Þjóðviljinn - 17.11.1938, Qupperneq 2
Fimtudaginn 17. nóv. 1938.
PjÓÐVlLJINN
«
pJÓOVIIJINN
Útgpfandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalis+aflckkurmn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarslcrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrcnni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Sírni 2864.
Var þetía Idglegí
þíng?
Mntmum er enn í fersku
minni neyðarópið: „Sláið
Skjaldborg um Alþýðuflokk-
inn!“ Nokkrir menn, sem Al-
þýðusambandsþing hafði falið
trúnaðarstörf, álitu það hlut-
verlc sitt að hindra sameiningu
verklýðsflokkanna. Meginþorri
verkamannanna, meginþorri
flokksmanna og stuðnings-
manna beggja verklýðsflokk-
anna áleit það hinsvegar hlut-
verk sitt, að sameina þessa
flokka og binda þar með enda
á illvígar og óheillavænlegar
deilur þeirra manna, $em: í rauinj
og veru voru og eru sammála
um flest það, er stjórnmál og
verklýðsmál varðar. Leiðtog-
arnir vildu sýna það svart á
livítu, að þeim væri alvara, að
hindra framgang sameiningar-
málsins, og gripu því til þess
ráðs að víkja Héðni Valdimars-
syni úr Alþýðuflokknum. Síðan
var flokkurinn í Reykjavík,
Jafnaðarmannafélag Reykjavík-
ur, látinn fara sömu leið. Reg-
ar hér var komið sögu blés
kaldpn í kaun „leiðtoganna",
og þá var það sem þeir lustu
upp sínu alkunna neyðarópi:
„Sláið skjaldborg um Alþýðu-
flokkinn“ — En það liggur í
hlutarins eðli, að með orðinu
Alþýðuflokkur áttu þeir við
sjálfa sig. Fjöldanum var ekki
boðið að þyrpast inn í flokkinn;
nei, hann átti að standa vörð
um flokkinn, þ. e. ,,foringjana“.
*
Nokkrir góðhjartaðir menn
gegndu kálli og tóku varðstöðu
kringum foringjana. Það sást
þó brátt, að sveit þeirra mundi
verða þunnskipuð á Alþýðu-
sambandsþingi, ef allt færi að
sköpum. Þessvegna var beitt
lögleysum og ósköpum við
undirbúning þingsins til þess að
tryggj'a foringjunum valdaað-
stöðu og, ef verða mætti, Ste-
fáni ráðherratign.
í sumar unnu Skjaldborgarar
að því tvennu, að útiloka félög,
sem þeir töldu sér mótsnúin,
frá þátttöku í Alþýðusambands-
þinginu, og að stofna önnur,
er verða mættu þeim leiðitöm.
Ekki veit Þjóðviljinn með vissu,
hversú mörgum félögum hefur
verið synjað um upptöku í Al-
þýðusambandið, en um þessi
verklýðsfélög veit hann: Vél-
stjórafélagið á Siglufirði, Síma-
mannafélagið og Rafvirkjafé-
lagið í Reykjavík, — og enn-
fremur þessi stjórnmálafélög:
Alþýðuflokksfélag Ólafsfjarðar
og Jafnaðarmannafélag Seyðis-
fjarðar.
Verklýðsfélög, sem voru and-
víg stefnu Skjaldborgara, voru
beinlínis ofsótt. Þannig var
gerð tilraun til þess að sundra
Þvottakvennafélaginu Freyju og
Menn hafa fyrst sögur af
Spánverjum við ísland árið
1613, það ár komu spönsk
hvalveiðaskip til Vestfjarða og
er talið að þau hafi lent í ein-
hverjum skærum við lands-
rnénn. Oeta menn þess til, að
kvartað hafi verið undan fram-
komu þeirra við Kristján kon-
ung 4., sem þá réð ríkjum í
Danmörku og Noregi. Og kon-
ungur, sem alltaf leit óhýru
auga til erlendra manna, sem
stunduðu fiskveiðar við ísland,
gaf út bréf hinn 15. apríl 1615,
þar sem hann bauð lénsmarini
sínum á íslandi og þeim borg-
urum, sem rækju verzlun þar,
að ráðast á þá Baska, sem
kæmu til Islands til hvalveiða
og drep.a þá og hertaka skip
þeirra, ef þcir gætu. Sannleik-
urinn var sá, að hinir dönsku
einokunarkaupmenn voru
hræddir við að hinir útlendu
hvalveiðamenn mundu smygla
ýmsum vörum inn í landið, og
rriunu þeir ekki hafa borið
Spánverjum sem bezt söguna,
og hafa þeir efalaust staðið á
bak við bréf konungs. Englend-
ingar og Hollendingar, sem
líka stunduðu veiðar við ísland
voru líka fjandsamlegir Spán-
verjunum, sem voru skæðir
keppinautar þeirra á ýmsum
sviðum.
