Þjóðviljinn - 16.11.1938, Side 2

Miðvikudaginn 16. nóv. 1938.
ÞJ6ÐVILJINN
Víðsjá Þjóðviljans 16. n. '38
__________fweew ww
Sigáfdmf Guðmundsson;
Tékkóslóvakíaávaldifasismans
Frá vinstri til hægri: Tisso, forsætisráðherra Slóvakíu, Jan
Syrovy, forsætisráðherra Tékkóslóvakíu, Chvalkovsky utan
ríkismálaráðherra.
piðfnnuiNn
S títgefandí:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaftckkurinn —
r RitBtjórar:
Einar Olgeirssofl,
Sigfús Á. Sigurfajörtarson. 1
RitaÍjórnarskrifBtofart Hverfis-
götu 4 (3. hæð), simi 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
nmi 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavik og nágrenni kr. 2.00
Armarsstaðar á Iandinu kr. 1.50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Simi 2864.
Þegar ranghverf-
an ðll snýr út
Hryllingur hefur gripið menn
við að heyra síðustu tíðindin
frá Pýzkalandi; Gyðingaofsókn-
ir nazistanna og hin fáheyrðu I
öfugmæli iog ofbeldi ríkisstjórn-
arinnar gegn saklausum mönn-
um.
M^rgan manninn, sem áð-
ur var ekki andstæður Hitler-
stjórninni hefur hryllt svo við,
að augu hans hafa opnazt. Og
samt hefur í raun og veru ekki
skeð annað en það, ;að það sem
verið hefur í Þýzkalandi síð-
ustu 5 árin hefur birzt óvenju-
opinberlega og áþreifanlega
frammi fyrir heiminum.
Þýzka stjórnin læzt vera svo
geisireið út af morði eins
Þjóðverja í París. Pessi sama
þýzka stjórn hefur sýnt sig að
hafa alveg sérstakt dálæti á
morðingjum og á morðum sem
aðferðum í pólitík. Svo maður
ekki tali um í því sambandi
miorðin á þýzkum verklýðssinn-
um og hvernig morðingjunum
hefur verið launað með því að
gera þá ;að lögreglustjórum og
„verndurum réttar og laga“, né
minnist á skeyti Hitlers til
morðingjanna í Rotempa, þá er
Þó eitt dæmi; alveg ótvírætt og
öllum heimi kunnugt: Hitler lét
myrða ríkiskanslara Austurrík-
is, Dollíuss, 1934, og nú íét
hann grafa bein morðingjanna
upp og sýna þeim sérstaka
virðiigu. pýzka ríkisstjómin
ætti því sízt að kippa sér upp
við pólitísk morð, hún hefur
linnleitt þau; í pólitík Evrópu og )
banamaður von Raths hefur að-
fins reynt að feta ofurlítið í
fótspor Hitlers, — beint eða ó-
beint lært af bonum. En mun-
urinn er sá, að sá glæpur, sem
umkomulaus Gyðingur fær
verðskuldaða hegningu fyrir í
Frakklandi, reiknastheiður þeg-
ar morðingjar í þjónustu Hitl-
ers fremja hann.
Gyðingaiofsóknirnar hafa sýnt
mönnum hvernig fasisminn hef-
ur umturnað því síðasta, sem til
var af réttartilfinningu. Fyrst
eru menn rændir, myrtir eða
misþyrmt, síðan er þeim rændu
og misþyrmdu hegnt fyrir að
vera til — og sjálf ríkisstjómin
skipuleggur ránin. Glæpa-
mannaflokkurinn, sem með völd
fer í Pýzkalandi, veit hvaðhann
má leyfa sér. Hann fékk í Mun-
chen aflátsbréf Chamberlains.
Þýzkir morðingjar þurfa héðan
af ekkert að óttast, fyrst þeir
vita að ræflar og svikarar við
mannréttindin sitja að völdum
í París og London.
