Þjóðviljinn - 06.04.1943, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 6. apríl 1943.
ÞJÓÐVILJINN
ÞiðoviiJiwi
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu —
Sðaíalistaflokkurinn
Ritst)6rar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sigfús Sigurhjartarson
Ritst jórn:
Garðastræti 17 — Víkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. heeð)
Sími 2184.
Víkingsprent h.f. Garðastræti 17.
Dýrtíðartillögur riklsstiörn
arinnar og breytingatil-
Iðgur fjárhagsnefndar
Dýrtíðarfrumvarp ríkisstjórn-
arinnar vakti mótmælastorm
hjá verkalýðsfélögunum um allt
land. Það fólst í því réttinda-
skerðing og lögfesting kaup-
gjalds, áframhald á þeim kúg-
unaraðferðun gagnvart verka-
lýðnum, sem illræmdastar hafa
orðið.
í breytingatillögum fjárhags-
nefndar neðri deildar er ein-
róma lagt til að öll slík kúgunar-
ákvæði séu felld burt. — Styrk-
leiki verkalýðshreyfingarinnar
hefur sín áhrif. Raunsæir stjórn-
málamenn taka tillit til hans. —
Og nú er þess aðeins farið á leit
við verkalýðssamtökin, að þau
gangi inn á það til samkomu-
lags, að maí-kaupið verði greitt '
samkvæmt vísitölu verðlagsins
1. maí, til þess að flýta þannig
fyrir lækkun dýrtíðarinnar. —
Og geri þau það, þá á að leggja
fram 3 milljónir króna í atvinnu
tryggingarsjóð.
Kúgunarsvipurinn er horfinn
af frumvarpi stjórnarinnar, ef
því verður breytt eins og fjár-
hagsnefndin leggur til og vafa-
laust sjá ýmsir eftir honum.
Þá er um landbúnaðarvörurn-
ar og verðið á þeim. Það er vitan
legt að á lækkun þess verðs
verður minnkun dýrtíðarinnar
fyrst og fremst áð byggjast. Og
það er bezt að segja hverja sögu
eins og hún gengur: Það skortir
í þinginu bæði vilja og vald til
þess að lækka þær án framlags
úr ríkissjóði.
Verkalýðurinn vill eðlilega
fyrst og fremst fá samvinnu við
bændur um slíkt, vill ekki beita
þá þvingun, — þótt hörðu hafi
verði beitt við hana. Það hefur
ekki verið hægt að ná samvinnu
við þá, sem telja sig fulltrúa
hænda í þingipu, um slíka lækk
un. — Eina „samvinnan“ sem
hugsanleg er við þá í svipinn,
er að „kaupa niður“ dýrtíðina,
sem allir vita að er skammgóður
vermir og dýrt keyptur frestur,
meðan verið er að leita sam-
homulags og lausnar á málinu,
— því slíkt er vitanlega engin
lausn í sjálfu sér.
Breytingatillögur fjárhags-
nefndar er því alls engin „lausn“
á dýrtíðarmálinu. Þær eru hins-
vegar máske eina bráðabirgða-
afgreiðslan, sem hugsanleg væri
í þinginu, eins og það er skipað,
meðan flokkarnir og stéttirnar,
sem bak við þá standa, hafa
enga samvin. • sín á miiii, sum-
Þrfr fyrirlestrar um myndlist
■mm
Það má vera Öllum listunn-
endrun gleðiefni, að hingað
er kominn maður, sem lagt
hefur fyrir sig listasögu, kynnt
sér myndlist frá öllum tímtun
og þekkir til hlítar hínar
mörgu stefnur og mismun-
andi markmið listamanna,
fyrr og síðar. Slík þekking
skapar víðsýni, dóma sem
ekki ieru byggðir á tilfinn-
ingum viðkomandi manns,
heldur á rökréttri hugsun og
rólegri athugun, en þó sér-
staklega hlutlaust og mexrn-
ingarlegt vfðhorf, er byggist
á samanburði mjög mismun-
andi listastefna, er uppi hafa
verið í myndlist frá fyrstu
tímum.
