Þjóðviljinn - 12.11.1938, Blaðsíða 2

Laugardagurinn 12. nóv. 1938.
ÞJÖÐVILJINN
fiUÓOVIUINN
Utgefandi:
Sameini»garflokkur alpýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Mstjórar:
Einar Olgeirsson,
Sigfús Á. Sígurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
AfgreiðslU- Og augíýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
shni 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Vikingsprent, Hverfisgötu 4,
Simi 2864.
Vcrhalýduríim
þolfr engum
skemdarverk
gegn eíníngunní.
Með hverjum deginum, sem
líður, sér hver heilvita, frjáls-
huga maður ,hvað iokkar bíður,
ef ekki tekst að skapa einingu
í lífs- og frelsisbaráttu íslenzku
þjóðárinnar. í æðisgengnum of-
sóknum myrða og brenna nú
þeir níðingar í Þýzkalandi, er
hófu. göngu sína undir her-
ópinu: „Niður með Moskva-
valdið“ — eins og Alþýðublaðs-
klíkan. Varnarlaus liggur und-
irokuð þjóðin fyrir hermdar-
verkum þeirra, sjálfsmorðin eru
örþrifa-„úrræðið“. Alþýðan
geldur sundrungarinnar, — en
samt hrópar Skjaldborgin með
þessa blóðugu reynslu fyrir
framan sig: Aldrei að eilífuneitt
samkomulag, enga sameiningu
verkalýðsins í (eitt verklýðssam-
band. Og í ofstæki sínu gegn
einingunni skirrist Skjaldborg
in ekki við að berjast gegn at-
vinnuaukningu, neita að starfa
imeð í atvinnuleysisnefnd Dags-
brúnar, skerast úr leik í baráttu
fyrir innflutningi byggingarefn-
is og kóróna svo skemmdarverk
sín með því að segja nei við
kröfum Dagsbrúnar um aukna
atvinnu.
Verkalýðurinn veit að barátta
hans fyrir einingu og fyrir at-
vinnu er barátta um líf hans
og frelsi. Atvinnuleysið er að
drepa fjölda af verkamannafjöl-
skyldxtm andlega og líkamlega.
Baráttan við það er barátta upp
á líf og dauða. En fyrir keypta
gæðinga ríkisstjórnarinnar, sem
(sitja í vellaunuðum embættum,
sem alþýðan borgar, — fyrir
þá er atvinnuleysisbaráttan að-
eins spurning um kjósendafylgi
til að geta haldið í bitlingana,
— og þessvegna í þeirra augum
skrípaleikur, sem þeir ekki taka
alvarlegar en svo að veí megi
taka afstöðu gegn þeirri bar-
áttu, ef hún kynni. að rekast á
við klíkuhagsmuni þeirra.
Eining verkamannastéttarinn-
ar í einu óháðu sambandi er
skilyrðið fyrir styrk og bar-
dagaþrótti verklýðsfélaganna.
Þegar Skjaldborgin setur klíku-
völd sín ofar þessu lífsskilyrði
verkamannasamtakanna, drýgir
hún glæp gegn verklýðshreyf-
ingunni. Það er líka auðséð og
framkoma Skjaldborgarinnar
ber þess vott, að það er ekki
einn einasti verkamaður, sem
stjórnar þessum aðförum. Allir
ráðandi menn Skjaldborgarinn-
ar með St. Jóhann og Rút í
broddi fylkingar eru utanaðkom
andi menn, sem hrifsað hafa til
sín valdið í verklýðssamtökun-
um og ætla að reyna að halda
því með þvingunarlögum ofan
Víðsjá Pjódvíljans 11. 11. '38
Dr. Gunnlaugur Clacsscn;
Bálstofa Beykjavíknr.
Ritstjóri þessa blaðs fór þess
á leit, að ég gerði nokkra grein
fyrir, hvernig komið væri bál-
stofumálinu, og vil ég gjarna
verða við þeim tilmælum.