En það, sem framkvæmt er
við Gyðinga nú, hefur verið
gert kommúnistum og sósíal-
demókrötum Þýzkalands á síð-
ustu árum. Þeir hafa verið
rsendir og myrtir — fyrir að
Með MunchensamníngnUm
vinnur fasisminn í Evrópu einn
sinn stærsta siguí. Eftir margra
ára viðleitni tekst fasistastór-
veldum álfunnar lað eyðileggja
þau drög er til voru að sameig-
inlegum öryggistrygginjgum lýð
ræðisríkjanna. Frakkland og
Bretland bíða alvarlegan áhrifa-
og álitshnekki, þau ríki virðast
sem stendur vera annars flokks
stórveldi er geri ekki kröfur til
áhrifavalds um örlög Vestur-Ev
rópu. Og hinar sterku víglínur
á landamærum Tékkóslóvakíu,
er hindruðu sókn þýzka fasism-
ans til Dónárlandanna, Okraínu
iOg Balkanríkjanna — eru gefn-
ar nermönnum Hitlers að leik-
fangi. Þeir hafa þar aðalæfingu
á töku Maginot-virkjanna
frönsku, sem sögð eru svipuð
að gerð.
Tékkóslövakía er í upplausn.
Þar virðist flest lúta boði Hitl-
ers og banni — nema verklýðs-
.'amtökin. Benes, maðurinn,
sem ásamt Masaryk má teljast
skapandi ríkisins, er hrakinn úr
forsetastól lýðveldisins með
þýzku valdboði. „Alþjóðanefnd-
án" í Berlín hefur afhent Þjóð-
verium hvert héraðið af öðru,
einnig þau, er gert var ráð fyrir
í Múikhen-samningnum aðhlíta
skyídu þjóðaratkvæði. Iðnaðar-
borgir, nániur og önnur jarðar-:
gæði eru gefin undir Þýzkaland
að viid þess. Samgönguæðar
landsins skornar sundur, og
þýzkum yfirvöldum og iðju-
hölduu gefið tangarhald á at-
vinnuvegum ríkisins.
Eftirfarandi tölur gefa glögga
hugmynd um meðferðina á
þjóðareignum Tékkóslóvakíu.
Af járnbrautarkerfinu fellur
26% í hendur Þjóðverja. Ekki
minna en 5 sjöttu hlutar allr.a
járnbrautarflutninga verður að
fara yfir þýzkt land. Fjöldi raf-
orkustöðva hefur verið afhent-
'ur Þjóðverjum. Tékkóslóvakía
missir því nær öll brúnkol sín
og 60% af steinkolunum, um
80% vefnaðarverksmiðjanna og
85% af hinum heimsfrægu gler-
varningsiðnaði.
Við afhendingu iðnfyrirtækj-
anna lækkar heildartala verk. .
nianna í vinnu um þriðjung. —
Tékkóslóvakía missir á annan
milljarð króna af útflutnings-
verðmæti árlega vegna afhend-
ingu vefnaðarverksmiðjanna og
hálfan annan milljarð króna
vegn,a útflutningsrýrnunar á
glervarningi, trjávörum og kol-
um. (ísvestía, 18. okt.).
Hervarnir landsins eru eyði-
hafa ákveðna skoðun. Thál-
mann, Mierendorf og fleiri hafa
brátt setið 5 ár í fangelsi —
og nazistastjórnin þorir ekki að
höfða mál gegn þeim.
Fyrir 1900 árum reyndu róm-
verskir harðstjórar eitthvað í
áttina við það, sem Hitler gerir
nú. Níðingsverk þeirra eru al-
ræmd enn. Enginn maður þorir
.að mæla þeim bót. Það er von-
andi að eitthvað af þeim íslend-
ingum, sem hingað til hafaleg-
ið hundflatir fyrir Hitler, átti
sig og þori að dæma níðings-
verk nútíðarinnar jafn vægðar^
laust og kristniofsóknirnar í
Róm forðum daga.
E. O.
lagðar, en til þeirra hafði verið
varið óhemju fé. Landamærin
nýju virðast ákveðin með það
eitt fyrir augum, að gera hina
ný]U Tékkóslóvakíu að varnar-
lausu leppríki þýzka nazismans.