Ríki listanna er stórt, stærra
en flesta giunar, sem ekki
hafa kynnst því nánar. Það
mun í flestum tilfellum fara
þannig fyrir hverjum þeim er
kynnast vill myndlist, áð
smekkurinn einn, sú tilfinn-
ing er segir að eitt sé fagurt
og annað ljótt, getur litlar
eða engar reiður hent á þeim
sæg af mismunandi stefnum
og aðferðum, er listin sem
heild býður manni.
Listin er ekki eingöngu til-
finningaratriði, þekkingih og
hin rólega kalda yfirvegun er
áreiðanlega einn veigamesti
þátturinn í allri sterkri og
alvarlegri list. Þetta vitsmuna-
lega viðhorf er mjög nauð-
synlegt listskapendum, og
ar eða allar. Og það kemur til
þingsins og flokkanna kasta að
ákveða hvort heldur skuli af-
greiða málið á slíkan, vissulega
í hæsta máta ófullnægjandi
hátt, eða ekki afgreiða neitt, —
eða hvort samtök skapast milli
einhverra aðilja um að leysa
vandamál á kostnað annars að-
ilja. — En með nefnd þeirri, sem
breytingatillögurnar gera ráð
fyrir, er skapaður vettvangur til
samninga vinnandi stéttanna
um verðlag landbúnaðarvar-
anna,
Afstaða Sósíalistaflokksins til
dýrtíðarvandamálsins hefur
hvað eftir annað verið sett fram
og mun síðar verða sett fram hér
nánar.
Flokkurinn vill t. d. að verð-
lag landbúnaðarvara sé ákveðið
með samningi við bændur um
grunnverðið fyrir stríð, að við-
bættri grunnverðshækkun í
hlutfalli við þá, er launþegar
hafa fengið, og með sérstakri
vísitölu fyrir landbúnaðinn. —
Telur flokkurinn að þannig
myndi koma fram all veruleg
lækkun frá því handahófsverði,
sem sett var á s. 1. hausti og
mesta vitleysu hefur skapað í
öllum þessum málum.
Sósíalistaflokkurinn vill einn-
ig aðtollarnir ánauðsynjavörum
séu afnumdir. Slík tollalækkun
á kaffi og sykri, fatnaði, skó-
fatnaði, búsáhöldum o. fl. myndi
hafa veruleg áhrif á dýrtíðina.
Skal bráðlega gerð nánar
grein fyrir hinum ýmsu tillög-
um flokksins, þegar málið kem-
ur til umræðu í þinginu.
Þóroddur Gudmunsson:
'£■

einnig þeim er njóta vilja list-
ar.
Núverandi kynslóð lista-
manna og listþekkjenda mun
yfirleitt líta svo á, að hið
listlega — myndræna — eða
„formala“ sé uppistaða mynd-
listarinnar. Eftil’líking náttúr-
unnar — frásaga eða lýsing.
eru óþörf atriði, en geta þó
— innan vissra takmarka ver-
ið í listaverkinu og jafnvel
aukið gildi þess, á stundum.
Við vitum ekki með vissu.
hvernig fyrri tíma listamenn
hafa litið á þessi mál, en hitt
er víst, að um alla góða lista-
menn, fyiT og síðar, gildir það
sem Hjarvarður sagði um
franska listamenn (en þeir
hafa á síðari öldum haft al-
gerða fomstu í myndlist hér
í Evrópu), og það er að þeir
hafa ætíð verið „formal“. Þó
áð þeir máluðu realistískt eða
impressionistískt, þá var það
ætíð hinn listlegi eða mynd-
ræni strúktúr er stóð á bák
við náttúrueftirlíkinguna.
Þeir eru margir sem ekki
geta skiliö eða fundið fegurð
í verkum nútímalistamanna.
og finna þaö að þeiin,, að þau
líkist ekki náttúrunni nógu
mikið. Það ,gæti verið fræð-
andi aö rifja upp þá stað-'
reynd, aö fyrir einum manns-
aldri síöan var þáð fundið að
málverkum Courbet’s hve
mikið þau líktust náttúrunni.
