Þjóðviljinn - 18.11.1938, Blaðsíða 2

Föstudaginn 18. nóv. 1938.
PJÖÐVILJINN
pié@¥iyii2n
Otgef/mdi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalis+aflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Oigeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritatjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Anaarsstaðar á landinu kr. 1.50.
1 lausasöiu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Simi 2864.
Váðsjá Pjóðváíjans 18. 11. '58
Shúíí Þórdarson
a
Fjöldaflokkur —
flokkur fjöldans.
Sósíalisminn er voldugasta
Jýðhreyfing, sem heimurinn
hefur þekkt, — og hann er um
leið síðasta uppreisn undirstétt-
anna í veraldarsögunni, því
með framkvæmd sósíalismans
öðlast hinar kúguðu stéttir frelsi
og stéttaskipting meðal mann-
anna verður afnumin.
Framkvæmd sósíalismans get-
ur ekki verið verk nokkurra
einstakra manna eða „foringja“,
heldur ekki smáflokks harðsnú-
inna uppreisnarmanna. Fram-
kvæmd sósíalismans gefcur að-
eins prðið verk fjöldans sjálfs,
atþýðunnar, með samtaka verk-
lýðsstétt bæjanna í bnoddi fylk-
ingar. Skilyrðið fyrir sigri só-
síalismans er því að alþýðan
sjálf skipuleggi krafta sína í
krafti sannfæringarinnar um að
hún — og hún ein — megni að
sigrast á fátækt og ranglæti
auðvaldsskipulagsins með því
að knýja fram sigur sósíalism-
ans.
Sósíalistaflokkurinn byggir
starf sitt á þessari kenningu,
þessari reynslu verkalýðsinsum
heim allan. Sósíalistaflokknum
nægir ekki að hafa fylgi fjöld-
,ans, að vera flokkur fjöldans í
þeim skilningi að hann berjist
fyrjr hagsmunum hins vinnandi
fjölda og fjöldinn því fylgi hon-
um. Pað verður ennfremur að
vena fjöldinn sjálfur, semskip-
ar flokkinn, ræður flokknum,
er flokkurinn. ( •
Og það er nú þegar auðséð
að þetta ætlar Sósíalistaflokkn-
um að takast ágætlega. Á fjöþ
mörgum stöðum í landinu hef-
ur verkalýðurinn og aðrir á-
hangíendur sósíalismans núþeg-
ar fylkt sér svo kröftuglega
inn í flokkinn, að jafnvel hvorki
meira né minna en 5—10% í-
búanna gerast meðlimir flokks-
ins (Norðfjörður, Eskifjörður,
Akureyri, Borgarnes). I>að sýn-
ir, að á þessum stöðum er hinn
sósíalistiski verkjalýður þegar
sameinaður í flokk'num oglegg-
ur sjálfur höndina á plóginn til
að verja það, sem hann þegar
hefur unnið og sækja fram til
fullnaðarsigurs;.
Sósíalisminn er sjálfur bezta
dæmið um það, hvernig — eins
og Marx orðar það — kenning
verður að valdi, þegar hún
hrífur fjöldann. Sannfæringar-
kraftur fjöldans, sem byggist
á meðvitund hans til að afla sér
frelsis og lífshamingju, — það
er valdið, sem okkar flokkur
byggir á og treystir á. Og það
vald fær engin ofsókn brotið á
bak aftur — það vald geta eng-
ar mútur né bitlingar beygt, —
það er valdið, sem gerir sósíal-
ismann ósigrandi.
E. O.
Niðurlag.
Á þessum tíma bjó í Ögri viðl
ísafjarðardjúp Ari Magnússon
sýslumaður. Hann var bæði
ríkur og ættstór og í öllu hinn
mesti höfðingi. Á Alþingi um
sumarið hafði hann eins og
laðrir valdsmemn í landinu feng-
ið konungsbréf viðvíkjandi
Spánverjum. Og þar sem þess-
ir skipbrotsmenn höfðu núgert
sig seka í að ræna frá bænd-
;um, þótt í smáum stíl væri og
út úr neyð, þá hafði hann góða
átyllu til að skíoða þá sem
venjulega ræningja. Þar aðauki
var útlendingum fyrirboðin vet-
urseta á Islandi, að vísu að
undanteknum skipbrotsmönn-
um. " Samkvæmt gömlum ís-
lenzkum lögum og venjum
voru slíkar gripdeildir, sem
Spánverjar höfðu framið, eng-
an veginn dauðasök, en sam-
kvæmt konungsbréfinu hafði
sýslumaður rétt til að taka þá
af lífi.
