Þjóðviljinn - 14.04.1943, Blaðsíða 3

Miðvikudaeur 14. apríl 1943.
ÞJOÐVILJINN
3
Útgef andi:
Sameiningarflokkur alþýcSu —
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sigfús Sigurhjartarson
Ritstjóm:
Garðastræti 17 — Víkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
Víkingsprent h.f. Garðastræti 1/.
Snúum hebreskunni
á íslenzku
Þegar þingmenn sósíalista
hafa talaðí við' Framsóknar-
menn og Sjálfstæðismenn um,
að hver sú stjórn sem hyggð-
lst að framkvæma róttækar
aðgerðir í dýrtíðarmálunum;
þyrfti að styðjast viö „samtök
fólksins“, hafa þessir virðu-
legu herrar hrist höfuðíð og
sagt: „Þetta er nú blátt á-
fram hebreska fyrir okkur“.
Þetta hefur komið fram bæöi
í áttamannanefndinni og níu-
mannanef ndinni.
Það færi vel á því að þessi
marg umtöluðu samtök fólks-
ins snéru þessari hebresku ti'l
einhvers þess máls, sem þessir
virðulegu þingmenn skilja, og
vissulega .munu þau gera það
von bráðar.
Innan verklýðshreyíingar-
innar er nú sköpuð fmAom-
in eining. Alþýðusambands-
stjórnin hefur með lofsverðri
festu og einutð framkvæmt
vilja Alþýðusambandsþingsins
oe þurrk'ið út siöustu leyfar
klofningsins. Þetta gerðist
þegar hið nýja félag verka-
manna á Akureyri var stofn-
að fyrir nokkrum dögum.
Þaö er því fullkomin ein-
ing ríkjandi innan verklýðs-
hreyfihgarinnar og fyrsta maí
munu þessi voldugu félags-
samtök þjóðarinnar í fyrsta
sinni, síðan verklýðshreyfing
hófst á íslandi, koma fram
sem ein heild um land allt.
En launþegarnir á íslandi
eru fleiri en verkamenn ein-
ir. í þjónustu ríkisins og bæj-
arfélaganna starfar mikill f jöldi
manna. Einnig þessi stóra
sveit launþega hefur komiö á
einingu innan sinna vébanda
og hún hefur ákveöiö að
standai við hlið verklýðsfélag-
anna. Á hinum alþjóðlega
baráttudegi verkalýðsins —
fyrsta maí — koma þessar
tvær voldugu félagsheildir
fram hlið við hlið, sameinað-
ar um kröfur launþeganna.
Skyldi það mál sem hinar
sameinuðu fylkingar laun-
þeganna tala fyrsta maí:
hljóma sem hebreska í eyr-
um Framsóknar- og Sjálfstæö-
ishöfðingj anna?
Skyldi þeim ekki verða ljóst.
aði þessar stéttir eru vald í
þjóðfélaginu, vald sem getur
ráðiö öllu á vettvangi stjórn-
jnála, vajd, sem geú:r tekiö
ríkisvaldið í sínar hendur?
Vonandi verður þeim þetta
ljöst, vonandi skilst þeim að
Lcibfélag Rcyfejavífeur
„ORBIO
fi fi
eftír Kai Munk
Amdís og Gestur.
I.
Skyldi Kai Munk hafa bú-
ið til þennan óð um vilja-
mátt mannlegs anda í klæðn-
aði heittrúnaðarins, ef hann
hefði sjálfur verið búinn að
upplifa, það, sem nú hefur
gerzt í Evrópu: þau krafta-
verk mannsandans sem oröið
hafa í flestum löndum Ev-
rópu sakir slíks eindæma
viljaþreks, trúfestu, siðfexðis-
legrar göfgi og fórnfýsi, sem
vart á sér nokkurt dæmi?
Kai Munk er í þessu leik-
riti með trúspekilegar bolla-
leggingar um það hvort nátt-
úi’ulögmálin verði brotin, —
en skyldi hann ekki í dag
frekar kjósa að lysa því hvem
ig öll lögmál, sem menn voru
vanir að í’eikna með, voru
brotin af baráttuþreki hetj-
anna í Stalíngrad? — Það
væri í dag engin þörf á að
færa leikrit um ofurmátt
mannlegs vilja, er öll viður-
kennd lögmál brýtur, í þann
sa' tjsögulega buning, er get-
ur. — Því fer - ekki hjá því
að menn hefðu nú frekar ósk-
aö að sjá slíkan höfund sem
Kai Mxmk spreyta sig á þess-
háttar viðfangsefni, heldur
en þessum heittrúnaðai’boö-
skap, er hann hér flytur. —
sú stjóm, sem ekki vill stjórna
í samráði við þessi samtök
fólksins, getur litlu til vegar
komið.