Við Brno (Briinn) er t. d.
þrengt að bæði að norðan og
sunnan, — norðurlandamærin
taka stóra beygju inn í landið,
sníða sundur þýðingarmestu
samgöngulínurnar milli Bæ-
heims og Mæris, og vantar lítið
á að Bæheimur sé slitinn úr líf-
rænu sambandi við austurhluta
lýðveldisins.
Talið er, að 800—900 þús.
Tékkar lendi utan landamæra
hins nýja ríkis, þrátt fyrir það,
að 150000 flóttamenn úr her-
teknu héruðunum eru þegar
komnir inn í landið, atvinnu-
lausir, eignalausir, bjargarlaus-
ir.
Þeir hafa kosið að flýja frá
heimkynnum sínumog öllu sem
þeir áttu, í stað þess að bíða
þeirrar skelfingar að járnhæll
fasismans tæki að merja undir
sér hvem frjálshuga mann,
hverja tékkneska hugsun. Nú
þegar fyllast fangaherbúðir Sú-
detalandsins af andfasistum og
tékkneskum föðurlandsvinum.
Enginn minnist framar á hinn
„heílaga rétt þjóð,abrotanna“.
Þýzkir nazistar nota það hugtak
hvergi nema í utanríkispólitík.
Jafnframt landránunum hefur
þýzka stjórnin ýtt undir sjálf-
stjórnarhreyfingar þjóðflokk-
,anna, er eftir verða innan hins
inýja ríkis. Slóvakía hefur lýst
yfir sjálfsstjórn. Tisso, eftir-
maður þjóðernissinnaleiðtogaus
Hlinka, myndaði þar stjórn.
Rúthenía hefur einnig Iýst yfir
sjálfstæði. En talið er víst að
hvorki Slóvakar né Rúthenar
reyni að brjótast út úr ríkis-
heild hins nýja ríkis.
Er Hitlers-Þýzkaland hafði
svo auðveldlega kömið fram
yilj.a sínum um landvinninga af
Tékkóslóvakíu, fóru hin smærri
hálffasistisku ríki að hugsa sér
til hreyfings. Pólverjar og Ung-
verjar gerðu kröfur til að þeim
yrði úthlutað stórum landsvæð-
umafSlóvakíu og Rútheníu. Er
kröfúm þessum fékkst fram-
gengt í aðalatriðum höfðu þeir
þýzku aðferðina, heimtuðu
meira, að lokum nægði ekk-
ert minna en það, áð Pólland
og Ungverjaland fengju sam-
eiginleg landamæri. En þar var
komið við auman blett. Þýzka
stjórnin kærir sig ekki um, að
ný landamæri verði reist á leið-
inni suður til Rúmeníu. ítalska
fasistastjórnin hefði gjarnan
viljað fá slík landamæri, ein-
mitt sem hindrun gegn suðaust-
ursókn Þýzkalands og ýtti því
undir kröfur Póllands og Ung-
verjalands. Um tíma leit þann-
ig út að þetta yrði alvarlegt
misklíðarefni milli Berlín og
Róm. Ribbentrop var sendur til
fundar við Ciano, og komu þeir
sér saman um ,,lausn“. Tékk-
neska stjórnin játaðist skilyrðis-
laustundir dóm fasistaherranna.
Önnur ríki voru ekki aðspurð.
Úrslitin eru kunn: 11 þús. fer-
km. af landi Slóvakíu og Rút-
heníu helrt í gin hins ungverzka
fasisma, — en kröfunni um
sameiginleg landamæri Pól-
lands og Ungverjalands hafn-
,að, vegna hagsmuna Hitlers-
Þýzkalands.
