Þjóðviljinn - 26.03.1943, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 26. marz 1943 ____________________________SJgBVILJINN__________________________________________________________________3
Raddír œskunnar
æshan sen á að erfa Mfl -
hefFi sbiladi tíl menninoar on hrosha
þlðMMIMII
» ~j
Utgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu —
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sigfós Sigurhjartarson
Ritstjórn:
GarSitstrœti 17 — Víkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (I. hæð)
Sími 2184.
Víkingsprent h.f. Garðastræti 17.
Frjáls list —
Frjáls jagntýní
„Félag íslenzkra leikara skor-
ar á þing og stjórn að stíga nú
þegar fyrsta skrefið í áttina til
þjóðleikhúss, með stofnun leik-
flokks, sem innan sinna vébanda
hafi leikara með leiklist að aðal
starfi".
Þannig hljóðar samþykktin
sem „Félag íslenzkra leikara1-
gerði á nýafstöðnum aðalfundi
sínum.
Þetta eru vissulega orð í
tíma töluð, orð, sem þurfa að
verða að athöfnum. Sú þjóð er
ekki á framfarabraut, sem ekki
á framsækna listamenn, og sú
þjóð getur ekki talizt menning-
arþjóð, sem lætur undir höfuð
leggjast að búa listamönnum
sínum þau starfsskilyrði, sem
hún bezt má, og þeir þarfnast.
Leikararnir okkar hafa sýnt
stórhug, og þeir hafa lagt mikið
á sig fyrir hugsjónir sínar, en
nú ríður á, að þjóðin bregðist
vel við, og geri þeim kleift að
fullnægja því frumskilyrði leik-
listarinnar, að hópur manna geti
gert leikstarfsemi að atvinnu
sinni.
Það væri ekki rétt að minnast
á þessi mál, án þess að geta þess,
að það er listinni lífsskilyrði að
vera frjáls. Það er alveg sérstök
ástæða til að minnast þess nú,
þegar nýlega hefur verið brot-
in á bak aftur ein hin harðvít-
ugasta tilraun til að reira allar
íslenzkar listir í stjórnmálalegar
flbkksviðjar. Sálsjúkur ofstopa-
maður ræður lögum og lofum í
allsterkum stjórnmálafiokki,
þessi sjúklingur lætur fela sér
öll völd yfir styrkjum til ís-
lenzkra listamanna, með mætti
og ofstopa hins sefasjúka reynir
hann að svipta listamenn frelsi
sínu, og sveigja þá til þjónustu
við sig og stjórnmálaflokkinn,
sem lýtur honum af ótta við að
hann fái kast.
Til voru þeir „listamenn“, sem
glúpnuðu fyrir sjónum sjúklings
ins, einna helzt voru þeir í hópi
leikaranna, það er leikurum lít-
ill sómi, en eftir atvikum fyrir-
gefanlegt.
En nú er vald hins sjúka
manns yfir málefnum lista-
manna brotið á bak aftur, for-
dæmi hans er til eilífrar aðvör-
unar, það hrópar til vor: listin
á að vera frjáls, ríkisyaldinu
ber að forðast öll afskipti af
málefnum listamanna fram yfir
að veita þeim laun svo að þeir
geti helgað líf sitt listinni, og
búa þeim önnur þau starfsskil-
yrði, sem nauðsynleg eru.
Enginn má sJsilja, þessi orð
Pafler
í 41. tbl. Þjóðviljans birtist
grein, sem heitir „Hvað gerum
við fyrir æskulýðinn?“
Grein þessi hefur orðið mér,
æskumanni dreifbýlisins, mikið
umhugsunarefni. Þegar rifjað er
upp hvað vanrækt hefur verið
að gera fyrir æskulýð Reykja-
víkur og annarra stærri bæja, þó
eigi séu nefndir, dettur mér í
hug öll sú vanræksla,sem okkur,
æskulýð hinna dreifðu byggða
hefur verið sýnd í nútíð og for-
tíð.