Sama ár sem konungur gaf
út bréf þetta, kannske einum
eða tveimur mánuðum áður,
sendu hinir duglegu útgerðar-
menn í San Sebastian og fleiri
bæjum á Norður-Spáni 16 hval-
veiðaskip af stað til íslands.
Þegnar Filippusar konungs
vildu hafa sinn hlut af auðæf-
um norðurhafsins, og hinir
hugrökku Baskar héldu beina
leið norður fyrir ísland og fóru
að veiða hvali fyrir norðan og
vestan Vestfirði; þar var aðal-
hvalveiðasvæðið.
Veturinn var ákaflega harð-
láta Verkakvennafélagið Fram-
sókn taka við réttindum þess.
Svipuðum tökum var Iðja tek-
in, og með þeim árangri, að
sprengdur var út úr 'félaginu
hópur manna og látinn
mynda nýtt félag, sem þægt
var og kaus hægri menn. En
ekki þótti þetta einhlítt. Þá var
gripið til stofnunar gervifélaga,
svokallaðra Alþýðuflokksfélaga.
Félög þessi voru stofnuð víðs-
vegar um Iand. Voru sum að
forminu til löglega stofnuð, en
önnur, svo sem félagið í
Qrindavík, með öllu ólögleg.
Þessi félög sendu um 20
trúa á þingið. Eitt þessara fé-
laga, Alþýðuflokksfélagið í
Reykjavík, sendi 10 fulltrúa á
þingið. En einn af máttarstólp-
um Skjaldborgarinnar viður-
kenndi nýlega, að það hefði
ekki nema um 600 félaga, og
ætti því í hæs'a lagi rétt á7full-
trúum. Enn þóttu þó þær lög-
leysur, sem hér eru nefndar
langt frá að vera einhlítar og
var því einskis svifist í kosninga-
aðferðum. Þannig var kosning
í Sjómannafélaginu í Rvíkhrein
lögleysa. Otbýtt var prentuð-
um skjölum með uppástungum
stjórnarinnar, en öðrum, sem
uppástungur vildu gera, var
ur, og þegar Baskarnir komu
til Vestfjarða lá hafísinn með-
fram allri ströndinni og þeir
komust ekki inn í neina höfn.
En þrátt fyrir það sóttu þeir
þó hvalveiðarnar af miklu
kappi og urðu. ekki fyrir neinu
óhappi fyrr en um vorið. En
þá kom það fyrir í illviðri að
tveir bátar með 13 mönnum
gátu ekki fundið skipin og
sigldu inn að ströndinni og
heppnaðist að sleppa gegnum
ísinn og lenda, en mennirniir
voru mjög þjakaðir.
Þegar Strandamenn urðu
varir við komu hinna ókunnu
rnanna, fjölmenntu þeir til
strandarinnar, en þó eklci til
að veita hinum sjöhröktu
mönnum björg heldur til að
drepa þá. Strandamenn voru 30
saman og bjuggust við auð-
veldum sigri, þar sem þeir á-
litu að hinir væru svo þjakað-
ir að þeir gætu ekki viðnám
veitt. En þegar Spánverjarnir
sáu atförina, gerðu þeir snögga
mótárás, og snerust bændur
þegar á flótta iog þóttust eiga
fótum sínum fjör að launa.
Nokkrir þeirra ferigu jafnvel
smáskeinur.