Nokkuö er það þó undir
launastéttunum komið, hversu
vel tekst að leiða þessa herra
til hins rétta skilnings, aö því
skapi sem fylkingar þessar
verða voldugri á götxxnni.
munu höföingjarnir læra
betur. Þess vegna er það aö
hvei’jum einasta launþega ber
að faxa út á götuna 1. maí,
hvei’jum einasta laxmþega ber
að gera sitt til þess að sýna
mátt launastéttanna. Mál
máttai’ins mim hljóma sem
íslenzka í eyrum afturhalds-
aflanna, og það er eina máliö
sem þeii’ skilja og sé þaö tal-
aö nógu skýrt, má svo fara að
þeir láti undan síga. —
Allir eitt fyi’stai maí t— All-
ir út á götxma og sýmmi mátt
hinna sameinuöu laxmastétta.
En þeim, sem þykir þessi á-
kveðna trúarstefna leikritsins
spilla fyrir sér nautn listar-
innar í því, gera, bezt með
því að færa það úr því gervi
1 huganum — og líta á það
sem á leiksviðinu gerist, sem
hina almennu mannlegu bar-
áttu við deyfðina og dnmg-
ann, við vonleysi og dáðleysi,
við saltiö sem dofnar, við bók-
stafinn sem drepur, — barátt-
una fyrir áð sigra á nýjum og
nýjum sviðúm, leggja Undir
vald mannanna þau svið, sem
alliu þorrinn hafði gefizt upp
við að drottna yfir.
Kai Munk mxm nú leggja
áherzlu á annan boðskap meir
en heittrúnaðinn. Hann stend
ur meðal fremstu Dana í bar-
áttunni gegn þýzka nazlsm-
anum. Eitt nýjastai leikrit
hans „Niels Ebbesen“ er ekki
óður um það kraftaverk að
reisa upp frá dauðum, heldur
um það afreksverk fámenns
hóps föðurlandsvina áð drepa
kúgara ættjarðarinnar, sem
hafði fjögur þúsund vopnaðra
manna í kringum sig.
En hvað um það.
Það er „OrðiÖ“, sem Leikfé-
Haraldur og Valur.
kveöin fyrirbrigði í trúarlifi
Dana, þá er sjálf baráttan
sem fram fer á milli þessara
steína, svo almenns eðlis og
persónunnar, sem stefnumar
birtast í, svo vel gerðar að
þetta stað- og tímab’möna
form þarf enganveginn, að
draga úr naurn leikritsins.
LII.
Það kemur nú, sem oftar, í
Ijós hvað Leikfélagið, með
góðri leikst-jó'.’n og erfiðum
hlutverkun'.. getur knúð ýmsa
ieikara sína til að láta mikla
leiklist í té og hvílíka uppeld-
isþýöingu leikrit eins og þessi
hafa fyrir bæði leikendur og
leikgesti.
Lárus Pálsson leikur sjálfur
Jóhannes Borgen, heittrúar-
postulann, sem mest allt leik-
ritið er geðveikur. Hlutverk-
Brynjólfur og Helga Brynjólfsdóttir.
lag Reykjavíkur hefur lagt í
að leika í þetta sinn.
II.
Þaö þarf dirfzku til af Leik-
félaginu aö leggja í þáð að
sýna slíkt leikrit hér, — og
vel sé því fyrir að hafa gert
það. Hér er list á ferðinni,
burt séö frá öllum skoöunum
sem þar eru boðaöar. Það er
dimmt yfir því á pörtum, svo
harkalega raunhæft t. d. i
síöasta þættinrmi fram aö
endalokum, að þaö er sannar-
lega til mikils ætlast af leik-
húsgestum, sem vanir eru létt-
meti revíu-leikritanna, að
kumxa aö meta það. — Við
vonum samt að Leikfélagiö
veröi ekki fyrir vonbrigöum
af leikhúsgestum.
