Þjóðviljinn - 20.11.1938, Blaðsíða 2

t
Sunnudaginn 20. nóv. 1938.
PJÓÐVILJINN
IXIÓOVHJINN
Otgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
I lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2864.
Sameínfng eða
nazísmu
Aldrei hefur verið gerð ejins
viðurstyggileg árás á menn-
ingu og mannréttindi eins og á
vorum dögum. Hver mundi
hafa trúað því, fyrir 10—20 ár-
um, að á torgum þýzkra stór-
borga mumdi stíga upp glóð-
þrungnir reykmekkir, frá brenn-
andi bókum, á fjórða tug hinn-
ar 20. aldar. En staðreynd-
irnar taka öllu ímyndunarafli
fram. Pað verður skráð skýrum
stöfum á síður mannkynssög-
unnar, að á þeim tímum tækni og
hámenningar, sem vér mú lifum
á h.afi rit hinna mestu ítur-
menna í andans heimi verið
brennd á báli, í stórborgum
Þýzkalands. Sagan mun heldur
ekki gleyma því, að á þessum
sömu tímum varð frægasti eðl-
isfræðingur heimsins, Einstein,
,að fara landflótta úr Þýzkalandi
af því að talið er að einhver
vottur af Gyðingablóði renni
í æðum hans. Sama er sagan
um heimskunn skáld eins og
bræðurna- Mann. Heimiurinn dá-
ir þá, mannkynssagan mun
geyma nöfn þeirra meðal þeirra
sem hæst gnæfa á sviði bók-
mennta. En Þýzkaland Hitlers,
Þýzkaland nazismans, á ekki
pláss fyrir þá.
Hver hefði trúað því fyrir
aðeins tíu árum síðan, að slíkt
gæti hent Þýzkaland.
Þó hefur villimennskan ekki
náð hámarki sínu með þéim at-
burðum, sem hér eru nefndir.
Nei, þýzki nazisminn býður enn
þá betur. Þúsundum saman eru
saklausir borgarar ofsóttir,
rændir og píndir, af því, að
þeir eru Gyðingar að ætt, eða
af því að þeir héldu tryggð
við skoðanir, sem eru yfirvöld-
um ógeðfeldar.
Þetta gat komið fyrir á tutt-
ugustu öldinni. Hvílíkur dóm-
ur um menningu vorra tíma.
Á reynslan ef til vill eftir að
kveða upp álíka dóm um menn-
ingu Englands, Frakklands,
Bandaríkjanna og menningu
okkar hinnar fátæku og smáu
þjóðar hér nyrzt í Atlantshafi?
Ef til vill segja menn sem
svo: Nei, slíkt getur ekki kom-
ið fyrir hér. En þeim, sem
þannig hugsa, er bezt að spyrja
aftur. Hver hefði trúað því fyr-
ir 10—20 árum, að þetta gæti
komið fyrir á Þýzkalandi?
Sannleikurinn er sá, að her-
ferð nazismans verður ekki
stöðvuð nema öll þau öfl, sem
unna lýðræði og menningu, taki
höndum saman og vinni sem
einn maður gegn þeirri ógn-
þrungnu nútíma villimennsku,
nazismanum.
Af fregnum sem berast utan
úr heimi, virðist mega ráða,
André Mairfy;
Víðsjá Þ)óðvíljans 20. ti. '38
eifls Do á
(Ræða fluíf á spönsku á skílnaðairháfíð Ebré~fiersíns víö burfför
síálfboðalíða 25« okfóbetr 1938)«
Herra forseti! — herforingj-
ar, þjóðfulltrúar og liðsmenn.
Eftir bræðrasamveru tveggja
ára, eftir stríð tveggja ára,
þjáningarnar að sigrunum ó-
gleymdum, erum við' saman-
komnir, Spánverjar og Alþjóða
hersveit sjálfboðaliða, í seinasta
sinn.
Skilnaðardagurinn er runninn
upp. Eftir kröfunum frá Genf
verðum við að færa þá fóm
Og fórn er það sannarlega að
hverfa frá spanskri jörð og
hetjuþjóðinni, áður en hún vinn
ur úrslitasigurinn.
Spánarbaráffan bjargar
sœmd allra lýðræðís*
þjóðanna.
