Þjóðviljinn - 26.01.1943, Side 3

Þnðjudagur 26. januar
Þ JÓÐVILJINN
ÞlðOVIMINN
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýöu
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sigíús Sigurhjartarson
Ritstjóm:
Hverfisgötu 4 (Víkingsprent)
Sími 2270.
\ígreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
Wkingsprent h.f., Hverfisgötu 4.
Með eða mótl
lýðfrelsinu
Hinir stórkostlegu sigrar
rauða hersins, hrakfarir „hins
ósigrandi“ þýzka nazistahers,
vekja nú óskiptan fögnuð allra
sannra lýðræðissinna um víða
veröld.
Hvarvetna endui'skoða menn
nú hugmyndir þær, sem rang-
snúin auðvaldsblöð hafa þröngv
að upp á menn, um Sovétríkin
og sósíalismann. Milljónir
manna, sem fyrir árum hötuðu
Sovétríkin og óttuðust sósíal-
ismann, viðurkenna nú sósíalism
ann sem sterkasta aflgjafa, sem
veraldarsagan hefur þekkt, og
þjóðfélag hans sem frjálsasta
mannfélag, sem þróunin enn
hefur skapað. Afstaðan til Sov-
étríkjanna er nú meir en nokkru
sinni fyrr prófsteinflinn á það,
hvort menn séu í raun og sann-
leika með lýðfreísi og framför-
um eða fasisma og afturhaldi.
En um leið og vonir alþýðu
og frelsisunnandi þjóða um skjót
an og algeran sigur yfir fasisma
og afturhaldi glæðast, taka aft-
urhaldsöflin i auðvaldsþjóðfé-
lögunum, hinar síngjörnu bak-
tjaldaklíkur að gera sínar ráð-
stafanir til þess að reyna að
hindra að alþýða heimsins upp-
skeri arðinn af blóðfómum sín-
um og ótrúlegum þjáningum:
fullt frelsi, pólitískt og þjóðfé-
lagslegt. Afturhaldsklíkur auð-
hringanna, sem áður réðu að-
stoðinni við Hitler, svikunum
við Spán, Kína, Tékkóslóvakíu,
samningunum í Múnchen o. s.
frv., — taka nú sem fyrr að
brugga lýðfrelsishreyfingunni
banaráð, og undirbúa samninga
við hina og þessa quislinga og
afturhaldseggi úr herbúðum fas
ismans, til þess að hindra lýð-
frelsishreyfingu þjóðanna, sem
nú eru kúgaðar.
Norður-Afríka er skýrasta
dæmið um • makk af turhaldsins
í Bandaríkjunum við frönsku
quislingana. Þar er reynt með
aðstoð „þrautreyndra" fasista
að halda niðri frelsishreyfingu
íbúana og andfasistunum enn
haldið í fangabúðum. Fyrirætl-
anir Bandaríkjastjórnar um her
frjálsra Austurríkismanna undir
forustu Habsborgarprinsins Otto
(!!) er annað dæmi um hvernig
afturhaldið í Bandaríkjunum
hugsar sér frjálsa Evrópu. Eða
hvað segja menn um viðurkenn-
ingu Bandaríkjastjórnar á fas-
istastjórnunum í Vichy og Hels-
ingfors.
Allt er þetta visbendingar um
Álit Stephans G. Stephanssonar á sovét kipulaqinu:
,Eina hjálpinurþeimhreinsunar-
eldi er mannheimur er staddur í‘
Stephan G. Stephansson.