Þessi árás á Spánverja stóð
r&kki í neinu sambandi við kon-
ungsbréfið, þar sem það var
ekki ennþá komið til landsins/
og fyrst á miðju sumri var það
lesið upp á Alþingi og varð
þá að lögum. Það er heldur
ekki víst að bændurnir á
Ströndum hafi nokkurn tíma
fengið að vita um það. Én þeir
álitu, eins og margir aðrir
strandabúar á þeim dögum, að
þeir hefðu fullan rétt til að
slá eign sinni á allt strandgóss
þá sjaldan að guð var svo
miskunnsamur að láta skip far-
ast, og þeir tóku það ekki nærri
sér, að ryðja úr vegi nokkrum
sjóhröktum skipbrotsmönnum.
Eftir þessa mislukkuðu her-
með ofbeldi meinað að koma
fram með þær á sama hátt, og
einn blýantskross á lista stjórn-
arinnar nægði til þess að kjósa
þá, sem þar voru tilgreindir.
Þar sem það þótti henta, voru
fulltrúar kosnir með handaupp-
réttingu, þó að slíkt sé bannað
í lögum Alþýðusambandsins.
Með slíkum og þvílíkum lög-
leysum tókst Skjaldborginni að
fá meirihluta á Alþýðusam-
bandsþingi.
81 löglega kosnir fulltrúar á
Alþýðusambandsþing mótmæltu
■jþegar í þingbyrjun þessum að-
ferðum, en lögðu jafnframt
fram tilboð til sátta, sem að
allra skynbærra manna dómi
var hið sanngjarnasta. Því var
aðeins svarað með skætings-
bréfi til H. V.
Hér er fátt eitt talið af lög-
leysum og ofbeldi því sem beitt
var við undirbúning Alþýðusam
bandsþings og á þinginu sjálfu,
en því má ekki gleyma, að kall-
að var á lögregluna til þess að
byggja, að múrar Skjaldborg-
arinnar yrðu ekki rofnir, þegar
til þings kæmi.
Hver getur í alvöru haldið
því fram, að slíkt þing hafi ver-
ið lögmætt? S. A. S.
ferð misstu þeir alla löngun til
að halda stríðinu áfram, og nú
fengu Spánverjarnir að vera í
friði á ströndinni og bíða eftir
félögum sínum, sem auðvitað
mundu leita þá uppi. Bráttvmg-
uðust þeri líka við ýmsa bænd-
ur, þar á meðal við Jón Guð-
mundsson lærða, sem þá bjó
þar í héraði. Það má fullyrða
að Jóni hafi ekki þótt neinn
sómi að framkomu landa sinna,
og hefur vinarþel hans til Spán-
verjanna ekki verið minna af
þeirri ástæðu.
Brátt kom sumarið, ísinn
hvarf og einn góðan veðurdag
komu þrjú skip inn á Reykjar-
fjörð að leita skipbrotsmann-
anna. Hétu skipstjórarnir á
þessum skipum Pedro de Agg-'
vidre, Stephan de Tellaria og
Martin de Villa Franca, og var
hinn síðastnefndi hinn mesti í-
þróttamaður og glæsimenni.
Skip hans var stærst þessara
þriggja skipa og var skipshöfn
hans alls 33 menn. Þegar þeir
höfðu fundið hina 13 skipbrots-
menn, voru Spányerjarnir í
Reykjarfirði alls 85.
Þessi þrjú skip lágu á Reykj-
arfirði um sumarið. Þaðan
sendu þeir báta út til að veiða
hvalina, en vegna ófriðarins um
vorið voru þeir varir um sig
og létu alltaf 11 vopnaða menn
halda vörð á hverju skipi. Þeir
sýndu yfirvöldunum konungs-
bréf, sem leyfði fjórum spönsk-
um skipum að leita hafnar á
íslandi það ár, ef skipverjar
sýndu landsmönnum engan yf-
irgang, og fengu þeir bréfið
staðfest.
Hinir spönsku hvalveiðamenn
héldu til á Reykjarfirði allt
sumarið. Veiðarnar gengu á-
gætlega, og fengu þeir 11 stóra
hvali og nokkra minni. Brátt
tókst góð vinátta milli þeirra
og bænda, sem vegna hallæris
og illrar verzlunar skorti mat-
væli. Spánverjar gátu selt þeim
geysimikið hvalkjöt fyrir sama
sem ekkert verð. Kjötið var
þeim sjálfum einskis virði, því
að það var aðeins spikið, sem
þeir sóttust eftir að bræða, því
að hvallýsi var verðmæt vara.