Sumum kann að þykja það
óþarfa uppátæki að hætta við
þá gömlu og rótgrónu venju
að grafa dauða menn í jörð
niður, en taka upp nýja útfar-
arsiði. Mörgum er lítt um nýj-
Mingar gefið, og er reyndar ekki
nema sanngjamt, að þeir, sem
vilja breyta til, geri grein fyrir
máli sínu. s '
Rökin til þess að taka upp
nýjar útfararvenjur eru flest
þau sömu hér sem erlendis..
Fyrst er að minnast á grafhelg-
ina. Hún <er í raun og vem eng-
in til. Þó ,að gengið sé með
vandvirkni og tilkostnaði frá
leiði hins látna, verður lítil end-
ing í því. Reyndin er sú, að
legstöðum er ekki haldið við,
til langframa. Og svo er annað:
Kirkjugarðar í borgum taka
upp svo mikil og dýr svæði, að
þeim verður fyrr eða síðar
breytt í byggingarlóðir, skrúð-
garða eða leiksvæði. Dæmin
erju nærtæk hér í höfuðstaðn-
um. Það em ekki nema tveir
eða þrír mannsaldrar síðan
menn vom jarðsungnir í „Bæj-
arfógetagarðinum", sem er með
fram Kirkjustræti <og Aðal-
stræti, enda komu þar
upp mannabein, þegar gmnn-
ur var tekinn að Landssíma-
húsinu. Vitanlega fer einhvern-
tímia á sömu leið um grafreit-
inn við Suðurgötu, sem bæjar-
menn hafa látið í stórkostleg-
ar fjárhæðir. Varðarnir hverfa,
'ög landið verður jafnað tilann_
arra þarfa. (
Grafhelgin fer lík'a út um þúf-
ur vegna þess, að eftir nokkra
áratugi er grafið á ný í sömu
gröfunum, líkamsleifunum er þá
tvístrað. Legkaupið gildir að-
eins um nokkurt árabil. Gröfin
er sem leiguíbúð. Víða erleíndis
er það stuttur tími. Því lagði
gamansamur Hamborgari einn
svo fyrir, að letra skyldi á leg-
stein sinn: Hvíldarstaður minn
næstu 15 árin!
Annað atriðið er, að nútíma-
frá og setja verklýðshreyfing-
una undir valdboð laga hins
borgaralega ríkis. Aðalfor-
sprakkarnir, eins og St. Jóh.
og Rútur, hafa aldrei starfað í
verklýðssamtökum, aldrei um-
gengizt verkamenn, aldreitekið
þátt í því fómfreka, erfiða
starfi að byggja upp verklýðs-
samtök, — og eru því algerlega
ábyrgðarlausir og tilfinninga_
lausir gagnvart samtökum, sem
líf og velferð þeirra fátæku
byggist á.
En verklýðshreyfingin ís-
lenzka ætlar ekki að láta þess-
um herrum haldast skemmdar-
starf sitt gegn einingu og lífs-
baráttu verkalýðsins uppi.
Hún hreinsar skemmdarvargana
burt úr samtökum sínum, hún
hegnir þeim mönnum, sem
svíkjast að henni með rógi og
níði. Því íslenzka verklýðs-
hreyfingin ætlar sér að sigra í
krafti einingarinnar, sigra í barj
áttunni við atvinnuleysið — og
þess vegna verður hún að
tryggja sín eigin vígi, samtökin,
gegn fjandmönnum sínum.
E. O.
menu fella sig ekki við grafar-
húmið og afdrif líkamans í gröf-
innF. Þó að vandamenn gangi
prýðilega frá þeim framliðnaog
leggi hann í dýra kistu, stend-
ur sú dýrð ekki lengi. Dauður
líkami á sér enga framtíð; hann
spillist og leysist loks sundur.
Biskupinn yfir Aberdeen komst
svo að orði, þegar bálstofan
var vígð þar í fyrra: „Það eru
vitanlega gömul og fráleit hind-
urvitni, að líkamspartar, sem
grafnir eái í jörðu, verði settir
saman á ný“. Þetta er hispurs-
laust talað af manni í klerka-
stétt.