Fátt sannar betur, hvílíkur
vitmaður skáldið og bóndinn
Stephan G. Stephansson var, en
það hvaða skoðanir hann hafði
á sovétskipulaginu. Það vill svo
vel til, að geymzt hafa bréf frá
honum, þar sem hann tekur af
allan vafa um hvaða hugmynd-
h' hann gerði sér um hið nýja
þjóðskipulag, sem grundvallað
var á einum sjötta hluta jarðar-
innar eftir byltinguna í Rúss- |
landi 7. nóv. 1917. Að vísu mátti
glöggt ráða af skrifum hans í
bundnu máli, hvort hann taldi
þessa miklu byltingu affarasæla j
fyrir mannkynið, en ummæli
hans í bréfum til vina sinna, um
þetta kjarnamál, eru eins ský-
laus og vafalaus og helzt verður
kosið. Birtir „Verkam.“ hér á eft
ir þessa merku og eftirtektar-
verðu kafla úr bréfum þessa
djúpvitra og hreinskilna skálds.
„En nú ríður á að duga fóstur-
landi sínu, eins og hver er dreng
þá pólitík, sem afturhald sterk-
ustu auðvaldslandanna ætlar sér
að reka í stríðslok. Meðan stríð-
ið stendur kemur því hinsvegar
ekki til hugar að birta þennan
f jandskap sinn við lýðfrelsið svo
greinilega að hatur þess til Sov-
jetríkjanna yrði opinbert.
Afturhaldsklíkurnar á íslandi
hafa hinsvegar ekki fyrir því að
dylja það. Allt frá fasistum í-
haldsflokksins til Alþýðublaðs-
klíkunnar er þess opinberlega
óskað að Rauði hérinn bíði ósig-
ur ( — og lýðfrelsið í heiminum
líði þarmeð undir lok) og Sov-
jetríkin verði afmáð,
Það er nauðsynlegt að hver
einasti lýðfrelsissinni, hver ein-
asti andstæðingur fasisma og
afturhalds, geri sér ljóst, að þeir
sem þannig hugsa og breyta eru
fjandmenn fólksins og að eitt
fyrsta skilyrðið til þes að geta
skapað vinnandi stéttum og
og þarmeð þjóð vorri allri
þann rétt, það frelsi og það vald
sem þeim ber, er að hnekkjá al-
gerlega áhrifum afturhaldsins
í röðum alþýðunnar undir hvaða
gerfi, sem það dylst. Og
það ætti að vera hægur vandi,
þeggr það kemur fram eins opin-
berlega og ósvífið með aftur-
haldsboðskap sinn og fjandskap
við lýðfrelsið og þessar klíkur
gera hér.
Eftirfarandi smákaflar úr bréfum Stephans G. Stephanssonar,
birtust í blaði Sósíalistaflokksins á Akureyri, Verkamanninum.
Eiga þeir erindi til lesenda Þjóðviljans og birtist greinin úr
1 Verkamanninum því hér í heilu lagi.
! Það fer ékki hjá því að í sifellu vaxi aðdáun á þessum „mesta
manríi íslenzkra skálda“, því meir sem menn kynnast speki hans
1 og framsýni, skoðunum og list. Og eins og nú er ástatt í heimin-
um á boðskapur hans brýnna erindi til vors íslendinga en
nókkru sinni fyrr.
ur til, og bylta henni úr martröð
hræsninnar, eins mjúklega og
verður. Sjálfur er ég allt illt:
United Farmes of Alberta-fé-
lagi, Non-Partizan, Socialisti,
Bólsheviki og „óheiðarlegur".
(Úr bréfi til Guttorms J. Gutt-
ormssonar 5. apríl 1919).
