Þjóðviljinn - 17.12.1938, Blaðsíða 1

/9
Bauðtr peaaar IV
Ufgefandí Mál og meoníng
Að þessu sinni verður ekki
rúm til að rekja og ritdæma efni
Þessara „Rauðu penna“ svo vel,
sem þeir ættu skilið, heldur
Verður aðalatriðið að vekja eft-
■rtekt á því helzta í þeim.
Otkoma Rauðra peinna er nú
hætt að vera bókmenntavið-
rtirður eins og fyrst, heldur
prðin föst venja, er flest-
>r mundu sakna, ef út af væri
breytt. Það fyrsta, sem vekur
eftirtekt við þetta 4. bindi þeirra
I er hve miklu rninna útljent efni
: ®r í þeim en áður og miklu
minna um skáldskap, en meir
Um ritgerðir. Það eru ritgerð-
irnar, sem fcera þetta hefti uppi,
og eru það þá Kristinn E. Andr-
ésson og Qunnar Benediktsson
ásamt fleiri góðum mönnum,
sem setja mark sitt á ritið.
Bókmenntaperian í þessu
hefti, er kvæði Oscars Wilde
Um fangann í ágætri þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar. Er þaðl
meir en lítil'l bókmenntalegur
íengur að fá þetta kvæði hins
újúpa skilnings og samúðar með
mannlegum þjáningum á okkai’
hörðu járnöld.
Jóhannes úr Kötlum á þarna
kvæði, sem er stórslegið og
einstakt fyrir hina voldugu yf-
irsýn yfir þróun mannfélagsins,
sem það gefur, án þess að
draga þó úr krafti eggíuúarinn-
ar til þeirrar kynsl|óðar, sem
nú iifir stórfengllegustu, en um
f.ið hrikalegustu tímamótmann
kynssögunnar. — Halldór
Helgason rifjar uppp fyrir oss
í kvæði sínu „Auður" þá fornu
dyggð, hetjulundina, sem Is-
iendingar þurfa :nú ekki síður
á að halda en þá. — Eftir Quð-
mund Böðvarsaon er eitt af
fallegri kvæðum þessa sérkenni-
lega og góða skálds: „Flakk-
arinn á hestinum". — Og eftir
Kára Tryggvason birtist draum-
Ur sveitamannsins um suðrænt
líf á Kóralsttönd. Svo á Steinn,
Steinarr 3 kvæði í „Pennun-
Um“, góð, en ekki eins góð
Og síðast'k
Saga Stefáns Jónssonar „Eins
ög maðurinn sáir“ er snörp, en
Um leið skemmtileg ádeilusaga.
hrásögn Sigurðar Helgasonar:,
»Maður moldu samur" opnari
djúp hrikalegra hörmunga hé^
á landi, sem minna á þjáninga-
lýsingar Dostojevskis, — en’
Vantar að öðlazt listrænt form,
svo þessar staðreyndir hafiþau
áhrif sem þarf. —‘ [ sögu Pór-
odds á Sandi „Húsi“ er haíin
fögur persónulýsing, en höf-
Undinum bregst bogalistin á há-'
Punkti sögunnar, þó ekki meira
en svo, að hver maður skilur
hvað hann vildi sagt hafa, en
það brennir sig ekki inn í mann.
Ritgerðirnar eru margar iog
flestar snjallar. Stefán Einarsson
uiinnist Einars Kvarans og fer
vel á því í Rauðum pennum.
Kristinn Andrésson
Jón Porleifsson á þakkir skilið
fyrir grein sína um Picasso og
gera Rauðu pennarnir vel að i
senda mvnd af listaverki Pic-
assos „Guernica“. með heftinu,
Pórbergur skrifar þarfa og,
snjalla ádeilugrein í sínum;
gamla ,<dúr“. Skúli Quðjóns-
son segir „lúnum trúu varð-
mönnum“ til syndanna. Sveinn
Bergsveinsson skrifar um Is-
lendinga erlendis og eftir Helge
Krog birtist löng og snjöll rit-
gerð um „skáldskap og sið-
Rnii“ > þýðingu Firíks Magnús-j
sonar.
En greinarnar, sem mesta eft-
irtekt munu vekja, eru eftir
Kristin og Gunnar Ben.
Gunnar Benediktsson rekur í
grein sinni „Litið um öxl“ þró-
unarferil þeirrar kynslóðar, er
nú er á bezta skeiði, og tekur
dæmi af bekkjarbræðrum sín-
um úr Menntaskólanum. Sér-
staklega tekur hann Vilhjálm P.
Gíslason og „bókmenntafræði“
hans í útvarpinu alvarlega til'
bæna. Og Qunnar sannar 'enn
með þessari grein að hánn er
einhver snjallasti ritgerðasmið-
ur (,,essayist“), sem uppi ,er á
íslandi — og hefur þó þessari
grein bókmenntanna mikið far-
ið fram á íslandi á síðasta ára-
tug.
Kristinn Andrésson á þrjár
greinar í Rauðum pennum og
er það vel farið.