Einn er líka sá agnúi á greftr-
un, að víða er óhægt um heppi-
leg kirkjugarðsstæði með hæfi-
lega myldnum og þurrum jarð-
vegi. Grafreiturinn í Fossvogi,
sem miklu er kostað til, full-
nægir tæplega kröfum lækna-
vísindanna. Stækkun og viðhald
kirkjugarða gleypir mikið té.
Þessvegna eru bæjarfélög er-
lendis, sem standa straum af
kirkjugörðum, farin að reisa
bálstofur. I Bergen enu afnot
bálstofunnar ókeypis, og þykir
það borga sig fyrir bæjarsjóð-
inn. \
Jarðarfarir eru dýrar fyrir al-
menning. Margir setja sig í
skuld til þess að kosta allan
hégómann, sem þykir tilheyra
við greftranir. Það kostar engu
minna að jarða mann. í Reykja-
vík en að senda kistuna á bál-
stofu erlendis, fyrir milligöngu
Bálfarafélags Islands. Jarðarfar-
;ir hér í bæ eru tafsamar og um-
stangsmiklar. Að vetrarlagi eru
fylgdir í kirkjugarð varasamar
fyrir heilsuna, enda e.G *þess
dæmi, að menn hafi þá orðið
innkulsa og tekið hættulegan
sjúkdóm. Við bálfarir kemur
þetta ekki til greina. Öll athöfn-
in fer þá fram inni í húsi; þetta
er mikilsvert í okkar óblíðaveð-
urfari.
Hér hafa þá verið talin nokk-
ur atriði, sem gefa fullkomið
tilefni til að breyta um hina
ævagömlu jarðarfarasiði, sem
nú ríkja.
••
Bálstofu Reykjavíkur er ætl-
aður staður á Sunnuhvolstúni,
þar sem bæjarráðið hefur heit-
ið lóð, með ráði Valgeirs
Bjömssonar bæjarferkfræðings.
Sig. Guðmundsson arkitekthef-
ur teiknað húsið. Líkofninn
verður hitaður með rafmagni,
og eyðist líkið þar á hálfri ann-
arri klukkustund í heitu tæru
lofti. Eftir verður þá askan,sem
nemur 1—2 kg., eftir líkams-
stærð. Víða erlendis er duftið
'látið í ker og, sett niður í graf-
reit, sem er ekki meira e)n 50
sentimetrar á hvern veg. í Brcjt-
landi e,r duftinu stráð í gras-
garð við bálstofuna, og væri
vel, ef íslendingar vildu faraað
dæmi Breta í þessu efni. Duftið
hverfur þá bókstaflega til jarð-
arinnar.
Húsameistari hefur gert ráð
fyrir stórri líkgeymslu í bál-
stofunni, en slíkt pláss vantar
nú hér í bæ. Flestir deyja nú
orðið í sjúkrahúsum, og er eðli-
legast að flytja kistuna þaðan
beint í bálstofuna. Enda má
(gera náð fyrir, að lík standi
þ(á ekki >uppi í heimahúsum.
í nýtízku íbúðum er óvíða pláss
til þess. Húskveðjur eru sveita-
siður, sem væntanlega leggj-
ast niður hér í borginni. Þær
gera útfarirnar tafsamar og dýr-
ar, enda eru líkfylgdirnar til
trafala fyrir iimferðina á götum
bæjarins.
Erlendis reynast bálfarir ó-
dýrari en greftranir, og svo hlýt
ur líka að verða hér. Það vakir
fyrir forgöngumönnum þessa
máls hér að „standardísera“ bál
farirnar, þ. e. a. s. að bálförin
verði með sama óbrotna, en
þó hátíðlega fyrirkomulaginu
og sama tilkóstnaði fyrir alla.
Bálstofan hlýtur t. d. af teknisk-
um ástæðum að nota ætíð
sömu kistugerð. Bezt er fyrir
almenning, að allt sé látið í té
fyrir tiltekna upphæð.