íhlutun Hitlers-Þýzkalands
um innanríkismál Tékkóslóva-
kíu, er fyrst varð áberandi við
fráför Benes ríkisforseta, hef-
ur aukizt svo, að nú má heita
að landinu sé stjórnað frá Ber-
lín. Chvalkovsky, utanríkismála-
ýáðherra í stjórn Syrovys hers-
höfðingja, var ekki fyrr tekinn
. við embætti sínu en hann fór
á fund Hitlers, til að ræða um
„bætta sambúð nágrannaríkj-
anna“. Að boði Hitlers hófust
árásir á lýðréttindi þegnanna í
Tékkóslóvakíu, að boði hans
var Kommúnistaflokkurinn
bannaður, að boði hans eru aft-
urhalds- og fasistaflokkar lands-
ins nú að sameinast í leinn „ein-
ingarflokk“, er stjórni á fas-
istiska vísu, berji niður alla
óg hverja ÍýðræðishreyfiltgU.
og hverja frjálshuga hræringu.
Og Chvalkovsky er launuð
dygg þjónusta við Hitler: Hann
á að verða forseti hins nýja fasr
;istaríkis í Mið-Evrópu.
En hefur þjóðin, hin lýðræð-
issinnaða tékkneska þjóð, tekið
þessu með þögn og jafnaðar^
geði? Eftir svikin í Munchen
virðist svo sem uppgjöf og von-
leysi hafi hertekið þorra lands-
manna svo, að ekki hafi verið
hugsað til viðnáms. Verklýðs-;
hreyfingin var margklofin, —
sundraðri en í nokkru öðru lýð-
frjálsu landi Evrópu. Hver
stjórnmálaflokkur, sem npkkuð11
kvað að, hafði verklýðsfélögog
verklýðsfélagasambönd undir
stjórn sinnL Og auk þess skipt-
ust verklýðssamtökin eftir þjóð-
flokkunum í landinu. Kommún-
istaflokkurinn og róttæku verk-
lýðsfélögin hafa barizt fyrir ein-
ingu samtakanna, en hún hefur
verið hindruð af hægri-öflun-
(um í verklýðshreyfingunni, —
iþangað til nú. I hanulst, á örlaga-
stundu Tékkóslóvakíu, hefur
einingarstefnan orðið að því
valdi, er ekki varð á móti stað-
ið, sameining faglegu hreyfing-
arinnar stendur fyrir.dyrum, og
loks eftir bann Kommúnistafl.
samþykkir stjórn Jafnaðar-
mannafl. myndun einingarflokks
alþýðunnar, á mjög breiðum
grundvelli, til varnar lýðréttind-
um og þjóðfrelsi. En þá er fas-
isminn skollinn yfir.
• •
Hættulegasta afleiðing svika
lýðræðisstjórnanna í Munchen
er vonleysi þaðog uppgjöf, sem
gripið hefur um sig meðal al-
mennings víða um lýðræðis-
lönd Evrópu. Easisminn hefur
unnið stóran sigur, en það er
enn á valdi alþýðunnar í lýð-
ræðisríkjunum að stöðva fram-
sókn fasismans. Takist að sam-
eina kr.afta alþýðunnar og allra
lýðræðisafla gegn hinum ógur-
leg.a vágesti 20. aldarinnar, fas-
ismanum, er enn ekki of seint
að stöðva hann. En það kostar
margfalt meiri fórnir, en ef það
hefði verið gert í septejnber
1938.
Atburðirnir, sem gerzt hafa
og eru að gerast í Tékkóslóva-
kíu ættu að verða hverjum ein-
asta verklýðssinna, hverjum
leinasta lýðræðisvini alvöru-
þrungin hvöt til að margfalda
baráttu sína g'egn fasísmanum,
hver á 'sínu sviði, hver í sínu
landi.
Einhuga verklýðshreyfing' {
Bretlandi og Frakklandi á þess-
um örlagatímum hefði getað og
'getur enn breytt rás viðburð-
anna. í baráttunni við fasism-
ann má hvergi vera lát á fylk-
ingunum. Eining verklýðssam-
takanna, samfylking allra lýð-
ræðisafla, innan hvers lands og
alþjóðlega — það er leiðin, sem
tryggir sigur lýðræðis og frels-
is.