I „ölafs sögu Kárasonar Ljós-
víkings“ skýrir hann „Ljós
heimsins“ og „Höll sumarlands-
ins“ — og pað virðist nú orð-
ið svo með be;t“i sagnaskáld Is->
lands að ekki verði hann að
fullu skilinn fyrr en Kristinn
hefur sagt sína meiningu. Svo
var það um „Sjálfstætt fólk“
og svo er það enn. Pað verða
vafalaust margir, sem fara að
lesa Halldór Kiljan upp aftur,
og með enn meiri ánægju og
einkum þó dýpri skilningi, eftir
að þeir hafa lesið þessa snjöllu
ritgerð Kristins.
I „Eldraunir :nútímans“ talar
Kristinn hin dýpstu. alvöruorð
hins menntaða og víðsýna
Framh. * 2. síöa.
Bókmenntirnar eiga að
rerða alþjóðar eign
Pað cí emw þáifur í mennín$ar~ og sjáífsíœö**
ísbaráffu Islendínga aö gera bcsfu bókmennfír
vorar aö eígn hvers Íslendíngs.
Pegar talað er um íslenzkti
þjóðina erlendis, þá eru það'
flestir af þeim, sem á annað
borð kannast við hana, sem
þekkja hana sem bókmennía-
Þjóð. Virðing annarra þjóða
fyrir tilverurétti vorum sem
sjálfstæðrar þjóðar byggist tví-
mælalaust að nokkru leyti á
virðingu þcirra fyrir bók-
menntamenningu vorri, sem allt
frá Snorra Sturlusyni til Hall-
dórs Kiljans Laxness hefurhlot-
ið verðugt lof erlendis. Pað er
því í senn heilbrigður metnað-
ur vor og sjálfstæðisviðleitni að
vilja viðhalda liróðri vorumsem
bókmenntaþjóð.
En við erum ekki í raun og
sannleika bókmenntaþjóð fyrr
en öll þjóðin hefur eignast bók-
menntir vorar. Að því verðum
við að keppa. Sú viðleitni er um
leið þáttur í því að gera alþýð-
una frjálst hugsandi og lá!a
h'ana' finna til máttar síns, því
„mennt og máttur“.
Það er svo komið, að meiri
hlutinn af bókakaupum íslend-
inga mun nú gerast fyrir jólin.
Það er því um leið orðin þjóð-
arnauðsyn að þessi kaup farf
sem mest fram beinlínjisj í þein\
tilgangi að gera alla íslenzku
þjóðina að bókmenntaþjóð, mið
ist við það að koma list ogi
menningu góðra bókmennta inn;
á hvert íslenzkt heimili og halda
þannig við og efla eina af þeim
þjóðarerfðum, sém íslendingar
geta verið stoltastir af. Því er
rétt að blöðin kappkosti sérstak-
lega um þetta leyti að fræða
menn um þær bókmenntir, sem
út koma nú, og leggja þannig
sinn skerf til þessarar þjóðlegui
menningarbaráttu.
Sígphan G, Sfephansson;
Andvfiknr ¥1
Bókaútgáfan Heímskríngla 1938
Sjötta og síðasta bindi af
Andvökum er komið út. Bóka-
vinum þarf iekki að segja, hver
viðburður það er, Við hliðina
á bréfum pg ritgerðum Stefáns,
sem 1. hefti er nýlega kbmið;
af hjá Pjóðvinafélaginu, opnar
þetta Andvökubindi nýjar leiðir
til að kynnast persónulega ein-
hverju merkasta skáldi, sem
þjóðin hefur eignazt. Þarna er
t. d. fjöldi lausavísna, allt frá
1891, árinu þegar hann nær fer
tugur, virðist fyrst skilja skáld-
köllun sína og segir:
Ég verð ekki, ef ég lifi alla
daga:
einskis-virði-íslendingur,
ofan-á-litinn fátæklingur.
En einhver fyrsta hugsun
manns við að blaða í bókinni
verður óskin um úrvalskvæði
Stefáns í eiriu væou bindi, helzt
með efnisskýringum, miðuðum
við alþýðu mantia hér á landi.
Um leið og Heimskringlu er
þakkað þetta bindi, verður að
skbra á hana að fresta ekkj
því átaki, þótt erfitt sé, að búa
úrvalsljóð hans til' prentunar og
gefa þau þannig út, að þau
komizt á hvert heimili á land-
inu.
Stefáni verður ekki lýst, þótt
list hans og skarpskyggni í
mannfélagsádrepum og persónu
skilningi væri rædd og rakin
í þætti. Persóna hans er svo
heil og steijk1 og stórfelld, að
einungis verk hans sjálfs eru
samboðin lýsing. I þessu bindi,
Andvakna eru ekki fullgerð
mörg höfuðkvæði (þó: „Erfðir“
um Ásdísi og Gretti). En um
endilanga bókina hittum við á
dreif glampa af Stefáns göfugu
lund. Fram yfir sjötugt sér ekki,
elli á honum og til dauða, 74
ára, stóð hann við hreystiyrð-
in frá 1891:
Víst er það lánsæld að lifa
og njóta
og leika og hvíla sem hugur-
inn kýs,
en mér finnst það stærra að
stríða og brjóta
í stórhríðum ævinnar mann-
rauna ís.