„Og nú eru þau (flokksblöð-
in) að byrja að ljúga sig með
lagi út úr sinni eigin lygi um
,,bolshevismann“ á Rússlandi,
þegar engin brögð ætla að duga
lengur til að skera hann niður,
því hann sigrar heim allan á end
anum, af því hann er sanngjarn-
astur, og eina hjálpin út úr þeim
hreinsunareldi, sem mannheim-
uf er staddur í, hann — eða
mennirnir í dýpra víti, að eilífu,
það er ég viss um. Deiluefnið er
ekki lengur, hvort „sovét“-fyr-
irkomulagið eigi að komast á,
heldur: verður það fáanlegt með
góðu, eða aðeins með illu. Nú
geng ég víst alveg frara af þér
í „landráðum", sem einu sinni
þýddi svipað og „pólitík“ nú, en
ég var ögn búinn að hugsa um
þetta, og kominn eitthvað í átt-
ina, áður en sovietta-sagan hófst,
því undirstöðuatriði hennar voru
orðin upphugsuð fyrir löngu,
sem sé, engin stétt nema ein:
iðjumennirnir. Þeir einir setja
reglur um verk og viðurgerning,
sem verkið vinna og kunna. Öll
störf unnin einstaklingum og
þjóðum til ágætis, en engum sér
stakling til auðlegðar. Þetta voru
nokkrar grundvallarástæður, svo
einfaldar og auðséðar, að ofur-
lítil framsýni gat séð þær gler-
augnalaust, ef hún rýndi í átt-
ina. En að koma þessu fyrir, hef-
ur soviet-stjórnin gert gangskör
að, og ég hef lesið landbúnað-
ar- og vinnumannalög þeirra,
fljótlega, og fann ekkert, sem 6-
frjálslegt væri eður andstætt
þessum reglum, en hitt er satt,
ég alveg neita mér og öðrum um
eignar-réttinn á því, sem er ai-
menningsþörf, og er þar að auki
heimskur í því, hvernig bezt
verði því fyrir komið, svo eitt-
hvert boðorðabrot ekki smjúgi
inn. Ég sting þessu nú svona að
þér, ekki til áð ofbjóða þér né
til ádeiluefnis, en bara til „að
brjóta upp nýtt land“ milli okk-
ar út úr húmi íslenzkrar „pólit-
íkur“. (Úr bréfi til Jóns Jóns-
sonar frá Sleðbrjót 14. marz
1920).
„Bændapólitíkin eins og hún
hefur reynzt („Agrarian Party“)
eingöngu, og hugsjónalaust, er
ekki mín þrá. Það kann að vera
ill nauðsyn. Ég er í bændadeild
hér af einlægni — en vel að
merkja, formaður okkar, Woods,
heldur fram hugsjón, annarri en
bæði Man-, Sask,- og Ontario-
bændur, og sem ég felli mig við,
víðsýnni, réttlátari stéttaflokk-
un, útilokun utanstétta, iðnaðar-
stétta alþing, í stað auðflokka-
þings, framkvæmdastjórn á því,
sem lögleitt er, sem fellur ekki,
þó frumvarp hennar eitthvert
falli á þingi, víkur aðeins við van
traustsyfirlýsing. Þetta er nú að
al-kjarninn í sovét-stjórn svo
nefndri, „democrasíið11, sem á er
stagazt, en hvergi er til nema í
Rússlandi, þó Woods hafi þetta
frá sjálfum sér. í minni ímynd-
un hlýtur líkt þessu að ske —
eða, heimurinn fer til andsk...
á þessari öld. Svo er nú komið
fyrir almenningi alls heims, að
þetta þolir litla bið.
Taflið aðeins um — fæst þetta
með lögum, eða aðeins með bar-
daga. Rússastjóm æskir einskis,
nema friðar, til að fullkomna hjá
sér þetta fyrirkomulag, sem hún
trúir á, en fær ekki frið. öll
„hervöld helvítanna", auður og
stjórnarvöld allra ríkja, sem nú
eru uppi, siga á hana öllum
hennar nágrönnum, með mút-
um, undirróðri, liðstyrk, herbún-
aði og hótunum. Þetta síðasta
veit ég, því að það gerist nú
samtíða mér. Hvernig nýja fyr-
irkomulagið reynist, er ímyndun
mín enn, því það er ekki svo
þrautreynt enn, né verður í
minni tíð, en eftir bezta viti sé
ég ekki annað úrræði almenn-
ingi lífvænlegt". (Úr bréfi til
Jóns Jónssonar frá Sleðbrjót, 2.
júní 1920).