Þótt sýslumaður hefði í nafni
hans hátignar konungsins bann-
að bændum allt samneyti við
Spánverja, streymdu þeir samt
til skipanna, þar sem þeir gátu
fengið heilan bátsfarm eða
marga hestburði af ágætu hval-
keti fyrir eitt eða tvö pör a?
vettlingum eða nokkur pund af
smjöri, og bjargaði þessi verzl-
un Strandamönnum frá hung-
ursneyð.
Og þegar verzlunin með
hvalkjötið var byrjuð, má nærri
geta, að það var líka verzlað
með ýmislegt annað. Spánverj-
ar voru merkilega vel byrgir
af víni, skipsbrauði, hömrum,
öxum, striga iO. f 1., sem bænd-
ur vanhagaði um, en höfðu aft-
ur á móti þörf fyrir hlýjar ís-
lenzkar peysur, sokka og vett-
linga. Baskarnir urðu mjög vin-
sælir af bændum. Afar sjaldan
kom þ:4ð fyrir að þeir sýndu
yfirgang, og það er óhætt að
fullyrða, að þegar skarst íodda,
áttu þeir ekki einir sökina.
Haustið kom með venjulega
fylgifiska sína, dimmar nætur,
storma og rigningar, og nú
-byrjuðu líka hvalveiðaskipin
þrjú að búa sig til heimferð-
ar. 20. september voru þau til-
búin, og Martin skipstjóri fór
til Árness, til að krefjast
greiðslu fyrir hval, sem prest-
urinn þar, séra Jón Grímsson,
hafði fengið um sumarið handa
sóknarbörnum sínum, og vildi
hafa sauð upp í skuldina. Prest-
ur neitaði fyrst að borga, en
eftir mikið þjark fékk Martin
hann til að lofa að láta hann
hafa naut, en varð þó áður að
J hafa í hótunum við hann. Síð-
an fór Martin aftur til skips
síns, þar sem félagar hans biðu
í gleðilegri eftirvæntingu um
að fá bráðlega aftur að sjá hið
fagra föðurland sitt og vini og
vandamenn og njóta ávaxtanna
af hinni hættulegu, en vel borg-
uðu atvinnu sinni.
En þetta sama kvöld brast í
ægilegan byl. Volduga ísjaka
rak inn á fjörðinn, eitt af skip-
unum sleit þegar upp og barði
stormurinn því og ísnum við
annað hinna skipanna þangað
til það sökk, en mennirnir kom-
ust allir af. Litlu síðar sleit
hin skipin upp, og fórust bæði,
en allir mennirnir björguðustað
þremur undanskildum. Svo að
segja allur farmurinn af tveim
skipanna fór með þeim, en af
einu þeirra, sem rak upp á
ströndina og brotnaði þar, náð-
ist allmikill hluti af farminum.
Hinir 82 Spánverjar, sem kom-
ust lifandi af, voru nú staddir í
hinni mestu neyð. Mestur hluti
af eignujTi þeirra hafði glatazt
með skipunum og nærri því
allt, sem náðst hafði urðu þeir
að skilja eftir. Aðeins 8 af
bátunum höfðu bjargazt
pg urðu þeir ann-
aðhvort að d velja þar í
firðinum um veturinn eðareyna
að komast burt á bátunum. Og
þar sem þeir fréttu til haf-
þkips í Jökulfjörðum og vonuð-
ust eftir að geta fengið það og
kómizt á því til Spánar, afréðu
þeir að fara af stað á bátunum.
Þrem dögum eftir að skipin
fórust héldu þeir af stað og
fóru djúpleiðina norður fyrir
Strandir og furðaði alla á, hvað
þeim sóttist, því að brím og ó-
sjór keyrði fram úr hófi. Eftir
þrjá daga komu þeir til Dynj-
anda í Jökulfjörðum, þar sem
skipið var. En þá reyndist það
mjög lélegt. Það var skúta,
varla sjófær. Þrátt fyrir það
tóku þeir hana. Tveir af skip-
stjórunum, Pedro de Aggvidre
og Stephan de Tellaria, fóru
með menn sína um borð í
hana, tóku báta sína með og
héldu síðan suður á firði. Þeir
höfðu stutta viðdvöl í Önund-
arfirði. Þar sem þeir nú voru
staddir íhinnimestu neyð, fóru
þeir með ránum bæði þar og á
Ingjaldssandiog í Súgandafirði,
og var það, sem þeir rændu,
metið til 20 hundraða.
