíð, þegar hin marg-
breytilega og fullkomna tækni
kvikmyndanna var ekki búin að
gera sjón og tilfinningu áhorf-
endanna svo kröfuharða og
heimtufreka sem nú er raun á
orðin. Þessvegna eru nú mörg
fullkomnustu leikhús nútímans
í þann veginn að losa sig að
miklu leyti við hið erfiða og
fyrirferðarmikla leiktjaldasvið
síðustu alda, þannig að þau
sleppi við leiksviðsbreytingarri-
ar alkunnu, iog þá háreysti og
Umstang sem þeim fylgir að
tjaldabaki á undan hverjum
þéettí, ög síítur oft sundur
heiíd leiksins qg stórskemmir
áhrif hans. — Jafnvel hverfi-
sviðið (Drejescenen), þar sem
leiktjöld hvers þáttar standa oft
tilbúin frá leiksbyrjun, svo ekki
tekur nema part úr mínútu að
skipta — jafnvel það er að
verða úrelt og gamaldags. —
Á leiksviði nýtízku leikhússins
er ekkert að sjá annað en hvítt
hálfhringlagað tjald, — fram á
þetta tjald eru svo leiktjöldin
töfruð, með aðstoð skugga-
myndavélarinnar (Laterne Ma-
gica). Hin gamla Laterne Ma-
gica, sem fram á síðustu ár var
iaðeins nothæf í dimmum her-
bergjum, hefur nú hlotið svo
miklar og gagngerðar endur-
bætur, að myndum úr henni má
endurkasta með bezta árangri
í bjartasta framljósi leiksviðs-
ins.
í stað þungra fyrirferðarmik-
illa leiktjalda úr tré og lérefti,
— sem kostuðu offjár og voru
flutt milli leikhúsanna á stór-
um flutningsvögnum, — eru nú
sum ^tærstu og fuHkbmnustu
leikhús veraldarinnar farin að
mota glerplötur 13x18 cm. að
stærð. Slíkar myndaplötur er
hægt að flytja með sér í lítilli
skjalatösku. Allir hljóta að sjá,.
hvað við þetta sparast bæði
af fé og vinnukrafti. — Leik-
(tjöld í jeinn leik geta kostað allt
að 25 þúsund krónum, og þar
yfir, — en 25 kr. kostar það
aðeins að mála viðeigandi leik-
svið á iþessar plötur skugga-
myndavélarinnar.
Pað ,er í raun og veru alllangt
síðan leikhúsin fóru ;að nota
hina handhægu myndakastara
skuggamyndanna, ef ná átti
sterkum og áhrifamiklum Ijós-
brigðum á hálfdimmu leiksviði
— ogvar það oft gert með góð-
um árangri, — t. d. ef sýna
þurfti á leiksviðinu spegilfagr-
an og víðáttumikinn skautaís-
flöt í einhverri íþróttahöll, en
skuggamyndavélin gerði leik-
stjóranum kleift að skipta á ör-
fáum sekúndum ísbreiðunni í
dýrlegasta aldingarð, með veif-
andi trjám og hvítum gang-
stígum. — En til þess að ná
þessum árangri, var það fyrsta
skilyrðið, ,að hálfrökkur væri á
leiksviðinu — annars komu
skuggamyndir þessar ekki að
tilætluðum notum.
— Það er rússneska konan
Nina Tokumbet, sem hefur
komið þessari skuggamynda-
notkun leiksviðsins í það full-
komna horf, sem hún nú hefur
náð. — Kona þessi býr nú í
Berlín, og var'í fyrstu listmál-
lari, en þegar lífsskilyrðin
neyddu hana til að yfirgefa land
sitt, — og hún varð öreigi —-
fékk hún atvinnu við leikhús
(eitt í Pýzkalandi sem „statisti“
— og vann sér þar fyrir dag-
legu brauðj. Jafnframt þessari
leikhúsþjónustu fekk hún tæki-
færi til að rithuga hin margvís-
lega leiksviðsútbúnað, — sem
hún fékk strax mikinn áhuga
fyrir. Sérstaklega fylgdi hún
með nákvæmri athygli öllu sem
ljósaútbúnaðinum tilheyrði.