„Ég hef engar fréttir, sem bréf
tækar eru, en hef fylgzt ögn
með heiminum og lesið við og
við betri blöð en „fólk flest“ veit
um. Mikil íslenzk snilld var van-
og traustsyfirlýsing þingsins
heima, glöggasta og sannasta sýn
ishorn af hugsunarhætti alls
mannkynsins, í fárra stunda
sýningu, alveg eins og hann er:
Ótraust til alls, sem er, það hef-
ur allt reynzt illa, en kvíði við
því, sem koma mundi í staðinn,
af því enginn hefur gert sér
grein fyrir því glögglega, hvern-
ig það ætti að vera, nema rúss-
neskir jafnaðaxmenn. — Kristur
sá og sagði, hvað að var, þó hann
reyndar fyndi fátt, sem aðrir
góðir menn ekki höfðu rekið sig
á áður og talað um, en hann
fann ekki upp neitt fyrirkomu-
lag til að koma því í félagslega
framkvæmd, aðra en hugsjón
einstaklingsins. Öldum seinna
situr annar Gyðingur, Karl
Marx, við að hugsa þessum
„guðssyni“ líkama og lögun, og
síðan hafa jafnaðarmenn, fyrir-
litnir lítilmagnar, verkafólk og
alþýðumenn, verið að reyna að
ýta þessu í áttina, en andleg ver-
öld og veraldleg afneitaði bæði
Kristi og Karli. Þangað til nú,
að amerískar kirkjur hér setja
samnefnd til rannsóknar og
enska kirkjan á Englandi sér-
nefnd, og komast báðar að sömu
niðurstöðu: Menningin, eins og
hún er í fyrirkomulaginu, er ó-
kristileg. Ástandið neyddi þær
til að segja satt, sjálfra þeirra
vegna, en ekki sannleikans, og
allt hið volduga og veraldarvana
er nú æst út af því. Mér finnst
þetta eitt af táknum tímans, og
svona skil ég söguna, og — trú-
arbrögðin — og taktu nú við
þessu, fyrst ég hef ekki fréttir
að bjóða, heldur en engu“. (Úr
bréfi til Jóns Jónssonar frá Sleð-
brjót 5. maí 1921).
„Fylkis-stjórn okkar byltum
við bændur flatri. Sjálfsagt var
hún þó mörgum stjórnum sann-
gjarnari — en hvað um gildir,
þeim verður öllum steypt í hefnd
arskyni, þær steyptu heiminum
— fólkinu — í glötun, allar, þó
hvergi, nema í Rússlandi, sé
neinn viss, hvað við eigi að
taka“. (Úr bréfi til Guttorms J.
Guttormssonar 25. júlí 1921).
í heftið skrifar ritstjórinn,
Haraldur Björnsson, um franska
leikarann Moliere (frh,). Lárus
Sigurbjörnsson skrifar um isL
nútíma leikritaskáld, er það
fyrsti kafli í þeim flokki, og
fjallar um Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi. Ævar Kvaran skrif
ar um norska skáldið Nordahl
Grieg, og Gísli Ásmundsson
skrifar um konu hans, leikkon-
una Gerd Grieg, sem íslenzkir
leikhúsgestir gleyma ekki svo
i brátt eftir leik hennar í Heddu
Gabler á s. L sumri
Jón Auðuns skrifar um hina
vinsælu leikkonu Soffiu Guð-
laugsdóttur, sem á 25 ára leik-
afmæli á þessu ári. Baldur
Andrésson skrifar um Kristján
Kristjánsson söngvara. Jón J.
Sigurðsson skrifar um kvik-
myndahúsin. Þá er ennfremur
grein um listamannaþingið, sem
haldið var á s. 1. hausti, fréttir
af leikurum og leikstafsemi c.
fl.
Heftið er prýtt fjölda mynda,
prentað á vandaðan pappír og
hið vandaðasta að öllum frá-
gangi eins og Leikhúsmál eru
vön að vera.