Tilætlunin er, að bálstofan
verði reist með framlögum úr
1) bæjarsjóði Reykjavíkur, sem
veitt hefir 10 þús. kr. á þessu
ári, 2) úr ríkissjóði, enda eru
veittar 10 þús. kr. á fjárlög-
um 1939, iog 3) frá Bálfarafé-
lagi íslands, sem á að standa
skil á jafnhárri. upphæð. Um
þetta er 4 ára plan, sem von-
andi nær fram að ganga, enda
hyggst félagið að koma upp
stofnuninni fyrir 120 þús. kr.
í bálstofunni verður kapella
með sæti fyrir rúmlega 100
Síðan stofnþingi Sameining-
arflokks alþýðu laiuk er nú lið-
inn hérumbil hálfur mánuður.
Á þessum fáu dögum, hafa ver-
ið stofnuð allvíða um Iandið
sósíalistafélög eins og áður hef-
ur verið skýrt frá hér í blaðinu.
Fyrst var stofnað Sósíalista-
félag á Akureyri með 175 með-
limum -Fáum dögum síðarsótti
Alþýðuflokksfélag Ólafsfjarðar
sem heild um upptöku í Sam-
einingarflokk alþýðu. Síðan hafa
verið stofnuð sósíalistafélög í
Reykjavík, Borgamesi og á
Hvammstanga. í gær barst
blaðinu svo sú frétt, að sósíal-
istafélag hefði verið stofnað
á Blönduósi með 20 meðlim-
lum. Um helgina mun verða
stofnað Sósíalistafélag á Siglu-
fírðt, og þarf ekki ,að efa, að
það verður hið myndarlegasta.
Sömu frétta má vænta oæstu
daga frá fjölmörgum stöðum
víðsvegar um landið, þar sem
félagsstofnanir eru nú í undir-
búningi.
Undirtektir þessar sýna ljós-
lega hve mikla athygli stofn-
un Sameiningarflokks alþýðu
hefir vakið meðal alþýðu lands-
ins. Nú verða allir sósíalistar
hvar sem er í landinu að leggja
fram krafta sína, til þess að
efla flokkinn sem mest. Tak-
mark allra sósíalista verður að
manns. Væntanlega færast út-
farir með tímanum í svipað
horf hér og erlendis, þannig
að vandamenn og vinir fylgi,
en ekki hópist saman óvið-
komandi fólk við þau tækifæri,
oft fyrir forvitni sakir.
Það þykir e. t. v. nokkur
seinagangur á þessu máli. En
þeir, sem/ vilja létta undir, gera
það bezt með því að styrkja
Bálfarafélagið. Það kostar ekki
nema 10 kr. í eitt skipti fyrir
öll að gerast félagi. Bálfara-
skírteini fyrir 100 kr. má kaupa
á skrifstofu félagsins. Erlendis
hafa stórgjafir efnamanna flýtt
mjög fyrir því að reisa bálstof-
ur. En hér á landi er fátt um
menn, sem eru aflögufærir, svo
að um muni. Fjöldi manns er
hlynntur bálförum, þótt þeir
hirði ekki um að leggja neitt
í sölurnar, til þess að bálstofan
komist upp. En vafalaust verð-
ur hún mjög notuð, þegar vér
verðum þess um komnir að bál-
setja lík hér á landi, í stað
þess að setja þau! í dimma, og
stundum vota, gröf. Bálfarir,
með nútíma tækni og fyrir-
komulagi eru menningarmál,
sem hlýtur að ná fram að
ganga á íslandi sem erlendis.
Gunnlaugur Claessen.
vera: Sameiningarfliokkur al-
þýðu stærsti skipulagði flokkur
inn í landinu.
Eftir fáeina daga verðurhald-
inn framhalds stofnfundur í
Sósíalistafélagi Reykjavíkur, og
allir þeir, sem láta innrita sig
fyrir þann tíma verða taldir til
stoftfenda flokksins. Flokks-
skírteinin eru nú komin, og
verða þau afhent gegn inntöku-
gjaldi á skrifstofu Sósíalistafé-
lags Reykjavíkur í Hafnarstr.
21, sími 4824. Skrifstofan er
opin kl. 2—7 e. h. daglega.