Heima hjá sér gerði hún svo
fjnstu tilraunina, með því að
tendurkasta skuggamyndum á '
slitinn hvítan baðdúk. —
Síðan eru átta ár. Pann tíma
hefur hún með hjálp ýmissa
Ijósfræðinga (optikere) og ljósa-
meistara leikhúsanna unnið
,að því að endurbæta og full-
komna svo skuggamyndavélina,
og ljóskastara hennar, að hún
hefur náð meiri fullkomnun en
nokkurn tíma hefur þekkzt áð-
ur. — Nú skiptir það engu máli
lengur þó fullbjart sé á leiksvið-
inu meðan leiktjaldavélin starf-
lar. Leikararnir geta staðið á
leiksviðinu í hinum bjartasta
ljósgeisla, — án þess að skugga-
mynda-leiktjöldin á hinu hvíta
baktjaldi ofan við þá bíði hið
minnsta tjón af hinu bjarta ljósi
á framsviðinu. Leiktjaldakastar-
ar þessir eru venjulega 2 e'ða 4,
eftir stærð leiksviðsins. Eru þeir
látnir standa til hliðar við hvíta
'hringtjaldið í aftursýn. Paðtjald
verður að vera algerlega slétt,
hver minnsta hrukka eða fell-
ing, mundi raska réttri lögun
myndarinnar. — Eins verða vél-
íamar að vera sem stöðugastar,
hinn minnsti titringur á vélinrii ]
orsakar titring á öllum leiktjöld-.
unum. Því meiri ljósstyrk sem
myndavélar þessar hafa, því
skýrari verða leiktjöldin, og því
bjartara verður á sviðinu.
Á ríkisóperunni í Berlín eru
notaðar 4 vélar með 100 Am-
péra straum. Ein svona vél kóst-
ar ekki meira en ein me'ðalleik-
itjöld í leinum leik, — máluð og
smíðuð. Margar verksmiðjur
búa nú til þessar vélar. Inn í
þær er svo glerplötunum stung-
ið, eins og tíðkast við notkun
skuggamyndavéla. Flöturnar eru
búnar til úr sérstaklega hörðu
gleri, og myndin af leiktjöldun-
um er svo máluð á þær með
sérstökum litum, sem Nina To-
kumbet hefur sjálf búið til, ein-
ungis til þessar.ar notkunar. —
I vélinni er svO' sérstakur kæli-
útbúnaður, með sírennandi
köldu vatni, til að fyrirbyggju
að glerin springi — eða sprung-
|ur koml í litina á plötunni. —
Örðugleikarnir við þetta hafa
verið miklir, en með þrautseigju
og vinnu hefur frú Tokumbet
og aðstoðarmönnum heunar
tekizt að vinna bug á þeim.
Þegar nú t. d. tjaldið fer frá,
á aðalæfingunni, er ekkert að 1
sjá á Ieiksviðinu, annað en nokk-»
ur húsgögn á framsviðinu (ef
þetta er innisvið), og svo þetta
hvíta hringtjald í aftursýn, —
sem vitanlega nær þvert yfir
sviðið. Þá heyrist leikstjórinn
kalla: „Ljós!“ og í sama.vet-
fangi breytist leiksviðið t. d. í
hinn fegursta riddarasal, þar
sem bogar, súlur, gluggar og
útskot líta út sem höggvin í
stein, eða smíðuð á venjulegan
„plástiskan“ hátt. Qegnum hina
gotnesku oddbogaglugga sést
svo út í fegursta landslag í
skínandi sólskini. — Með þess-
ari tækni, nást því skiljanlega
miklu meiri og stórfenglegri
fjarlægðir. en nokkurn tíma er
hægt að ná með gömlu leik-
tjaldagerðinni. Með örlitlu hand
taki er svo hægt að skipta um
leiksvið, án þess að almyrkt
verði á leiksviðinu. og án þess
iað leikararnir þurfi að hverfa
áhorfendunum, — en eins og
kunnugt er, eru hléin milli þátta
eitt leiðinlegasta og erfiðasta
viðfangsefni leikhústækninnar.