Og hér um bil tveimur ára-
tugum seinna sýndu Impress-
i'onistamir frönsku hinar
fyrstu sólbjörtu og litríku
myndir sínar, sem í augum
nútímamánns eru svo raun-
verulegar, að honum', finnst
frekar hann lifi sjálfur í þeim.
en aö hann horfi á þær. Þess-
ar myndir voru svo undarleg-
ar í augum þeirrar kynslóðai',
að memi þóttust varla vita
hvaö ætti áð snúa upp eða
niður á myndunum, en töldu
höfunda þeirra annaöhvort
augnveika éða hálfgeggjaöa.
Realistar og Impressionist-
ar nítjándu aldarinnar lögðu
áherzlu á eftirlíkingu náttúr-
unnar. Formalistar nítjándu
og tuttugustu aldarinnai'
(Ce Zanné — Seurat — Pic-
asso — Leger og margir fleiri)
lögðu og leggja áherzlu á
byggingu myndanna, hina
listrænu samstillingu lita.
fomia, fla.ta, rúms, íjóss og
skugga. Þessvegna ber aö líta
á myndir þeirra sem listrænt
fyrirbrigði, en ekki eingöngu
eftirlíkjandi mynd. Þetta ber
vitanlega ekki að skilja sem
svo, að list Impressionista eöa
Realista — sé eingöngu efth’-
líkjandi, því það gildir um þá
sem aðra sanna myndlistai’-
menn, — þeir voru „formal“.
Hið myndræna var þrátt fyi’ir
alla náttúrueftii’líkingu, aðal
uppistaðan í list þeirra.
Fyrirlestrar Hjörvarðar voru
þannig, að mann langar til
að heyra meira af líku tagi.
Eftir því sem bezt verður vit-
að, hefur ekkert svo talizt
geti verið skrifað hér heima,
'um myndlist ýmissa forustu-
iSl
Stefán Pétursson lét Al-
þýðublaðið nýlega flytja
þá fregn, að ég hafi sagt á
alþingi „áö engin jþörf væri
fyrir ritfrelsi eða málfrelsi í
sósíalistisku ríki“. Ummæli
þessi, sem em rangfærð, segir
svo Stefán að sýni hugmyndir
,,Kommúnista“ um sósíalist-
iskt ríki, og Stefán er auð-
vitað hneykslaðm’. Síðan held-
ur hann áfram og skýrir frá
hvað sé „fyrsta skilyrðið fyrir
því að ríki sé sósíalistiskt
ríki“. Og það er þetta orð-
rétt: „Fullkomið málfrelsi og
skoðanafrelsi — auk fjárhags-
legs og atvinnulegs frelsis ■—“
Nú er það ljóst að fullkom-
ið fjárhagslegt og atvinnulegt
frelsi, í venjulegum skilningi.
er ekki um að ræöa, nema
menn hafi rétt til að eiga at-
vinnufyrirtæki og reka þau.
og þá auðvitað eins stórat-
vinnufyrirtæki eins og smá
lána peninga gegn vöxtum.
reka verslun o. s. frv. Meö
öðrum orðum, að menn hafi
rétt til að nota. fjármuni sína
til aö ná undir sig arðinum
af annarra manna vinnu.
Þetta er að dómi Stefáns
„fyrsta skilyrðið fyrir því, að
ríki sé sósíalistiskt ríki“. Þó
að menn séu orðnir ýmsu van-
ir af þeim sálufélögum, Ste-
fáni Péturs og Jónasi Guð-
mundssyni, sem mikið fæst
við spádóma, þá held ég að
þetta sé met í vitleysunni.
Tilefnið til fréttaburðar Al-
þýðublaðsins mun sjálfsagt
vera orðakast, sem varð á al-
þingi milli mín og þingm. V.
Skaftfellinga, er hann ásakaöi
mig og aðra „kommúnista“
um aö við teldum rétt og sjálf-
sagt, að leyfa. aðeins einn
stjórnmálaflokk í Sovétríkjun-
um, en krefðumst á íslandi
fullkomins pólitísks athafna-
frelsis. Ræðúmaður taldi hið
þjóða á þessu sviði, svo sem
list Spánverja eða ítala.
