Þjóðviljinn - 29.12.1938, Blaðsíða 2

Fimmtudaginn 29. des. 1938.
ÞJÓÐVILJINN
fíTWFWlilM—TMgTBÍi »<■»■■■■«*«—
lörgen Bukdahl:
Víðsjá Þjóðvílíans 29«. 12« '38
Skáldskapur og bókmenntir
tiiómnuiNN
Otgefandi:
SameiBingarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Rttst jórnarskrifsto fur: H verfis-
götu 4 (3. hæð), shni 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
shni 2184.
Áskrjftargjöld á mánuði:
Reykiavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,50.
1 lausasölu 10 aura eiatakið.
Víkingsprent h. f. Hverfisgötu 4.
Simi 2864.
Orsakir
erfídlcíkanna*
Menn segja að árið, sem nú
er rétt að segja runnið í ald-
anna skaut hafi verið erfiðleika
ár. Svia langt geta menn verið
sammála, en þegar farið er að
ræða orsakir erfiðlieikanna, ja,
þá versnar samlyndið.
Flestir munu þo vera sam-
mála um það, að ekki sé nátt-
úmnni um að kenna. Orasið
greri og heyið nýttist, svona
eins og gengur og gerist, dg
sjávarfang var í meðiallagi. Pví
verður að vísu ekki neitað að
bændur hafi orðið fyrir nokkr-
um búsifjum af völdum sauðfjár,
sjúkdóma, en það eru líka einu
vemlegu skakkáföllin, sem at-
vinnulíf okkar 'hefur orðið fyrir
af völdum náttúrunnar.
Ef við ræðum erfiðleikána við
einhvern góðan og gegnan
íhaldsmann, þá hefur hann
skýringu á reiðum höndum.
Innflutningshöfíin og ,,fjársukk“
stjórnarflokkanna, eru rót allra
bölvana að hans dómi. Ef við
gætum losnað við ríkisstjórnina
iog innflutningshöftin, þá mundi
hefjast Hér blómaöld. Petta er
hin viðurkenda og sáluhjálplega
trú, sem öllum íhaldsmönnum
ber að játa.
Tölum við hinsvegar við ein-
hvern stuðningsmann ríkisstjórn
arinnar, verður honum ekki eins
greitt um svör, þegar spurt er
um orsakir erfiðleikanna.
Stundum heymm við að inn-
flutningshöftunum hafi ekki
verið beitt nógu skárplega, að
stjórninni hafi ekki tekizt aði
framkvæma, nema að nokkm
leyti, þá stefnu, sem stuðnings-
flokkar hennar hafa mótað.
Öll svör, jafnt íhaldsmanna
sem stjórnarsinna, við spurning-
um um hvað erfiðleikunum veld
ur, er vægast sagt út í hött.
Það er sem sé hvorki innflutn-
ingshöft, ,,fjársukk“ ríkisstjórn-
arinnar, né skortur á fram-
kvæmd innflutningshaftannat
sem breytt hefur góðærl í hall-
æri fyrir okkar fámennu þjóð.
Erfiðleikar þeir sem nú hrjá
þjóð vora, er ekki sérkennileg-
ir fyrir okkur, þvert á móti,
samskonar erfiðleikar þjaka all-
ar auðvaldsþjóðir heimsins, og
þannig hþ'tur það líka að vera,
því erfiðleikarnir em afleiðing
af auðvaldsskipulaginu, þeir
fylgja því eins óumflýjanlega
eins og nótt degi. Próunin á
sviði tækninnar, hefur komið
atvinnulífi þjóðarinnar á það
stig, að það verður ekki rekið
með sjónarmiði auðsöfnunarog
einkáhagsmuna fyrir augum án
þess að því fylgi þau ömurlegu
fyrirbrigði ,sem kölluð em
kreppxir. Þetta er sú staðreynd,
sem enginn sósíalisti mágleyma,
erfiðleikarnir, kreppan, em sjúk'
Þegar Salka Valka kom út
vom allir sammála um að
þarna var nýtt skáld, kannske
hið verðandi höfuðsk’áld. I bók-
inni var óskapnaður og ójafn-
vægi, fullt af gamni örvænt-
ingarinnar, áróðri og kíommún-
istisku skrafi. En höfundurinrl
var sá listamaður, að sk’áldgáfa
háns var alls staðar skbðun-
unum yfirsterkari. Hann skraf-
aði að vísu aftur á bak og á-
frarp| í h'verjum kimjaj í bókinni,
og var áð skýra orð og gerðir
persóna sinna. en yfir öllu
þessu lét hann hvelfast him-
inn skáldskapar tog vitrana og
í kring mannlíf og náttúra,
fagrar, kyrrar stundir í þessari
ókyrnu bók. Bækurnar, næst á
eftir urðu ekki miklu betri að
byggingu og formi. Rithöfund-
inum og skáldinu kom ekki
saman. Rithöfundurinn vildi í
sífelíu segja skioðun sína, en
skáldið bara gefa sig innblæstr-
inum og vitmnunum á vald. Ár-
angurinn varð röð af átakanleg-
um og hneykslandi bókum, gull-
sandur í árfarvegi, sem viða
er þorrnaður.