Hinir reyndu og ráðsettu
menn, sem farið hafa með for-
ráð þjóðarbúsins, berja sí og æ
lóminn yfir flóttanum úr sveit-
unum til hinna stærri bæja. En
hvað hafa svo þessir vísu menn
gert til að stöðva flóttann, hafa
þeir gert nokkuð til að skapa æsk
unni þar þau lífskjör, sem hún
og tímarnir krefjast? Nei, það
fer minna fyrir þeim aðgerðum
þeirra. En þeir hafa gert annað.
Þeir hafa leyft stríðsgróðamönn-
um og einkabröskurum að
hlaupa í kapp við eignalitla,
unga menn, sem vilja stofna til
bús heima í sveit sinni, — um
þær jarðir, sem losna.
Hvað má ungur bóndasonur á
móti nýríkum hundrað-þúsunda
eigendum, sem kaupa jarðir til
þess eins að geta að stríði loknu
grætt á þeim í krafti eklunnar
og þarfarinnar, sem þá skapast.
Og hvað eiga þá hinir ungu
svo, að listamenn séu hafnir yf-
ir allar aðfinnslur og leiðbein-
ingar. Þvert á móti, þeim er
brýn þörf gagnrýni og leiðbein-
ínga, en eins og listin á að vera
frjáls, svo á og gagnrýnin að
vera frjáls. Blöð og tímarit eiga
að halda uppi slíkri gagnrýni,
og er það einn vandasamasti og
þýðingarmesti þátturinn í þeirra
starfi. Það fer bezt á að viður-
kenna strax, að okkur blaða-
mönnum hefur ekki farið þetta
verk vel úr hendi til þessa, en
vissulega höfum við blaðamenn
hug á að bæta úr þessu eftir því
sem föng standa til. Ekki verður
þetta mál svo rætt, að ekki sé
minnzt á viðhorf listamanna til
gagnrýninnar. Hent hefur það
suma listamenn, þar á meðal
leikara, að taka allri gagnrýni
sem væri hún árás. Af þessu
verða þeir að venja sig. Þeim
verður að skiljast, að frjáls gagn
rýni er ein helzta stoð og stytta
listarinnar.
Svo aftur sé vikið að leikurun-
um, þá er það einlæg ósk Þjóð-
viljans, að þeim auðnist að fá
upp leikflokk, sem vinni með at-
vinnuleikurum. Þeim, eins og
öðrum listamönnum, er nauð-
synlegt að vera frjálsir í list
sinni, að fá ytri starfsskilyrði
við sitt hæfi, að fá laun fyrir
störf sín, að njóta frjálsrar fjöl-
breyttrar gagnrýni.
menn að gera, þegar þeir eru svo
gott sem reknir úr átthögum sín-
um, annað en að leita á náðir
bæjanna.
í bæjunum er þó alltaf hægra
að stofna til heimilis, þó að dýr-
tíð stríðsáranna sé þar mikill
Þrándur í Götu.
Svo er það æskulýður smá-
þoi-panna. — Við hvaða skilyrði
elst hann upp?
Það eru þau skilyrði, sem ekki
er hægt að telja menningarþjóð
sæmandi, en það telja íslending-
ar sig þó vera, — sem hinni upp-
vaxandi kynslóð smáþorpanna
eru sköpuð, að þjóðfélagsheildin
getur ekki vænzt þaðan nýtra og
þi'óttmikilla þegna, ef hún á að
uppskera eins og hún hefur sáð.
Æskulýð smáþoi'panna vantar
yfirleitt allt, sem hvatt getur til
menningarleitar og þroska. —
Hann skortir verkefni, sem eru
við hans hæfi. Þegar atvinnu-
leysið knýr á dyr eru verkefnin
engin — tómstundirnar margar.
Ungir og hraustir menn eiga
erfitt með að vera aðgerðalausir,
þess vegna hljóta verkefni þau,
sem þeir velja sér í tómstundum
sínum oft á tíðum að verða eftir
því sem hendingin ræður. — Að-
gerðai'leysið er versti óvinur
æskunnar.