Fræðsla um þessi efni er stór-
kostlegt nauðsynjamál fyrh
myndlistarmenningu hér
heima, ekki sízt þar sem ýms-
ir menn hafa reynt aö vinna
á móti' menningarviðleitni á
þessu sviði og em skrif þeirra
þess eðlis, áö þau em ekki
, aðeins viðkomandi mönnum
til ævarandi skammar, heldur
er það til vansa fyrir þjóðina
sem heild, að slík skrif skuU
hafa birzt hér opinberlega.
Aðsókn að fyrirlestrunum
var ágæt, og sýnir aö áhugi
manna fyrir þessum málum
er mikill hér í Reykjavík.
Framsetning fyrirlesarans á
i efninu var auðskilin og
! skemmtileg, myndirnar vom
yfirleitt vel valdar.
Þáð var andi víðsýni og
menningar er kom manni á
móti í þessum fyrirlestrum,
og það er áreiðanlega ósk
margra listunnenda áð Hjör-
varðúx eigi eftir að flytja fleiri
fyrirlestra um sama efni.
S.
mesta ósamræmi í þessu, því
verknaður, sem væri saknæm-
ur á einum, væri það þá líka
á öðrum stað. Þar sem Ste-
fán Pétursson rangfærir svo
mjög svör mín, mim ég í fá-
um orðum gera grein fyrir
afstöðu minni með því aö
endurtaka efniö í svarræðu
minni til þingm. Rangæinga.
í fyrsta lagi er það, að sami
verknaður, sem framkvæmd-
ur er á tveimur mismunandi
stöðum, getur hæglega verið
in|einlaus eða jafnvel sjálí-
sagður á öðrum staðnum, en
skaðlegur eða jafnvel glæp-
samlegur á hinum. Væri hóp-
ur manna staddur í bát á
Reykjavíkurhöfn og einn mað-
ur helti niður fötu af drykkj-
arvatni, þá væri það undir
flestum kringumstæðum skað-
laust athæfi. En væri hópur-
inn staddur i bát úti á regin
hafi og einhver hellti niður
úr einu drykkjarvatnsfötunni.
gæti þaö verið glæpsamlegt.
í ööru lagi ber að athuga
það, að á Islandi og öðrum
kapitaliskum ríkjum, er þjóð-
in skipt í stéttir með óbrúan-
legum hagsmunaandstæðum:
það er því ljóst, að ef menn
i ikapítalisku þjóðfélagi eru
sviptir réttinum til að hafa
stéttarbaráttutæki eða stjóm-
málaflokka, er meiri hluti
þjóðarinnar sviptur frelsi og
'manhréttindum og atvinnu-
rekendur og stóreignamenn
hafa einræðisvald yfir hinum
vinnandi stéttum, til að arð-
ræna þær og kúga eftir vild
(eins og t. d. í Þýskalandi
og ítahu). 1 Sovétríkjunum
eru stéttaandstæöumar af-
numdar, framleiösla og verzl-
un rekin með þarfir og hag
fjöldans fyrir augum. Þai’ er
engin fámenn stétt sem ræð-
ur yfir fjánnunum og fram-
leiðslutækjum og getur notáð
það til aröráns á hinu vinn-
ancíi fólki. '
Þegar þjóðin er þannig orð-
in ein sameinuð heild og eng-
ar andstæðar stéttir, er held-
ur engin þörf á stéttabar-
áttutækjum eihs og stjóm-
málaflokkum.
Það er því ljóst að sami
verknaöur, sem sviptir menn
frelsi og mannréttindum á ís-
landi, er ska'ðlaus og skerðh’
ekki frelsi og mannréttindi í
Sovétríkjunum. Meira að segja
gætu menn í Sovétríkjunum
ekki stofnað nýja stjómmála-
flokka í öðmm tilgangi en
þeim aö koma á sérréttindum
einstakra manna og þar
með arðráni og frelsisskerð-
ingu fjöldans. Hitt er svo
annáð mál, aö þó ekki sé
nema einn stjómmálaflokkur
í Sovétríkjunum, þá er þar
fullt málfrelsi og ritfrelsi
miklu fullkomnara en á ís-
landi. Það má svo bæta því
við, að þó nauðsynlegt sé viss-
an tíma í sósíalistisku ríki að
banna nema einn stjómmála-
flokk, hinn sósíalistiska flokk
Fxiamhald á 4. síSú