Pann ferðamann lúinn ég lofa
og virði,
sem lífsreynslu-skaflana brýtur
á hlið,
en lyftir samt ævinnar armæðu-
byrði
á axlirnar margþreyttu og
kiknar ei við.
Brotin sum í VI. bd. verða
ógleymanleg eins og þetta úr
Guðbjarti Glóa:
FRAMHALD Á 2. sí0U.
Kristleifur Þorsteinsson.
Héraðssaga Borgarfjarðar
IL bínáí, Reykíavik 1958, *
Fyrsta bindi bókar þessarar
kom út fyrir þremur árum, og
var því á ýmsan hátt nokkuð'
áfátt. Saga Borgarfjarðar á fyrri
öldum er Guðbrandur Jónssort'
skráði var svo léleg að undrutn
sætti, og þáttum Kristleifs Pör-
steinssonar var of þröngur stakk
ur skorinn. Pættirnir eru fyrst
og fremst endurminningar höf-
undarins um eigin æfiogættar-
saga hans. Sem slíkir eru þeir
ágætir, skipulega samdir og rit-
aðir á léttu blæfögru alþýðu-
máli, en þeir áttu ekkert er-
indi sem heild inpl í héraðssögt
una.
Með þessu bindi opnazt sýn yf-
ir rýmra svið. Héraðið blasír við
sem heild. Bókin hefst á kvæðí
Einars Benediktssonar, „Hauga-'
eldur“, er hann orkti einu sinni
á sigling um Borgarfjörð. Ann-
ars er meginhluti bókarinnar
framhald af þáttum Kristleifs og
annáll Mýramanna eftir Ásgeir
Bjarnason frá Knarrarnesi. Gæt-.
ir nokkuð hins sama með frá-
sögn Kristleifs, en þó er saga
hans hér stórum betri sem hér-
aðssaga, rýmri og almennari og
hvergi horfið út yfir takmörk'
héraðssögunnar og inn á svið
einkamálanna. Saga Ásgeirs um
Mýramenn á ekki lítinn þátt í
því að skapa héraðssvipinn, þar
sem Kristleifur dvelst einkum
við syðri hluta héraðsins og
innsveitir þess. Er frásögn Ás-
geirs hin skilmerkilegasta og
skemmtilega rituð. Báðar gefa
greinarnar góða hugmynd um
héraðsháttu eins og þeir munu
hafa verið í Borgarfirði á 19.
öldinni.
Þá erlu í bókinni ýmsar minni
ritgerðir um sérhæfari efni eft-
ir ýmsa. Má þar nefna grein.
Péturs G. Guðmundssonar um
flóðgarð er Borgfirðingar hugð-
ust að reisa þar sem Grímsá
fellur úr Reyðarvatni. Átti á
þann hátt að þurrka Upp ána,
svo að hægt væri að taka lax
og silung á þurru landi. Por-
steinn Jósepsson rithöfundur á
í bókinni lýsingar á borfirzkri.
náttúrufegurð. Er greinin mjög
flaumósa og skýtur höfundur
yfir markið, ef það hefur verið
að lýsa náttúrufegurð héraðs-
ins, en ekki átt að vera einskon-
ar stílæfing með sínu lagi.,
Loks á Pórunn Sivertsen í jHöfa
mjög alúðlega grein í bókinni
um fjármanninn sem hrekst úti
hjá fé sínu í stórhrið.
Borgarfjörðurinn er fyrst og
fremst landbúnaðarhérað, og
hefur verið það frá öndverðu.
Á landbúnaði hefur öll afkoma;
héraðsins byggst. I bókinni hafa|
FRAMHALD Á 2. ^ðu.
Síg. B. Gröndal:
Skríftir
heídingjans
Fágað ljóðrænt form, hrif-
næ»n íhugsun, stundum heim-
spekileg íhugun, blandin lífs-
þreytu, stundum ósvikin nátt*
úrugleði mainns, sem notið hef-
ur ofurlítilla samvista við nátt-
úruna, — þetta er það, sem
einna mest ber á í bókinni.
Eldri rit höfundar eru Glettur
(ljóð), Bárujárn og Opnir glugg
ar.
Heiðnin er ekki auðfundin
þarna. Ádeilur eru kvæði eins
og þessi: „Brauðijð var þurrt“,
örstutt öreigasaga langrar ævij,
— „Það em í dag“, jólakvæði,
— „750 sálir er söfnuður prest-
inum kær, á 1500 fótum“ o. s,
frv. ogj í bókarlok stærsta kvæð-
ið: „Jörðin brosir“. En bezt
eru kannske sagan af kisu
(XVIII. kvæði) og ljóði.ð um
flúðina í fjöiunnii: „Landiðauða
yljar“.