Dýrfirðingum þótti heimsókn
14 Spánverjanna ill, drógu sam-
an lið og ákváðu að ráðast að
þeim, þegar þeir héldu vestan
aftur til Martins og hans
manna, sem dvöldu í Æðey.
Eins og Dýrfirðinga hafði grun-
að, sneru Spánverjarnir brátt
iaftur á leið vestan og tóku nátt-
stað í sjóbúð íeinni. Vöktu fimm
þeirra yfir bátunum, en hinir
níu sváfu. Réðust þá Dýrfirð-
ingar að þeim með þrjátíu og
fjóra rnenn í náttmyrkrinu, og
gat einn þeirra laumað tals-
verðu af vopnu m þeirra frá
varðmönnum. En þegar hann
fóraðraferð í sama skyni, urðu
varðmennirnir varir við hann
og réðust á hann. En þá réð-
ust íslendingarnir allir á varð-
mennina, og kenndi fljótt liðs-
munar og varðmennirnir voru
drepnir. Pví næst var veitt að-
ganga að þeim, sem í búðinni
voru, og báru Dýrfirðingar
Igrjót í dyrnar og rufu þakið af
kofanum. Spánverjarnir vörðu
sig með mikilli hreysti, þótt
erfitt væri um vörnina, og
gerðu þeir eina svo snarpa
hríð, að Dýrfirðingar voru
nærri því að flýj.a, en að lok-
um voru þeir bornir ofurliði og
féllu allir nema einn ungling-
ur, sem hafði sofið -í afkima
einum og gat skotizt undan og
flúið. Síðan voru lík Spánverj-
anna afklædd og þeim sökkt í
sjávardjúp. <
Um þessar mundir sat Mar-
tin skipstjóri og menn hans í
Æðey og fengu engar fréttir
af óförum landa sinna í Dýra-
firði. Þeir fóru þegar að fást
við fiskiveiðarog huga að hvöl-
um. Er sagt, að þeir hafi tek-
Úð föng frá bændum sér t0
matar og þar á meðal tvö naut.
. Urðu þegar miklar viðsjár milli
þeirra og Ara sýslumanns, og
segjr sagan að þeir hafi siglt
til Ögurs og haft í Ihótunum við
hann. Pótti honum nú ekki
mega við svo búið standa og
skar upp herör ©g stefndi
mönnum til Ögurs á ákveðnum
degi. Jón lærði segir, að marg-
ir hafi Verið ófúsir til fararinn-
ar, enda áttu þeir allir að fæða
sig og kosta að öllu leyti. —
Þriðjudaginn síðastan í sumri
10. okt. kom liðið saman í
Ögri og sat þar þangað til á
föstud. 13. okt. Var þá sent
njósnarskip yfir Djúp til Æð-
eyjar til að vita, hvað væri títt.
Og fréttu þeir að Spánverjar
hefðu járnað hval og að hann
v'æri kominn á land á Sandeyri
á Snæfjallaströnd, og voru 13
af Spánverjum komnir þangað
til að skera hvalinn, en fimm
sátu eftir í Æðey og gættu
eigna þeirra. Með þessi tíðindi
héldu nú njósnarmenn aftur til
Ögurs. Brá sýslumaður nú við
og hélt til Æðeyjar með allt
sitt lið, sem var yfir 50 manns,
og kom þangað á kvöldvöku,
áður en heimafólk var háttað.