Síðustu bækur hans, LjÓ9
hleimsins, frá því í fyrra, og
Höll sumarlandsins í ár, eru
um það, hvernig skáld skapast
og hvernig eðli þess er eigin-
lega. íslenzkt skáld náttúrlega,
afmúgaskáld, er það, sem við
er átt, en þó ætíð svo, að hið
almenna er gmndvöllur þesá
sérkénnilega og lyftir persón-
unni upp úr því staðbundna
Bækúrnar eru fagrar og hríf-
andi, þær fegurstu, sem birzt
hafa í Danmörku í mörg ár,
hvíld fyrir hugann, uppbygg-
ing fyrir andann. Hér er maður,
sem leikur á celló-fiðlu mitt í
rugluðum og mglandi saxófón-
glym tímans og sjúklegri klifun
á ,,slögurum“ — undirleiknum
við alla okkar sjóndeildar-
hringslausu siðleysingjamenn-
ing.
Um hvað eru þá bækurnar?
Já, það vilja menn vita nú á
dögum; því að eitthvað þarf
að gerast í þeim til þess, að
lífið sanni þar virðuleik sinn
og verðmæti. Það verður eitt-
hvað að gerast, rúður verður
að brjóta, Austurríki verður að
hertaka, þjóðina verður aðkalla
til vopna, Danmörku verður að
frelsa o. s. frv. En skáldskap-
urinn lætur aldrei neitt gerast;
skáldskapurinn er alltaf það,
sem hann er, heimur andans,
aiuðlegð hugarins, fögur ský,
sem hvíla lengi yfir bláfjöllum
í fjarska; allt, ekki neitt; —
sápubólur, sem maður blæs
upp, fjólubláir glampandi
hnettir, sem lyftast til himins
og spegla í sér heim, ljós
hleimsins, höll sumarlandsinjs,
hið brothættasta af öllu brot-
dómar auðvaldsskipulagsins,
Það er hægt að beita ýmsum
læknisráðum til þess að bæta
líðan sjúklingsins, en fullkom-
inn bati fæst ekki. Sjúklingur-
inn, auðvaldsskipulagið, er ó-
læknandi. Það er búið að vinna
sitt sorglega hlutverk, og því
á það að hverfa eins og hven
annar úreltur hlutur, ög í þess;
stað á skipulag sósíalismans að
kíoma. S. A. S.
h'ættu og þó er það eitt, sem
eilíft lifir. Ríki i’ísa og sökkva,
einvaldar drottna, d|eyja og
gleymast, en fegurð, andi og
skáldskapur líða ekki undirlok.
Napóleon las ,,Werther“ í
skugga pýramídanna. Napóle-
on er horfinn og verk hans, en
„Werther“ lifir og hrífurmenn
errn í dag, þýzkt ástúðlegt um-
hverfi, ball í sumardýrð þög-
ulla fjalla Þýringaskógar, ofur-
lítil hjartasiorg, bros Lottu . . .
en það er ríki, sem hVerfur
aldrei. Andinn bíður stöðugt ó-
sigur í daglegri baráttu sinni
við efnið. Hann er krossfestur
kvalinn og pyntaður, séttur í
fangaherbúðir, rekinn úr landi,
en hann rís sífellt á ný, brýtur
brodd diaúðans og gaddavírs-.
girðingar valdhafanna.