Árekstur stefnanna og per-
sónanna skal ekki skýra hér.
En þó aö Grxmdtvigsstefnan
og heittrúnaöurinn séu hér lát
in leiöa saman hesta sína og
formin, sem stefnxxrnar íklæö-
ast, séu þannig tengd við á-
ið er hið vandasamasta.
Þarna er tengd saman geð-
veiklun og speki, Krists-fyrir-
myndin hefur truflað svo
geösmxmi hans að hann álít-
ur sig Jesú. Það þarf list til
aö hvergi verði neitt hlægi-
legt eðai afkáralegt í fari hihs
geöveika manns. Samtal eins
og Jóhannesar við Mareu litlu,
er hún hélt aö mamma sín
væri dáin, líður mönnum ekki
auðveldlega úr minni. Lárusi
tekst þetta hlutverk með af-
brigðxxm.
Valur Gíslason leikur Mikk-
el Borgen eldi’i. Er það mikið
hlutverk og vandasamt. Þessi
stói’bi’otni leiötogi Grundtvigs-
sinna og stolti óðalsbóndi.
sem þeytist hvað eftir annað
öfganna á milli og ýmist er
sem vígreifur víkingur eöa
sundurmalaöur ógæfusamur
máöur, — en samt alltaf fyrst
og fremst stefnutrúr bai’daga-
maöur, sem farinn er aö lýj-
ast og setur von sína á ungu
kynslóðina, — þessi persóna
er vel fallin til þess aö ná
hylli áhorfendanna, heilsteypt
og stei’k frá höfundarins
hendi Og Vali tekst alveg á-
gætlega að ná henni. Valur
Gíslason hefur aldrei leikiö af-
eins mikilli list og í þessu
hlutverki, enda hreif hann
fólkiö alveg með sér.
Brynjólfur Jóhannesson leik
ur prestinn, séra Bandbull.
Þaö er alveg snilld hvílíkxxm
ósköpum broddborgaraháttar-
ins, meöalmennskunnar og
helgislepjunnar höfundurinn
hefur komið fyrir 1 þessari per
sónu — án þess aö afskræma
hana. Það er vand-meðfarið
þetta hlutverk. Það liggur svo
nærri að afskræma þaö og
skæla, í stað þess að halda
sér við þau fyrirbi’igði óskæld
sem alltof tíð eru úr daglega
lífinu — einnig hér. (Skyldi t.
d. enginn hafa heyrt áður
jaröarfai’arræðuna í fjórða
þætti?) — Hætturnar eru ein-
mitt sérstaklega miklar fyrir
leikara eins og Brynjólf, sem
vanur er að leika skoppersón-
us, sem búnar eru til á þann
einfalda hátt að afskræma
þær, svo aö þær verði hlægi-
legar. — Því ánægjulegra er
áð sjá hve vel Brynjólfi tekst
með þetta hlutverk. Hann
heldur alvörugei’vinu út í gegn,
— og áheyrendur verða að
hugsa til þess að sjá og skilja
hve skemmtileg „gTÍnfígúra“
hér er á fei’ðinni, þó þaö áð
vísu veki þá vel til urnhugs-
unar, þegar óheppilegustu
vanarsetningarnar detta úr
munni prests að óvörxxm.
Þaö er á þessum þrem, sem
nú eru nefndir, sem leiklistin
í þessu leikriti fyi'st og fremst
byggist. og þeir rækja hlut-
verk sín af prýði.
Af öörum leikendum má
helzt nefna: Gest Pálsson, er
leikur Mikkel Borgen yngri',
og Arndísi Björnsdóttur er
leikur Ingu konu hans. Báöir
þessir góðu leikarar hafa oft
leikiö betur, þó gott sé það
og hjá þeim nú. Haraldur
Björnsson leikur læknirinn,
hryssingslegan og raunsæan,
— síður en svo nokkra dálæt-
ispersónu frá höfundarins
hálfu — og fer Haraldur vel
með hlutverkiö sem vænta
mátti. Jón Aöils leikur Pétur
skraddara, hættir honum við
áö gera persónuna full-skrípa-
kennda, en fer annai’s frekar
vel með hlutvei’kiö. Anna Guö
mundsdóttir leikur Kristínu
konu hans og tekst henni aö
koma að furðalega miklum til-
Framhaid á 4. síðu.