Liðið réðst þegar inn í bæinn,
þar sem tveir Spánverjar sváfu,
og var annar þeirra strax drep-
inn. Hinn varðist lengi með
mikilli hreysti, en varð seinast
að láta líf sitt. Spánverjarnir
þrír, semj í Æðey sátu, voru í
smiðjukofa úti á hlaði og gátu
komið vörn við. Urðu ísfirðing-
ar að rjúfa þakið á kofanum til
að komast að þeim, og féllu
þeir þar eftir langa vörn. Því-
mæst voru líkin flett klæðum
og borin allsnakin fram á björg
jog lcástað) í Djúpið. Daginn eft-
ir rak' þau þó á land og voru
þá dysjuð.
Eftir þennan ágæta sigur hélt
sýslumaður af stað með liði
sínu til Sandeyrar. Þrátt fyrir
storm og niðamyrkur komst
hann heilu og höldnu með allt
liðið yfir sundið til meginlands-
ins og gengu þaðan út til Sand-
eyrar. Þegar til Sandeyrar kom,
var sýslumaður svo heppinn, að
Martin skipstjóri var staddur í
húsi einu úti á hlaði með fá-
eina menn, en hinir sátu allir
inni á baðstofugólfi og höfðu
kynt eld fyrir sér. Áður en
Spánverjar urðu varir við komu
þeirra, náðu þeir tali af heima-
mönnum og fengu að vita, hvar
þeir voru. Því næst slógu þeir
hring um bæinn og settu menn
fyrir allar dyr og glugga. Nokk-
ur hluti liðsins réðst að húsinu,
þar sem Martin var og skutu
in'íi hvað eftir annað.
Martin og félagar hans
brugðu skjótt við, þegar þeir
heyrðu hávaðann, oggripuvopn
sín. Sjálfur hafði Martin byssu,
sem sennilega hefur veá'ið sú
eina, sem þeir höfðu. Þó skaut
hantn lítið eða ekkert á móti,
heldur kallaði út og reyndi að
stilla lil friðar. Séra Jón Gríms-
son, sem áður er getið og
deildi við Martin um nautið
var í liði sýslumanns, og þar
eð hann kunni latínu og þekkti
Martin, varð hann fyrir svör-
um. Þegar Martin hafði mælzt
til friðar, spurði prestur sýslu-
mann, hvort hann vildi gefa
honum grið. Játaði sýslumaður
því fúslega og leyfði presti að
segja homím það, en setti það
skilyrði að hann gengi þeim á
vald og gæfi upp alla vörn.
Martin tók þegar boðinu og
gekk út og afhenti íslendingum
byssu sína. Skipaði sýslumaður
þremur mönnum að leiða hann
burt og gæta hans. En nú var
liðið orðið æst af drápunum og
;þyrst)i í meira blóð. Hjó einn til
iyiartins með öxi og særði hann
á viðbeininu. Martin brá hart
við, hljóp til sjávar eins og
kólfi væri skotið og út í sjó.
Hann var syndur manna bezt.
Var nú skip sett fram til að
elta hann, en hann synti lengra
og lengra út á sjóinn og söng
á latínu með hárri og fagurri
rödd. Þannig varði hann sig
lengi í ísköldum sjónum, en
loks varð hann þó svo yfir-
kominn af kulda og sárum, að
óvinir hans gátu náð honum og
dregið hann upp í fiæðarmálið
Og drápu hann þar á hryllilegan
hátt.
Þegar búið var að vinna á
Martin, sneri sýslumaður hðinu
á hendur félögum hans. Enþeir
vörðust með hinni mestu prýði,
og var það almæli þeirra, er
viðstaddir voru, að þcir hefðu
aldrei orðið unnir, ef skilyrði
þeirra til varnarinnar hefðuver-
ið sæmileg, og allra sízt, ef
Martin hefði ekki gengið á grið
sýslumanns. Urðu íslendingar
að rjúfa allan bæinn yfir þeim,
því að þeir sýndu ekki síður
kænsku en hreysti í. vörninni.
Þannig leið öll nóttin og fram
á dag og féllu fáir af Spánverj-
unum.
Á þeim tíma kunnu fáir ís-
lendingar að fara með byssu.