En Martin og menn hans
héldu inn eftir ísafirði, og fóru
tveir af bátunum til Æðeyjar
með 18 menn, og var Martin
sjálfur fyrir því liði, en hinir
14 fóru til Bolungarvíkur, og
var sá flokkur verst kynntur
af Spánverjunum.
Þessir 14 Spánverjar dvöldu
aðeins eina nótt í Bolungarvík,
en héldu síðan til Súganda-
Einu sinni var karl á Austfjörð-
um. Hann var til húsa hjá góðunt
hjónum sem fóru vel með hamn
enda gerði karl allt, sem hanrt
var beðinn um og vann þeim trú-
lega. Einu sinni var það sam'tj
er húsmóðirin bað hann að vera hjá
börnunum, á meðan hún og maður
hennar fóru á skemmtun, að karl
sagði: „Ég held hjerna að þú hérna
getir hérna fengið einhverja aðra
kerlingu aðra kerlingu en mig“.
**
tJr „Tidens tegn“ er tekin þessi
mynd af réttarfari Norðmanna
frænda okkar.
Maður var gripinn fyrir grísa-
stuld í sveit nokkurri, . og til að-
vörunar öðrum dæmdi dómarinn
'hann í all-lahgt fangelsi. Sökudólg-
urinn bar sig aumlega. Dómaifbn
gaf skýringu:
„Það, hvað ég gríp hér. fast i
strenginn, stafar af því, að ekkert
svín fær nú orðið að vera i friði
hér um slóðir. Bráðum getur maður
ekki verið óhræddiur um sjálfan
sig“.
**
— Iierra hershöfðingi, trúið þér
ennþá á það, að við vinnum Mad-
rid?
Franco: Ekkert kjaftæði. Hef ég
ekki sagt ykkur í meir ,en tvö ár
að við verðumi í Madrid á rnorgun.
**
Kolkrabbar gerast efnaðir af auð-
gnóttinni í Svíþjóð. I litlu fiskiveri
veiddu rnenn einn, sem hélt á pen-
ingabuddu í loppunum, þegar hann
valt inn fyrir borðstokkinn. Rúm-
,ar 100 kr. í seðlum voru í budd-
unni. En sænska lögreglan tók þær,
taldi kolkrabbann sekan um grip-
deildir.
**
Víða í Noregi liggja byggðir og
þorp undir hamrahliðum, sem hrun-
ið geta yfir þegar minnst varir,
Stórslys hafa gerzt af því fyrir
stuttu, eins og flestir muna.
Við útvegsbæinn Molde, sem er
á stærð við Akureyri, gnæfir 500
metra hár tindur, sem er að klofna
frá meginfjallinu. Gjáin á milli
breikkar árlega. Það verður að fyr-
irbyggja flóðöldu í sjónum undir
þegar hann hrapar. Þess vegna er
afráðið að sprengja hann í smátt.
1 allmargar holur, sem grafnar eru
í toppinn, á að láta tvö tonn af
dýnamíti og kveikja í því öllu í
senn, — rnesta, sprenging í Noregi.
**
Borgaruleg fjölskglda — madnr-
inn œfiu': Engir peningar í húsinu.
gasreikningurinn óborgaður, enginn
eýrjr handa vinnukonunni, ekkert
fyrir vindla af hrælélegasta tagi
og þú kaupir þennan pels um há-
sumarið bara af þyí hann er ódýr“.
Frúin hneyksluð: „Ódýr! — hann
var ekkert ðdýr“.
Sanma
Kvenkjóla, blússur og kápur.
Sníð og máta.
Gudrún Rafnsdóttir,
Bergþórugötu 1.
fjarðar og rændu þar fráprest-
inum á Stað. Síðan fóru þeirtil
Dýr.afjarðar, rændu víða og þar
á meðal hin dönsku verzlunar-
hús á Þingeyri. En þó segir
séra Ólafur á Söndum ,sem ber
þeim annars illa söguna, að þeir
hafi ekki rænt miklu, aðeins
nokkru salti, og eftir öllum lík-
um að dæma mun það aðeins
hafa verið matur, sem þeir
rændu, en ekki er þess geítið,
að þeir hafi gert nokkrum
manni mein að öðru leyti.
Framhald.
*