Jónasar kvöld Hallgrímssotn-
ar. Útvarpið efnir í kvöld til
minningar um Jónas Hallgríms-
son. Guðmundur G. Hagalín
flytur eriudi og Jón Sigurðsson,
Pálmi Hannesson og Þorsteinn
Ö. Stephensen lesa upp úr rit-
um skáldsins.
Leíkf élag Reykja-
víkur sýnír Ieík~
rifíd „Návígí"
ékeypis næsí«
komandí fimfu~
dagskvöld*
(Frá Leikfélagi Reykjavíkúr
hefur Þjóðv. borizt eftirfarandi
tilkynning).
Eins og kunnugt er lesendum
blaða í Reykjavík, var fyrsta
leikriti félagsins á þessu leik-
ári ekki vel tekið af leikdómur"
um. Var því fundið margt tií
foráttu, meðal annars það, að
efni þess væri veigalítið og
meðferðinni áfátt. Þessir dóm-
ar blaðanna höfðu þau áhrif,,
að leik’urinn var illa sóttur og;
var aðeins skamma hríð á leik-
sviði. Var þá horfið að því ráði
að efna til leiksýningar, sem
var með þeim hætti, að leik-
ritið var sérstaklega valið með
hliðsjón af því hve vel það var
ritað, efni þess þrungið af inn-
sæi í mannlegar sálir, og
brugðið upp mynd af hvers-
dagslegum mönnum í verulegu
öngþveiti hörmunganna. Auk
þess var leikritinu þannig hátt-
:að, að með öllu var ógjörlegt
að sýna það, nema svo tækist
með framsetninguna að af bæri
Dagblöð bæjarins hafa öll —
að einu undanskildu — metið
þetta djarfa tiltæki félagsins og
farið um meðferð leikritsins
þeim orðum að lofsamlegri
heildar-ummæli hafa naumast
fallið í garð íslenzkra leikrita
á seinni árum en þau er við-
höfð h.afa verið um leik frú
Soffíu Guðlaugsdóttur iog herra
Indriða Wiaage, í þetta sinn.
En nú virðist — eftir tvær
leiksýningar — sem venjulegir
leikhúsgestir ætli að láta þetta
fara framhjá sér án þess að sjá
það. Oss þykir þetta svo illa
farið; að( vér höfum ákveðið
,að sýna leik þenna án endur-
gjalds næstkomandi fimmtudag»
Ætti með því móti að fást úr
því skorið hvort framvegis
verði ekki unnt að halda hér
uppi leikstarfsemi, er reist sé
á bókmenntalegum og leiklist-
arlegum grundvelli. Þrátt fyrir
kröfur ýmsra um bókmennta-
legt 'val á leikritum, hefir sífellt
kómið betur og betur í ljós,
,að þegar valið er vandaðast,
er áhugi almennings minnstur.
Eu með því að nú hefjr svo til
tekizt, að ágætt val hefir fallið
saman við lofsamleg ummæli
leikdómara um meðferð leik-
aranna, virðist tækifæríð eink-
ar hentugt til þess að fá úr
því skorið, hvort hverfa eigi
af þeirri braut, sem Leikfélagið
hefir verið á undanfarin ár, að
velja ávallt að minnsta kösti
helming leikritanna eftir ágæti
þeirra sjálfra.
Hverjum, sem óskar að-
göngumiða, er heimilt að vitja
þeirra, meðan þeir endast, í
aðgöngumiðasölunní, í Iðnq
fimmtud. 17. þ. m. kl, 1—7, án
endurgjalds.
Stjórn Leikfélagsims
20 jahre Kapítalismus
und Sosialismus.
I Eftir E. Varga.
er nýkomin.
Bókin er merkileg hagfræði-
leg rannsókn á þjóðiarbúskap
Sovétríkjanna og auðvaldsland-
anna síðustu 20 árin.
Verð kr. 2.50.
BÓKAVERZLUN
HEIMSKRINGLA.
Laugaveg 38. Sími 5055.