Þess vegna flytjum við yður
öllum þökk okkar á þessum
j hátíðisdegi, stjórn lýðveldisins
foringjum hersins, allri þjóð
Spánar. Við þökkum fyrir að
hafa fengið að koma og berj-
ast undir fánum lýðveldisins.
Þeim dögum æfinnar, sem við
höfum eytt á Spáni, gleymum
við aldrei. Meðan lífið endist
vakir í vitund okkar stoltið yf-
ir því að hafa tilheyrt voldi-
ugum, ódjauðlegum þjóðarher
lýðveldíisins.
Stoltir erum við líka af hlut-
verkinu, sem við höfum fengið
í harmleiknum, þar sem örlög
þjóðanna ráðast. Þýzkir, ítalsk-
ir og austurrískir sjálfboðalið-
ar hafa sýnt þjóð Spánar það,
að þrátt fyrir tvéggja ára inn-
rás tveggja fasistastórvelda
hafa þjóðir Þýzkalands og ftal
íu getað veitt henni áhrifaríka
hjálp; beztu syni sína hafa þær
sent á vígvelli Spánar.
Við erum stoltir! Að vísu
var það frönsk stjórn er fyrst
tók að sér „hlutleysisstefnuna“
sem algerlega hefir ve'rið stefnt
gegn lýðræðisstjórninni. En
það hefur þjóðin franska gold-
Á fundi Spánarhjálparinnar í París.
George Gogniot, ritstjóri 1‘Humanité, Jacques Duclos, Pas-
sionaria og André Marty.
ið með því að taka drýgstan
þátt í sjálfboðasveitunum
(28°/o).
Við erum fullir af stolti! Því
að endaþótt Bretastjórn hafi í-
vilnað innrásarríkjunum og
Franoo á allan hátt, hafa synir
Bretlands og írskrar jarðar,
skírðrar frelsisblóði, verið með-
al beztu liðsmanna Alþjóðaher-
sveitarinnar.
Stolt er það, sem fyllir hug
okkar í dag! Við, fulltrúar 53
þjóða, vestan um haf, austan
frá Balkan og Póllandi, já allt
frá suðurodda Ameríku, Kína,
Höfðalandi og Norð'urlöndum,
við heimskautsbaug, — við
hofum sýnt. Spánverjum, að
þeir standa ekki einir, heldur
er með þeim alþýðan um allan
heim, allir þeir, sem unna fram
förum og frelsi. Það er metn-
aður okkar, þegar íhaldsblöð
allra landa þvaðra um að al-
þjóðasamhugur sé upprættur, ,
að hafa sannað hið gagnstæða.
Og enn stoltari erum við afj
því að hafa ekki boðið Spáni
sléttmálar samþykktir, heldur
verk, sem hjálpað hafa til að
standast hina ofstækisfullu og
grimmdarþrungnu framrás fas-<
istanna.
Vopn ireynslunnar.
Við höldum héðan! Að fám
stundum liðnum tilheyrum við
ekki lengur Ebróhernum og
fánum hans, sem blakta enn
fyrir blæ hinna miklu sigra í
júlí og ágúst. Að fám dögum
liðnum tilheyrum við ekki leng
ur þjóðher lýðveldisins, sem
sprottinn er upp úr alþýðu
lands síns og stýrt er af snilld.
Við höldum burt! En við
leggjumst ekki til hvíldar; við
höldum burt til að berjast.
(Dynjandi klapp og köll frá
sjálfboðaliðunum og Ebróhern
um — standa lengi yfir.)
Já, héðan höldum við burt til
að berjast, eins og skyldan kall
ar nvern mann, í hrikalegum
snýr þeim loks á stjórnlausan
flótta og það því rækilegar
sem eining spánskr-ar alþýðu-
stéttar verður fastari og því
fljótar sem hetjuskapur og ó-
viðjafnanlegar þjóðardyggðir
Spánverja renna samán í ómót-
stæðilegri straum. Við höfum
horft á daglegt erfiði þessarar
alþýðufylkingar, og stöðugt
hefur það orðið að betra stein-
lími þessa einingarmúrs. Við
höfum horft á hvernig alþýðu-
fylkingunni tókst að gera
spánska þjóðareiningu að virki
leika, og sjáum, hvernig sú
eining verður aflið til að frelsa
Spán og endurskapa friðinn.
Ojg( í dæmi dr. Negrins, manns
ins, sem þorir að treysta á
óþrjótandi, óbifanlegan styrk'
þjóðarinnar, höfum við séð,
hvernig hægt er að stýra þjóð.