Með þessu móti heppnast því
að ná þeim margbreytilegri
>og um leið auðveldari breyt-
ingum en nokkurntíma hafa
þekkzt áður á leiksviði Vestur-
landa — nema þá kannske með
geysilegri fyrirhöfn og miklum
tilkostnaði
Af því það eru einkum óperu-
leikhúsin sem útheimta hraðar
leiksviðsbreytingar, var það rík-
isóperan í Berlín, sem fyrstfekk
áhuga fyrir þessari uppgötvun
frú Tokumbets. En hún hefur
ekki eingöngu fullkomnað
skuggamyndanotkun leiksviðs-
ins, heldur er hún og leikhúss-
málari og sífellt full af nýjum
hugmyndum.
Orðstír hennar er þegar mik-
ill og fer víða. Síðastliðið vor
fól Gavent Gardetn í Lundúnum
henni að gera á þennan hátt
leiktjöldin fyrir hina frægu sýn-
ingti þess leikhúss, á óperu-
keðju Wagners sem nefnist
„Niebelungen-Ringen“. Og í
Zúrich bjó hún til á þenna ný-
stárlega hátt, leiktjöldin í hina
frægu óperu „Parsival“.
Konungl. leikhúsið í Stokk-
hólmi hefur boðið henni sam-
vinnu með hinum alkunna leik-
sviðsmeistara prófessor Grún-
vold, og í hiaust fekk hún svo-
hljóðandi símskeyti frá New
York: „Sendið með fyrstu ferð
leiktjöldin í The Baggers o-
pera“. — Örlítill póstpakki var
sendur, það var allt og sumt.
— Leikhúsin þýzku, hafa þegar
gefið frú Tokumbet, viðurnefn-
ið: „Leiktjaldavagn framtíð-
;arinnar“.
Frúin hefur lýst yfir því, að
á þennan hátt muni og vera
hægt að sýna húsgögn, og ann-
að innanstokks. Hún segir, að í
því tilliti sé þessi aðferð eink-
um nothæf, ef sýna eigi stærri
húsakynni en leiksviðið í raun
og veru sé. — T. d. ef sýna
eigi áhorfendanum inn í stóra
dómkirkju eða hallarsal. — Érf-
iðara verði að sýna minni húsa-
kynni á þennan hátt, því að
þá verði geislarnir að vera svo
sterkir, að ekki beri skugga af
leikaranum eða þá að sviðið
verði að vera mjög djúpt að
öðrum kósti.
Nýtízku leiktjaldagerð og
önnur nýjasta leikhústækni er
lupprunalega komin frá Rúss-
landi, með Rússanum Taíroff.
—- Var því tekið tveim höndum
í Vestur-Evrópu, einkum af
þýzku leikhúsunum. — En frú
Tokumbet er ekki bundin við.
neina vissa stefnu eða neitt á-
kveðið form. — Aðalatriðið fyr-
ir henni er, að sú mynd, sem
leiksviðið sjálft bregður upp,
undirstriki hugsunina og geð-
hrifin í skáldverkinu, sem ver-
ið er að sýna, til hvaða stefnu,
— eða „isma“ sem það svo sé
talið.
Eins og fleiri góðir nútíma
leikhúsmenn álítur hún, að í
riíðustu 25 ár hafi leikhúsgesti*
Evrópu þroskazt svo mikið í list-
rænu tilliti, að þeir geti vel skil-
ið og metið hugmyndaflug
hinna beztu leikhúsmanna, þeg-
ar það kemur fram í góðri upp-
setningu góðs leiks, og taki það
fr.am yfir landslagsúrklippur
kvikmyndanna.
Fyrir næsta leikár hefur frú
Tokumbet fengið tilboð víða að
um að gera svona leiktjöld,
bæði fyrir sýningar á leikritum
Shakespears, óperur og ýmsar
aðrar viðhafnarsýningar. Jafn_
framt því glögga auga, er kona
þessi hefur fyrir allri tækni leik-
sviðsins, hefur hún líka einstæða
hæfileika til að skilja innsta
kjarna hvers skáldverks, sem
hún hefur að viðfangsefni. Einn
ig þessvegna verður hún færari
um en ella ,að töfra fram með
þessum leiktjöldum sínuin þann
rétta geðblæ hvers þáttar, sem
svo verður til að undirstrika öll
þýðiingarmestu atriðin í anda og
efrii sýningarinnar.