En sýslumaður var svo hepp-
inn að hafa í förinni Magnús
son sinn, sem kunni að skjóta
úr byssu. Á endanum var það
ráð tekið að láta hann skjóta á
Spánverjana, sem urðu að fela
igig í skúmaskotum til þess að
verða ekki skotnir niður. En
við það varð þeim erfitt um
vórnina, og það heppnaðist
smám saman að murka úr þeim
lífið. Sérstaklega var viðbrugð-
ið vörn unglings eins í bað-
stofunni, en að lokum féll hann
fyrir skoti. Aðeins einn af Spán-
verjunum sýndi ragmennsku.
Hann hafði fengið lítið sár á
fótinn snemma um nóttina, áð-
ur en aðalbardaginn hófst, og
hafði hann skriðið undir kú og
lá þar alla nóttina og fannst
ekki fyrr en allir félagar hans
voru fallnir. Hann kastaði sér
á kné og fórnaði upp höndun-
um og beiddist griða, og vildi
sýslumaður gefa honum líf, en
éinhver af hinum blóðþyrstu
liðsmönnum hans vó að Spán-
verjanum, þar sem hann lá á
hnjánum frammi fyrir þeim, og
veitti honum bana. Síðan voru
líkin flett klæðum og sökkt í
sjóinn, og þótt þau ræki í land
hvað eftir annað, var þeim
aldrei sýndur sá sómi, að urða
þau, því síður að grafa þau í
vígðri mold.
Þegar búið var aö koma lík-
um Spánverjanna fyrir katíar-
nef, var ánægjumjii bkið hjá
liðsmönnum sýslu-manns. Því
að nú lýsti hann vfir því, að
allt góss þeirra va:ri kóngsins
etgn? 'Og urðu liðsmenn að
hjálpa sýslumanni til að flytja
það heimj í Ögur. Sumir þeirra,
sem höfðu orðið fyrir skaða af
vöfdum Spánverjanúa, kröfð-
lust bóta, en fengu enga leið-
rétting mála sinna. Einustu
launin, sem þeir fengti í þess-
um heimi fyrir frægðárverk sín,
voru hin blóðstorknu nog sund-
urtættu föt, sem þeir höfðutek-
ið af Spánverjxmum dauðum.
Það var þeim að vísu mikil
huggun, að þeir fengu að
/
drekka nægju sína af víni Spán-
verjanna, á meðan þeir sátu í
Æðey og hvíldu sig eftir stór-
ræðin.
Spanski unglingurinn, sem
áður er getið, að slapp undan
Dýrfirðingum, komst til skip-
stjóranna Stephans og Pedro
og sagði þeim tíðindin. Þeir
héldiu til Vatneyrar með flokk
sinn, fimmtíu rnanns, og sett-
ust þar að. Þeir skildu nú að
alvarleg hætta var á ferðum,
og höfðu stöðugan vörð á sér.
Það fara litlar sögur af þeim
þar, en þó lítur út fyrir, að
þeir hafi rænt einhverju. Þeir
fengu brátt fréttir af óförum
félaga sinna í ísafirði og víg-
girtu sig í dönsku verzlunar-
húsunum á Vatneyri.
Eftir sigrana í Æðey og á
Sandeyri bjóst Ari sýslumað-
lur til herferðar íil Barða-
strandarsýslu. Hann safnaði 100
mönnum til fararinnar og lagði
af stað. En til allrar hamingju
fyrir hann brast í byl á leið-
inni, og hann varð að hætta
við ferðina. Ekki er ólíklegt,
að hann hafi litið á bylinn sem
bendingu af himnum, því að
þótt Spánverjar sætu á Vatn-
eyri fram á vor, lét hann þá
í friði.
Um vorið náðu Spánverjarnir
í enska duggu, sem kom til
Vestfjarða til fiskiveiða. Létu
þejr í haf á skútu þessari og
fara engar sögur af þeim síð-

ar.
: ' I
Eftir vígin lét Ari sýslumað-
'ur dæm;a| Spánverjana rétt-
dræpa óbótamenn, og Alþingi
sumarið eftir fékk skýrslu frá
honum og Vestfirðingum um
vígin. Skýrsla þessi er nú
glötuð, og ekki fara neinar sög-
iur af því, hvernig lögmönn-
um og lögréttumönnum hefur
litizt á þessi stórmæli. En sam-
kvæmt spönsku vísum séra ÓI-
afs, virðist Alþingi hafa dæmt
Spánverjana réttdræpa.