Þessar síðústu bækur Lax-
ness tvær eru annars á ytra
borði um lítinn, fátækan dreng
sem fer á hreppinn og fær ör-
lög hins útskufaða úr þegnfé-
laginu, þau, að á honum hefn-
ast allir fyrir eigin böl. Dreng-
urinn Ólafur Kárasion Ljósvík-
ingur er settur niður á bæinn
Fóf undir Fótarfæti. Hann verð-
ur að strita fyrir mat sínum,
hunzaður og barinn, þangað til
hann veikist og fer í rúmið.
Þar liggur hann á sveitarkostn-
að og til þess láta allir hann
finna. Með logandi reiði hefur
Laxness Iýst bæjarbragnum og
skvggnzt inn að þeirri nálega
sadístiskú nautn, sem fólk getur
haft af því að kvelja varnar-
lausa. En Ólafur Kárason þolir
það. Hann á sinn eigin heim,
veröld andans og hrifningarinn-
ar, þar sem hann finnur guð.
Hann hefur lesið þjóðsögurnar,
smásögur Péturs biskupis Og
Lúkasarguðspjall. Sjálfur yrkir
hann og skapar sér heim, sem
bætir honum upp eymdadaí
þeirrar tilveru, sem er örlög
hans. En svo á hann að fermíast
og læra barnalærdóminn. „Quð
barnalærdómsins, það var ekki
guð upppnumningar og vitrun-
ar, heldur hinn gamli kunningí
úr postillunni, og drengnum
gekk illa að skilja hann og fá
hug á honum. Magnína varlát-
in hlýða honum yfir. Það var
þululærdómur. Það var hætt
við að glompa dytti á guð, ef
maður sleppti úr einu orði . . .“
Með vægðarlausu raunsæi og
bitru háði er lýst samvistum
hans við heimasætuna á bæm
um. Samkennilegt við allan stí!
Laxness er þetta: „Þegar öllu
var á botninn hvolft, þá skildi
heimasætan Magnína ekki and-
ann, eða réttara sagt misskildi
hann að verulega leyti. Hún
las ekki heimsbókmenntirnar ti!
lað láta sálina líða frjálsa um
þau æðri svið, sem heilsulaus
sveitarómagi heldur að sé full-
kiomnasta stig lífsins, heldurtil
að friða eða ófriða einn þung-
an, þefmikinn kropp. — — —
Bæði kristindómurinn og bók-
menntirnar voru fyrst ogfremst
líkamsþurftir, sem biðu sínsúr-
slitadómis í líffærum fyrir neð-
an þindina. Hvernig átti hann,
þessi mjói sveitarómagi, nokk-
urntíma að geta orðið kristileg-
ur og skáld í augum hennar,
svona digurrar?“ Eins og ofur-
smár k’rossberi Drottins finnjsf
honum hann vera í umkiomu-
leysi sínu. Sem skáld verður
hann að þola ranglætið og
miskunnarleysið til þess að
gæzkan og fegurðin megi lifa
meðal mannanna. Á kviktrjám
er hann fluttur á sveit sína og
verður heilbrigður við krafta-
verk. Ljósi heimsins lýkur með
því að hann hittir skáldið mikla
Guðmund Qrímsson Grunnvík-
ing, sem er mynd Laxness,
dregin sterkum dráttum, af ís-
lenzku alþýðuskáldi, Sigurði
Breiðfjörð, Bólu-Hjálmari,
þessum alþýðusálum á alheims-
mælikvarða, sem aldrei náðir
fullri viðurkenningu á íslenzk-
an bókmenntamælikvarða sinn-
ar tíðar. Hið aldna skáld —
„nú var hann löngu hættur að
vera maður, þetta var þulur
aldanna, höfundurinn, sem eng-
ar ógnir náttúrukraftanna gátu
fengið til að leggja frá sér bók
og fjöður, þetta hrikálega and-
lit, það var hið ósigrandi and-
Iit ís!ands“.
Höll sumarlandsins er frá
unglingsaldri Ólafs Kárasonar.