Haraldur Bjönnsson.
Btb elAiA WtófiljsBB
Veizlur amerískra auðmanna gefa
ekki rómversku keisarabílífi eftir.
1 hittiðfyrra var nafntoguð veizla
í Washington. Til aðalboðsins komu'
325 gestir, en 650 á ballið á eftir.
Hópurinn drakk um kvöldið áfengi
fyrir 9 púsund/ dollara samkvæmt
óvéfengdri skýrslu stórblaðsins New
York Herald Tribune. — Yfir dyggð
unum (a. m. k. yfir eignaréttinum)
vöktu parna 15 leynilögreglumenn
og heil lögregludeild af óbreyttu
tagi.
**
Getur það átt sér stað, að Gigli
hafi fengið svona margar púsundir
fyrir að syngja petta eina skipti?
Svar: Ég þekkti endurskoðanda,
sem fekk helmingi meira bara í eitt
skipti — fyrir að þegja.
♦*
Bandaríkjamaður af betra tagi er
ekki í lagi, nema hann baði sig
tvisvar á dag. Sjálfsagt hefur pað
sína kosti.
Baðker auðmanna par í landi eru
ekki dónaleg. Pulizer-fjölskyldan,
sem er ein af þeim auðugustu í
New York, hefur baðherbergi í fruin
skógarstíl. Veggirnir eru skreyttir
myndum af öpum, flæmingjum og
krókódílum í gullskrauti, en kerið
sjálft er úr gulli greyptum svörtum
marmara. Ungfrú Williams Sterne
lét gera baðker sitt úr skíru silfri,
en ungfrú Seton Porter tókst að
eyða 30 pús. dollurum í útbunað á
sinu. Radíóverksmiðjueigandinn Gru-
now fekk sér 12 pús. dollara bað-
iker höggvið út í geysilegan marm-
araklett. Að jafnaði eru auk þessa:
sundhallir og leikfimissalir samlæg
við böðin. Fjölskyldan du Pont hef-
ur alls 723 baðherbergi, og fyrir pá
sem ekkert hafa að gera, ajtti paö
að nægja til að hvítpvo sig, — sam-
vizkuna líka.
FiDDbog Bútnr í
gapastokkoDDi.
FRAMHALD AF 1. SIÐU.
hyggju fyrir atvinnu annara:
manna.
Annars er bezt að minna AI-
þýðublaðið á það, út af skrafi,
þess um Sjálfstæðismenn i
sambandi við Dagsbrúnarat-
kvæðagreiðsluna, að Sam-
einingarmenn gera mjög skýran
mun á þeim stjórnmálaloddur-
um, sem stjórna Sjálfstæðis-
flokknum, og verkamönnunum,
sem iaf misskilningi fylgja þeim
að málum. Þeir fyrrnefndu hiká
ekki við að skipa fylgismönuum,
sínum í Dagsbrún að berjast
gegn fagsambanldi í vor en með
því í hausL í sem fæstum orð-
um sagt: Leiðtogar Sjálfstæðis-
manna vilja hafa verkamenn að
ginningarfíflum. Þeir vilja láta
hagsmuni þeirra víkja fyrir
hagsmunum sinnar eigin klíku.,
Að þessu leyti er enginn munur
á þeim og Skjaldborginni, sem
ginnir verkamenn til þess að
segja nei við atvinnukröfum.
Við Sameiningarmenn viljum
að allir verkamenn vinni sam-
an að hagsmuna- og menning-
armálum sínum, án alls tillits
til stjórnmálask'oðana og við
treystum því að slíkt, starf veiti
þeim þann þroska, að hvorki
sjálfstæðisbroddarnirné Skjald-
borgin geti tælt þá til þess að
greiða atkvæði gegn sínum eig-
in hagsmuna-, menningar- og
mannréttindamálum.