Jón lærði, sem var vinur
Spánverjanna og bar þeim
öðruvísi söguna en sýslumaður
vildi, virðist ekki hafa haldizt
leingi við í Vestfjörðum eftir
þetta. Sagan segir, að hann hafi
hrökklazt þaðan, og hefur það
vafalaust verið fyrir ofríki
Isýslumanns. í frásögn hans um
vígin kemur það fram, að hann
hefur borið hlýjan hug til
þeirra, enda þótt sögusögn
hans sé hlutlaus að mestu og
beri vott um mikla sannleiks-
ást.
Qetttlffiis
fer á mámiudagskvöld 21. nóv-
ember vestur og norðíur.
Stefán Jöhtmn er nú búinn aö
i: 'htnast um og kljúfa í íslenzkii
verklyZ::hreijfingunm, framkvœma
allt ,sem hœgri broddarfiir i Fram-
sókn hafa heimtaZ, adeins til
pess að missa ckki af nZPherraem-
bœttimi, sem iniiTx var ad mesia að
semja um og slá út á pá von hjá
Stauning' og Per Albin. „En pað,
sem helzt hajin varast vann, vard[
pó tw koma fyrir hann‘‘ — einmitt
meo pví ad láta hafa sig til ad
svikja, var St. Jóhann ad eydileggja
eina grtinrívöUinn, sem hœgt var
ad skapa sterka vinstri stjórn á.
Aidrei upppvotiur framar! er
vígorð, sem amerískur eigandi
súkkulaðiverksmiðju hefur hafið á
loft, og auglýsi? í ákafa matardiska,
sem hann er byrjaður að framleiða.
Þeir eru steyptir úr einhverjum
sykurgraut. Fyrst borðar maður af
disknum og hámar svo hann sjálfan
í sig sem eftirmat.
**
Hefurðu nú munað |>að, sem ég
áminnti pig um, að öll hreyfing er
góð móti offitu?
Já, ég sem er tminn að fá mér
ruggustól!
** .4
Nýtízku börn:
Faðirinn: Ósköp er að sjá, að þú
skulir koma til mín svona reiður.
Hvað er að?
Nonni: Já, fyrst þú villt endilega;
vita það, þá hef ég verið aði
skammast við kcnuna þína.
l **
Heimilislceknirinn: Ef konan yðar
heldur áfram að reykja svona, þá
njótið þér hennar aldrei lengi £
þessu lífi.
Stórkaupmadurinn: Aldrei leng.jr
en þangað til hún er 36 ára, hvort
sem hún reykir eða reykir ekki,
**
Giftingarauglýsing í sœnsku
bladi: Námsmaður óskar að kynn-
ast með hjúskap fyrir augum —
efnaðri dömu, sem er fúanleg til að
kosta tveggja ára nám. Svar. merkt:
Námsmaður 23 ára — sendist af-
greiðslu blaðsins.
**
Jæja, hvernig líkar ]>ér nýja í-
búðin?
Ljómandi vel náttúrlega. Bara
verst, að húsið er svo hljóðbært,
að nágrannarnir heyra hvert orð,
sem maður segir.
Hafið þið ekki reynt að setja
flóka á veggina eða veggtjöld til
að losna við þetta?
Nei, biddu fyrir þér! — Þá
hayrðum við ekki það, sem ná-
grannarnir segja.
*
yinnuveitandinn: Þetta meðmæla'
bréf frá fyrrverandi yfirmanni yð-
ar sýnir anzi slæman frágang.
Stúlka í atvinnuleit (lítur bros-
rjóð undan). Já, — Ég sat líka i
knjám lians, meðan ég vélritaði
það!
\ Umgherjar! Fyrsti fundur
vetrarins verður haldinn í Al-
þýðuhúsinu, sunnud- kl. 10 f.h.
Meðal annars verður sýnd ný
kvikmynd, Hans og Gréta.
Skrifstofa Æskulýðsfylkingar-
innar er í Hafnarstræti 21. Op-
in alla virka daga kl. 5—7.
/