Þökk sé því öllum, — lýð-
veldisstjórninni, foringjum
hersins og þjóð Spánar, — fyr-
ir þá máttugu mennt, sem við
höfum öðlazt hér.
Verið vissir um það að sú
mennt, sem áunnizt hefur inn-
an um slíkar blóðsúthellinga.
og þjáningar, gleymist aldrei
og hvergi.
Eininguna, sem við höfum
skapað hér og viðhaldið gagn-
vart öllum og gegn öllum,
gegn hrakmennum „5. herdeild
arinnar*) ekki sízt, — þá ein-
ingu stöndum við framvegis á
hlustnæmum verði um.
Þarf að segja ykkur það í
dag, Spánverjar, að í okkur
eigið þið aldavini? Því verður
ekki framar gleymt, að sem
að skilningur á þessari stað-
reynd fari nú vaxandi.
í Frakklandi hafa leiðtogar
radikalaflokksins, en hann svar-
ar Bjð ýmsu leyti til Framsókn-
arflokksins hér, viljað losa
hann úr tengslum við Alþýðu-
fylkinguna, en sveigja hann yf-
ir til hins hálf-fasistíska íhalds.
Ákvarðanir Daladiers og ann-
arra flokksleiðtoga hafa vakið
megna andúð. Margir af þing-
mönnum flokksins vilja lialda
vinstri samvinnu áfram. Senni-
lega er svo um enn fleira af
kjósendum hans. Ástandið er
því þannig í Frakklandi, að
kommúnistar og sósíaldemó-
kratar standa þar samian, sem
einn maður, og verulegur hluti
hins franska framsóknarflokks
krefst þess, að þeirra flokkur
standi þeim við hlið í barátt-
unni gegn Hitlers-villimennsk-
unni/ 1
Sama er sagan á Englandi.
I öllum þeim aukakosningum,
sem fram hafa farið upp ávsíð-
kastið, hafa sósíalistaflokkarnir
snúið bökum saman og samí-
starfsvilji þeirra virðist verka
langt inn í raðir íhaldsflokks-
ins.
Skilningur hinnar voldugu
ensku þjóðar virðist fara vax-
andi á því, að menn eigi að
,skipa sqr í teveitir með eða móti
nazismanum.
En hvernig er ástandið hér
heima? Sameiningarflokkur Al-
þýðu hefur kvatt sér hljóðs og
bent þjóðinni á þá alvarlegu
staðreynd, að sameining og
samstarf allra lýðræðisafla í
landinu sé einasta leiðin til þess
að vernda lýðræði vort og
menningu, og eina leiðin til að
reisa atvinnulífið úr rústum.
Þeir kraftar, sem þannig þarf
að sameina, finnast innan allra
núverandi stjórnmálaflokka, —
einnig innan vébanda Sjálf-
stæðisflokksins.
Ber íslenzka þjóðin gæfu til
þess að sameinast eða verður
menning hennar nazismanum að
bráð?
Reynslan svarar því.
Þeir, sem beita sér gegn
sameiningu og samstarfi vinstri
íaflanna í landinu, eru að brjóta
nazismanum braut.
S. A. S.
Sjálfboðialiðiarinir fara heim.
harmleik vorra tíma, þar sem
aldarlöng örlög mannkynsins
verða ákveðin. Við gongum
ekki til að sofa, heldur til ann-
arra vígstöðva.
Og við höldum til nýrra bar-
daga, vopnaðir voðalegri
reynslu héðan af Spáni. Undir
svipu mannkynsins, hinum
hryllilega fasisma, höfum við
lært leyndarmálið, hvernig
hann verður sigraður.
Þjóðin hefur sýnt okkur að
leyndarmál þess sigurs felst í
eé.iimgunni.
Á vctrdí §cgsi yfrí og
ínnrí íjandmðnntmi.
Vjð höfum séð hvernig mót-
staðan eflist dag frá degi,
hvernig hún varð brimbrjótur á
móti flæðandi múg Mára og
ítala, stöðvaði þá, hratt þeim,
stendur er miðdepill heimsvið
burðauna á Spáni. Aldrei og
hvergi gleynuim við því, að
örlög frelsis og friðar í öll-
um heimi úrskurðast hér.