Hún þráir alltaf athafnir
í einhvei’ri mynd, leikjum eða
öðru og þá fara leikirnir og aðr-
ar þær athafnir hennar, að
miklu leyti eftir þeim skilyrðum
sem fyrir hendi eru. Ef engin
eða léleg skilyrði eru fyrir hendi
sem leitt geta æskuna til hollra
athafna í tómstundunum, — get-
ur aíleiðingin auðveldlega orðið
óknyttir og aðrar skaðsemisað-
gerðir. Undantekningar eru auð-
vitað til fyrir þessu eins og öllu
öðru. — En hjá megin þorra alls
æskulýðs og þá sérstaklega
drengja, er þetta svo, þegar öll
þau tæki skortir, sem laðað get-
ur þá til hollra athafna í tóm-
stundunum.
í flestum þorpum eru lítil
bókasöfn og í flest þeii'ra ef ekki
öll, vantar lesstofur, sem ungl-
ingar gætu í ró og næði notið
hinnar hollu og fræðandi
skemmtunar, sem bækurnar
veita.
Æskulýð smáþorpanna skortir
engu síður en æskulýð stærri
bæjanna, hæli til að koma sam-
an í til hollra fræðsluiðkana, les-
hringastarfsemi, málfundahalda
og annari’a félagsstarfa, sem æfa
og fræða pilta og stúlkur í fé-
lagslegum stöi’fum, — Þar gæti
unga fólkið notið næðis til að
reyna leikarahæfileika sína, æft
þar saman leiki’it o. a. þ. h.
Annað mikilvægt atriði, sem
mjög virðist skorta í hinum
minni þorpum, eru hæfir menn
til að vera leiðbeinendur æsk-
unnar í menningarmálum. —
Það er ekki nóg fyrir ungan
mann að hafa klárað sig við
barnaskólann og náð fermingu.
Hann á þá eftir hættulegustu
ár ævi sinnar, — árin sem hann
er að breytast úr óþroskuðum
unglingi í fulltíða mann.
Þá er hann næmastur fyrir
öllum áhrifum og þá ríður hon-
um meir en nokkru sinni á að
hafa góðan leiðbeinanda. — Ef
hann er ekki fyrir hendi á hinn
ungi maður á hættu að lenda á
glapstigum.
Öll vantar hin smærri þorp
framhaldsskóla, sem með réttu
geta kallast því nafni. Að gagn-
fræðaskólunum, þar sem þeir
eru, er ekki greiður aðgangur
fátækum æskulýð. Hinum ungu
sjómönnum smáþorpanna hefur
hingað til ekki orðið nein skota-
skuld úr því að koma þúsxmd-
króna seðlunum fyrir í vösum sín
um, eins og uppflosnaði bónd-
inn frá Hriflu vill halda fram.
Þeir hafa fáir átt því láni að
fagna að hafa ekki vasa-rúm fyr-
ir peningana, í hvaða seðla-
stærðum sem þeir hafa verið. En
þessir ungu menn myndu ef-
laust taka því með fegins hendi
að fara á framhaldsskóla, — ef
þeir skólar væru ekki girtir svo
háum kostnaðarmúrum að óklíf-
andi væri fyrir þá. Ef kostnaðar-
múrarnir yrðu lækkaðir og hætt
að miða nemendafjöldann við
gólfflatarstærð, þá myndu ef-
laust fleiri ungir menn utan úr
smáþorpunum sækja framhalds-
skólana en nú er. En á meðan
núverandi ástand ríkir í skóla-
málunum má heita vonlaust fyr-
ir unga, fátæka menn að hugsa
til að fara á framhalds- eða al-
þýðuskóla.
Laun þau, sem þeir vinna sér
inn með súrum sveita, hrökkva
varla meir en fyrir nauðsynjum
þeirra. Þetta gildir nú á meðan
þeir hafa vinnu, en svo þegar
vinnan er engin — hvað þá?