Það munar ekki miklu frá
bernskuárunum. Hann er not-
aður, ýtt til hliðar, umborinn,
þegar skáldgáfa hans getur orð-
ið að gagni. Kringum hann er
lífinu lifað með öllu þess svindli
og svikum. Þessu umhverfi hef-
lur Laxness lýst í ýtarlegri, safa-
ríkri frásögn, rissað upp marg-
ar ógleymanlegar týpur, fram-
kvæmdastjóra Viðreisnarfélags-.
ins, Pétur, sem vanur var að
taká út úr sér efri tanngarðinn
til að strá á hann neftóbaki,
prest, sem lagt hefur hendur i
skáut og berst fyrir straumi,
lækni, sem er drykkfelldur,
noskna könu, sem yrkir o. s.
frv. Hamsun er í þessu ölluj
(„Börn av Tiden“ og „Segel-
foss By“). En Laxness er ferisk-
ari í biturhæðnum „impression-
isma“ sínum, sem allt gefur í
sk’yn, og í undirhyggjufullrí
kænsku. Norska stórskáldið1
sýnir náttúrlega listamannsyfir-
burði sína, þar sem Laxness'
kástar stundum í reiði sinni!
trompunum, sem hann hefur á
hendinni, svo að upp kemst um
allan tilgang spilamennskúnnar.
Annars skal ég ekki fara að
rekja þessa sögu. Það væri að
fara að reyta blöð af blómi
til þess að gefa hugmynd um
vöxt þess og litblæ, vænleik' og
angan. Framsetning efnisins er
í aðra röndina eitthvað klaufa-
leg og jafnvægislítil, margtfell-
ur niður óljóst og ófullgert,
annað er aftur gert af næmleik
og nákvæmni, svo að vekur
i undrun. Og bókin er svo íif-
þindi, að ég þekki fáar eins;
• frjáls innblástur skáldsinjs sveifl-
ar sögunni áfram yfir allt, sem
finnst þar veikt og gallað. Húrí
er samin við háþrýsting í sál-i
inni, þegar sýnir ryðjast fram
og skapa titring stílsins, léttan
hitaæsing, þetta sem tendrai*
bjarma skáldblekkingarinnar og
veldur beinni snerting höfund-
ar og lesanda. Hlustið á þessari
setningar og láiið þær verká á
eitthvað rneira en þau fimm
skilningarvit, sem geta rann-
sakáð, hvort sálarfræði þeirra
sé í lagi og hægt að þekkja'
þetta allt í veruleikanum. Það
er Ólafur og skáldið Örn úlfar,
sem talast við:
„Ég þoli þetta ekki“, sagði
Ljósvíkingurinn og stóð upp og
ætlaði að hlaupa burt. „Ég þrái
fegurð, fegurð, anda“, sagði
hann pg horfði nær gráti út í
himinblámann--------“. örn svar-
ar: „— Ég veit alveg eins vel og
þú, hvað er fegurð og jafnvel
hvað er andi, þó þú sért sjálf-
þara kenndur v|ið úlf og
örn. Eegurðin, það er
jörðin, það er grasið á
jörðinni. Andinn, þáð er him-
ininn með ljósi sínu yfir höfð-
um okkar, loftið með þessum
hvítu skýjum sumarsins, sem
dragast saman í flókla og greið-
ast sundur. Ef það væri til rétt-
lætíi í veröldinni, þá ætti ég að-
ejns eina ósk, og hún væri sú,
að rnega liggja upp í loft í gras-
tnu, í þessu himneska Ijósi, og
horfa á skýin. En hver sem
heldur að fegurðin sé eitthvað,
sem hann geti motið sérstaklega
fyrir sig sjálfan, aðeins með
því að yfirgefa aðra menn og
lioká augunum fyrir því mann-
lífi, sem hann er þáttur af, —
hann er ekki vinur fegurðarinn-
ar. Hann endar annaðhvort sem
sk'áld Péturs þríhnoss eða pró-
kúristi hans. Sá, sem ekki berst
hvern einasta dag ævi sinnar tili
hinzta andartaks ævi sinnar
gegn þeim fulltrúum þess illa,
gegn þeim lifandi ímyndum
þess ljóta, sem stjórna Sviðirís-
víkureigninni, hann guðlastar
með því að taka sér nafn feg-
urðarinnar í munn“.
Þarna sést þungamiðjan írit-
mennsku Laxness. Þarna er
bent inn til jreirra árekstra í
sálinni, sem gefa list hans á-
stríðuna: Réttlætisbarátta, sem
gerir hann að kommúnista og
leggur í sögurnar skárpa þjóð-
félagsádeilu, vægðarlaust raun-
sæii í lýsingum, beiskjuþrunginn
sálarlífsskilningur og oft óeðli-
lega einhliða, og svo skáldgáfá
af frumlegustu tegund, hæfileikí
til uppnumningar í heimi feg-
urðar og anda. Það er háspenn-
an milli allra þessara hluta, sem
gerir bækurnar ósléttar, með
Janusarandlitin tvö, tvísæjar,;
þótt ekki séu tvíræðar.