Víd ktrcfíumsf trcffar,
Við heitum yður því, herra
íorseti, sem fulltrúa þjóðar og
stjórnar á Spáni, við heitum
yður því, yfirmenn þjóðhers-
ins, sem við höfum barizt með,
*) Franoo gortaði af því
snemma uppreisnarinnar, að
hann hlyti að sigra Madrid
af því að hann ætti „5. her-
deildina” sína (þ. e. njósn-
ara, sundrungarleigutól og
bakárásamenn) í herbúðum
lýðveldisins. Madrid náði hann
ekki, en að öðru leytí sannað-
ist hrós hans um „5. herdeild-
ina“.
Nítjándu aldar madurinn:
„1 heilt ár skrifaði ég henni hvern
einasta dag‘‘.
„Og svo?“
„Svo giftist hún stráknuni, sem
færði henni bréfin“.
**
Fyrir sextíu árum fékk liðsforingi
[gjaldkerastööu í banka i sænskum
smábæ. Par beitti hann sömu rödd
og hroka í látbragði, sem hann
hafði tamið sér við undirmenn i
hemum að þeirrar tíðar sið. Mekt-
arbóndi úr nágrenninu, Daniel að
nafni, hafði koniizt í stjórnarnefnd
bankans. Dag einn tók Daníel væna
upphæð út úr bankabók sinni, taldi
peningana að vanda og sagði:
„Petta er skakkt talið“ — en á
svari stóð ekki:
„Hér er ekki talið rangt. Takið
peninga yðar og farið!“
„Og jæja. En ég hef fengið 50
ríkisdölum of mikið. — Get svo
sem haft þá, en“ — bætti hann
við um leið og hann stakk á sig
seðlunum — ég skal bara segja þér
lasm, að það er ekki vert fyrir þig
að vera mannýgur í fullum hey-
stallinum; við gætum alveg eins
sett annan bola á básiinn í staðinn.
Lúðrajveit Reykjavíkiur leikur
fyrir lalmenning í skemmtigiarð-
inum við Lækjargötu kl. 2 í
dag. Skátar munu jafnframt
selja merki og gengur allur á-
góði þeirna til aðstandenda sjó-
mannanna er drukknuðu af b.v.
Ólafi á dögunum.
Ungherjar! Munið fundinn í
Alþýðuhúsinu í dag kl. 10 f. h.
Frá höfnirmi: Hannes ráð-
herra kom í fyrrakvöld frá út-
löndum .
við heitum yður öllum á hátíð-
arstundu skilnaðarins að unna
okkur engrar hvíldar frá bar-
áttu fyrir vígorðinu: „RéttlætS
fyrir Spán!“
Við krefjum þess alþjóðleg.a
réttar, sem Spánn var sviptur
með ráðstöfununum, sem hræsn
in kallaði „hlutleysisaðgerðir“.
Við. lofum að berjast hvíldar-
laust fyrir því að einangra svika
laust þau ríki, sem fyrir Spán-
arinnrásinni standa, og þjón
þeirra Franco. Við setjum öll
öfl, sem við náum til, í hreyf-
ingu fyrir því, að spanskaþjóð'
in fái allt, sem hana skortir af
lífsnauðsynjum >og sjúkravörum
Af fremsta megni berjumst
við fyrir því í okkar eigin lönd-
um að skapa þá eining verk-
lýðsstéttarinnar og þfc 'eining
allra vina framfara og friðarog
frjálslyndra lýðræðissinna, serh
imöguleg er með hverri þjóð
um sig.
„Sameinaðir einsog á Spáni!'1
Það er kjörorðið, sem við
letrum hvarvetna á fána okk-
ar frá því á morgun.
Þetta loforð gefum við yður,
lýðveldishermenn og vopna-
bræður! — ug yður, herfor-
ingjar, og yður, herra forseti,
sem okkur til fyrirmyndar og í
óskelfandi trú á sköpunarorku
þjóðarinnar stjórnið henniver-
aldarfriðnum til varnar.
Hittumst heilir allir — hitt-
umst bráðlega heilir á ný til
liðskönnunarhátíðar að sigriu-
um unnum!
Lýðveldi Spánar lifi! Lifi þess
dásamlegi her! Lifi stjórn þjóð-
einingarinhar! Lifi frelsisfor-
inginn, friðarhöfundurinn, sem
kveikir aftur og aftur hita helgr-
ar baráttu, Negrín forseti!