Nei, fyrir hinn íslenzka æsku-
lýð er útlitið allt annað en glæsi-
legt, hvort sem hann býr í bæ
eða sveit. Þeirri kynslóð sem nú
ríkir, hefur í svo mörgum veiga-
miklum atriðum gleymzt, að það
er hennar skylda að ala upp
komandi kynslóð, á þann hátt,
sem til sóma og gagns má verða
landi og þjóð. — Henni hefur
gleymzt, að því er virðist, að hin
komandi kynslóð er sá, sem á að
erfa landið, að hún er arftaki
hennar í þjóðlegum og menn-
ingarlegum efnum. Því betur
sem hin unga kynslóð er upp-
alin, því meir er hægt að krefj-
ast af henni, því færari á hún
að vera að gegna þeim skyld-
wm sem á herðar henni eru lagð-
ar. — Meiri hluta æskulýðs smá-
þorpanna er óhætt að telja til
hinnar snauðu alþýðu. Alþýðan,
hvort sem hún er 1 stórum bæ
eða smáum, á alltaf í baráttu við
yfirstéttaröflin, auðstétt þjóðfé-
lagsins. Því meiri sem menntun
alþýðuæskunnar er, því sterkari
mun hún reynast í baráttunni
fyrir raunverulegu frelsi sínu og
bættum kjörum. Fræðsla og
menntun er einn af mikilvæg-
ustu þáttunum í baráttu sósíal-
ismans og eitt af helztu skilyi'ð-
unum fyrir því að hann nái út-
breiðslu og verði skilinn á rétt-
an hátt.
Fáfræði og vankunnáttu fólks
ins getur auðvald og afturhald
helzt af öllu þakkað tilveru sína ■
og velgengni. Með vaxandi
fræðslu og skilningi alþýðunn-
ar á þjóðfélags- og menningar-
málum hlýtur áhrifavald aftur-
haldsaflanna að þverra.
Það hlýtur því að vera eitt af
mestu áhugamálum okkar verka
lýðssinna, að vinna að aukinni
fræðslu og menntun alþýðunnar
og þá sérstaklega alþýðuæskunn
ar. Málstað okkar er því bezt
borgið að æskan sé vel upp-
frædd og geti litið á málstað
þann, sem við vjnnum fyrir, með
víðsýnum augum þess, sem skil-
ur hvað honum er fyrir beztu.
En jafnframtþví semviðvinnum
að eflingu alþýðumenntunarinn-
ar verðum við að herða kröfurn-
ar um bætt skilyrði til handa
æskulýðnum, svo hann geti af
sjálfsdáðum eða eftir annarra
leiðsögn, leitað sér fræðslu og
skilnings um þau atriði sem
helzt snerta líf hans í nútíð og
framtíð.
Okkur, ungum sósíalistum,
hvar á landi sem við erum, ber
skylda til þess, sjálfra okkar
vegna' og vegna þess málstaðar,
sem við berjumst fyrir, — að
vera sífellt á verði og minna þá
eldri sí og æ á tilveru okkar og
þær kröfur, sem við gerum til
lífsins. Með því móti helzt get-
um við haldið vakandi hinum
þungsvæfu öflum, sem urp menn
ingarlega velferð okkar eiga að
sjá.
Okkur má aldrei gleymast
það, að það erum við, sem eigum
að taka við af þeim, sem nú ráða
og þá verður það á okkar valdi
að breyta betur við arftaka okk-
ar en við okkur var beytt.
Við megum aldrei láta nokk-
urt tækifæri úr greipum okkar
ganga, sem getur orðið okkur til
fróðleiks og menntunar. Með því
móti gerum við okkur að hæfari
og þroskaðri mÖnnum, mönnum,
sem líklegir eru til að vera þeim
vanda vaxnir að varðveita og
efla þjóðlegan- og menningar-
legan arf þjóðarinnar.
B. M. A.
KAUPIÐ
ÞJÓÐVILJANN
ooooooooooooooooo

i. lS‘L» ...w-a
vr>
k' 'aVX-í

í!

jj
.;4>>