Vantaf
nokkra drengi eða telpur til
þess að bera Nýtt land til kaup-
enda á mánudagsmorgnum.
Upplýsingar á afgreiðsl-
unni, Austurstræti 12. Sími
2184.
mmammmmmmmmmmmmmm
Sanma
Kvenkjóla, blússur Tog kápur.
Sníð og máta.
Guðrún Rafnsdóttir.
Bergþórugötu 1.
Sex Sósiallstafélðg stofnnð
á hálfuin máttnði
Allmörg fleirí munu bæiast við
núna um helgina.
uijlríWnsAr
7
Tíminii er ödru hvorti, að staglast
d ósannindum sínum um, ao Sovét-
ríkin hafi lika svikiö Tékkóslóvakíu.
Pað er bezt að láta „Hriflu-Jónas‘‘
Tékkóslóvakíu, Beran, formann tékk-
neska bœndaflokksins, aðalmann
hœgri armsins í peim flokki, reka
petta niðuf í Tímann. Beran sagði
orðrétt 30. sept.:
„Bandamenn okkar vestur frá
hafa ekki aðeins svikiöj okkur, held-
ur og hótað okkur með hernaðarleg-
imi aðgerðum. Eini bandamaðurinn,
sem ekki brást okkur, eru Sovétrík-
in. Pau buðu okkur hjdlp eins og
frekast mœtti verða. Pau héldu
skuldbindingar sinar‘‘.
Lúla Kemel, fangavarðardóttir í
Kentucky í Norður-Ameríku, hefur
verið „sett inn“. 1 fangelsi föður
hennar var settur 19 ára gamall
maður, James Godwin að nafni.
Búizt var við dauðadómi.
Lúla varð rómantísk, stal lykl-
unum og fékk piltinum. Félaga hans
sleppti hún líka, úr öðrum klefa.
Það bar þann glæsilega árangur,
að þeir kumpánar skutu malara
nokkurn, rændu 2—3 manneskjum,
frömdu nauðgun og hafa ekki náðst.
Lúla ein náðist og biður dóms.
**
1 dönsku blaði birtist pessi aug-
lýsing: „Fyrir 3 kr. tylftin fást
mín alþekktu málverk, stærð 22x33
cnn, 12 mismunandi motív (egta
handmálað). Minnsta pöntun, sem
afgreidd verður, er 1 tylft. Svar
og buröargjald sendist , . .
Sýnir þetta ekki átakanlega hið
þunga hlutskipti listmálaranna?!
••
Hún: Heyrðu Eiríkur! Er það
satt, aö handleggurinn á karlmanni
geti náð alveg utan um mittið á
stúlku?
Hann: Áttu til málband, svo að
við getum prófað það?
**
Ung móðir: Hvað er það erfið-
asta sem móðir þarf að læra?
Barngæzlustúlkan: Að aðrar mæð
ur eiga líka alfullkomin börn.
Svíar hafa talið hjá sér hjón gift
síðan árið 1900 og barneignir þeirra
Tafla um skipting barneignanna á
hvert hundrað hjóna lítur þannig
út:
Barnlaus 20,5o/o. — 1 barn 25,0°/o.
2 börn 20,4 o/o. — 3 börn 12,5 “o.
4 börn 7,7«/p. — 5 börn 4,9°/o.
6 börn 3,1 °/o — 7 börn 2,2<>/o.
8 börn l,5o/o. — 9 börn 0,9°o.
10 börn 0,6°/o. Fleiri en 10 börn
0,7o/o.
Alls eru hjónin 214.662 og börnin
490,6 þús. eða 2,28 að meðaltalf
hjá hverjum þeirra. Sérstaka eftir-
tekt vekja barnlausu hjónaböndin,
rúmur 5. partur þeirra allra, og yf-
ir 1600 hjón með fleiri en 10 börn.
Ein hjón hafa verið gift 17 ár og
eiga 16 börn. — Betra minna og
jafnara. .
Kaffísalan
Hafnarstr/ 16
Heít og höld
og súr svíð
allan dagínn.