Frh.
[i
*, Prentmyndastofan
i.F.inuk
býr til 1. fiokks prent.
myndir fyrir iægsta icrt.
Hafn. 17. Símí 5371.
SÓSÍALISTAFÉL. RVÍKUR.
SKRIFSTOFA fclíagssns
cf í Haínafsffætí 21
Sími 4824.
Opin alla virka daga frá
kl. 2—7 e. h.
Félagsmeun eru áminntir um að
koma á skriístofum og greiða
gjöld sín.
Þeir félagsmemi, sem ekki hafa
fengið skírteini geta vitjað
þeirra á skrifstofuna.
STJÓRNIN.
Menn hata veitt því eftirtekt, ,
að prófessor Guðbrandur Jóns-
son, áður doktor, er tekinn að
'rita í Alþýðublaðið síðan ha,nn
féll í gegn hjá Vísi á spá-
mennskúnni um 'erindisflutning
Björns Þórólfssonar í útvarp- i
inu. Menn hafa leitað ýmislegra
skýringa á þessu dularfulla fyr-
irbrigði og eru þessar meðal'
annarra:
1. Einhversstaðar þurfa viond-
ir að vera“. Guðbrandur Ieit-
aði þá fyrst til Alþýðublaðsins,
er hann var útrekinn frá Vísi-
Áður þótti honuin Alþýðublað-
ið ekki nógu fínt handa rithöf-
undi, sem fyrst varð doktor og
síðar varð prófessor.
2. Alþýðublaðið sá fyrst og
skildi verðleika Guðbrands, er
hann tók að stunda spájmennsk-
una með árangri.
3. Finnboga Rút hefur ekki
verið um Guðbrand gefið, en
Stefán Jóhann hefur alltafhald-'
ið hann fínan pappír. Þegat
Guðbrandur er farinn að fá inni
í Alþýðublaðinu er það af því
að Finnbogi ræður ekki lengl
ur yfir blaðinu, heldur Stefán
Jóhann.
Hvert er réttast? Eða eru á
þessu enn réttari skýringar til?
Danskur leynilögregluinaöur het-
ur fundið upp þægilegt „patent
til,þess að verja „hnakka“ á reiðhjól
um fyrir vætu. Kvaðst hann sem
iögregluþjónn hafa að jafnaði far'
íð á hjóli til vinnu sinnar og pótt
slæmt er setan blotnaði.
*•
Nemendur Kaupmannahafnarha-
skóla eru nú samkvæmt nýútkomn-
um skýrslum 5483. Hefur nemend-
um skólans fjölgað um 175.
hafa innritað sig á árinu 890 stu-
dentar. Stúdentar rækja einkum lög'
fræði, cn þeim er lesa læknisfræói
fer heldur fækkandi. Árið 1913 voru
aðeins 2735 nemendur við Háskól-
ann svo að tala þeirra hefur tvö-
faldast. Af nemendum háskólans eru
1185 konur.
«*
Enski veðurfræðingurinn Thomas
Kershaw hefur að undanförnu dval'
ist við jöklarannsóknir í Grænlandi
og kom hann til Kaupmannahafnar
nokkru fyrir jólin. Skýrði hann sV°
frá, að jöklar færu þverrandi 1
Grænlandi og taldi hann það orsök
þess, að veðrátta væri að batna 1
norðanverðri Evrópu.
**
Meira en 90°/o af ölium papþ‘r’
sem búinn er til í heiminum er
unninn úr timbri. Af pappír eru al's
búnar til um 25 milljónir tonna ár
hvert og er það mörgum sinnum
meira en um síðustu aldamót. AÚS
er eytt til pappírsgerðar 120 múb
teningsmetra af timbri, en það svar-
lar til þess að höggvinn væri u?p
árlega skógur, er næmi jafnmik111
ummáli og hálft Þýzkaland. Þan^
mestur hluti þess timburs, sem n0Í/
að er til pappírsframleiðslu er grenI ,
.
*•
Þá kemur gervjsilkiiðjan ekki síð
ur við skógana. Tii hennar þarf ar
lega um milljón tonn af „oellulose
En þrátt fyrir þessa miklu notkun
til gervisilkiiðju nemur hún aðeins
iitlum hluta af þeim við er fer 11
pappírsgerðar.