Þjóðviljinn - 01.07.1943, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 1. júlí 1943.
ÞJÓÐVILJINN
3
pjðnnumM
Útgeiandi:
Sameiningarflokkur alþýðu —
Sósíalistaflokkurinn
Rit8tjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Si'gfúa Sigurhjartarson
Ritstjóm:
Garðastræti 17 — Víkingsprent
Simi 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
Víkingsprent h.f. Garðastræti 17.
Theédóra Thoroddsen er 80 ára í dag
Til athugunar fyrir
samvinnumenn
Verkalýðsfélðgin og sam-
vinnufélögin eru þýðingar-
mestu samtök alþýöunnar.
Saga þessara samtaka er
lærdómsrík, og þaö getur orö-
ið verkalýö og smáframleiö-
endum dýrt að vanrækja að
meta hana.
Verkalýössamtökin eru upp-
alin viö harðvítuga baráttu
viö harðsnúin stéttarandstæö-
ing. Þau megin mistök voru
gerð, að gera allsherjarsam-
tök verkalýðsfélaganna, skipu
lagslega eitt og hiö sama
sem ákveöinn stjórnmálaflokk
— Alþýöuflokkinn. Allir þeir
félagar verkalýösfélaganna
sem ekki fylgdu þessum flokki
höföu takmarkaöan rétt inn-
an allsherjarsamtakanna, þeir
voru annars flokks þegnar.
Þetta hlaut að leiða til bax-
áttu og sundrungar innan
verkalýöshreyfingarinnar, en
sú barátta dró aftur úr mætti
þeirra í baráttunni viö stétt-
arandstæðinginn. Nú er þess-
ari baráttu lokið og fullkom-
in eining fengin innan verka-
lýössamtakanna, og vald
þeirra og máttur er meiri en
nokkru sinni, en tímabiliö
sem verkalýðshreyfingin varöi
til innri baráttu er tií varnað-
ar, þaö var hemill á eðlilegri
þróun.
Nú víkur sögunni aö sam-
vinnuhreyfingxmni. Samvinnu
félögin hafa ekki lent út á
þeim hættulegu villigötum
að gefa einum flokk lögvernd-
uö forréttindi í heildarsamtök
unum. Hinsvegai' hafa Fram-
sóknarmenn verið þar öllu
ráðandi, vegna þess aö þeir
hafa haft meirihluta í hin-
um einstöku félögum. Þessa
aöstöðu hafa þeir stórlega
misnotaö. Þeir hafa látið sam-
vinnufélögin bera megin
þunga af kostnaðinum við
flokksblöð sín. Þeir hafa haft
helztu flokksleiötoga sína á
launum hjá samvinnufélögun-
um, en ætlaö þeim aö vinna
fyrir flokkinn fyrst og fi'emst.
Þeir hafa látið Samband ísl.
Samvinnufélaga halda uppi
skóla, sem fyrst og fremst
hefur veriö notaður sem
flokks áróöurstæki og mætti
þannig lengi telja. Allt hefur
þetta auövitaö leitt til þess
aö draga úr vexti samvinnu-
hreyfingarinnar, og einkum
hefur þaö hindrað vöxt henn-
ar viö sjávarsíðuna, þar sem
Frú Theódóra Thoroddsen er átt-
ræð í dagr.
Þegar sagan af frelsisbaráttu ís-
lendinga síðar meir 'verður skráð,
af þeirri list, sem söguþjóðinni hæf-
ir, mun þjóðin unna þessari konu,
eins og vér nú unnum Auði, konu
Gísla Súrssonar, þegar vér lesum ís-
lendingasögurnar.
Fáar konur, máske eitgar, hafa lagt
stærri skerf til sjálfstæðisbaráttu
íslendinga, en frú Theodóra hefur
gert sem kona Skúla Thoroddsens,
eins djarfasta og ástsælasta leiðtoga
sem þjóð vor hefur átt í aldalöngu
frelsisstríði. Hvar sem hann fór, hve
hart sem hann barðist, — í erjum
við innlent afurhald á ísafirði, — í
éli ofsóknanna frá höfðingjavaldinu
í Reykjavík, — í orrahríðinni við er-
lenda kúgunarvaldið í sjálfri kon-
ungsins Kaupmannahöfn, — alstað-
ar stóð þessi kona sem væri liún
persónúgerfing tryggðarinnar við
lilið manns síns. Þjóð vor og saga
mun alltaf þakka henni þá varð-
stöðu og það því meir sem lengra
líður.
Sjaldan hefur íslenzk saga þekkt
betri samverkamenn en þessi tvö.
En í samstarfi því er af hálfu mikill-
ar konu fómað því, sem flestum
mönnum finnst svo dýrmætt og eft-
irsóknarvert: að skapa persónulega
sjálfstætt verk, sem tengt sé við
persónuna sjálfa um aldur og ævi.
Frú Theódóra Thoroddsen fórnaði
möguleikanum á að verða sjálf ein
af brautryðjendum á sviði þjóðmála,
til þess að verða manni sínum allt,
sem kona, vinur og samherji getur
orðið. ísland þakkar henni þá fórn.
En við skulum vona, að sá tími
sé brátt á enda, að kvensnillingar
þjóðarinnar verði allt að því að
fóma persónuleika sínum. þegar
vinna þarf stórvirki í þjóðar þágu.
Frú Theódóra Thoroddsen lagði á-
samt manni sínum, — að ógleymdum
almenningur er andvígur
Fi’amsóknarflokknum. En nú
er samvinnuhreyfingin aö
nema ný lönd í kaupstööum
og kauptúnum. Ritstjóri Sam-
vinnunnar, Jónas Jónsson,
hefur sagt hinum nýju félög-
um við sjóinn stríö á hendur.
Hann sér réttilega, aö fulltrú-
ar þeir sem þessi félög senda
á fundi samvinnufélaganna
muni ekki verða Framsókn-
arrnenn, hann óttast aö flokks
einræöiö hverfi, og nú siglir
hann í kjölfar Alþýöuflokks-
leiötoganna, sem mátu meira
ímyndaöa flokkshagsmuni, en
hagsmuni verkalýðshreyfing-
arinnar.
Aö svo stöddu þykh' rétt
aö álíta aö Jónas boöi fjand-
skap sinn í garð kaupfélag-
anna viö sjóinn, í óþökk
flestra samvinnumanna, þó
hann skrifi í tímarit þeirra.
Þess er vænst að samvinnu-
hreyfingin hafi lært þaö mik-
ið af verkalýðshreyfingunni,
aö ekki þurfti að eyöa þar
tíma til innri baráttu, heldur
skapist þar fullkomiö og eðli-
legt samstarf milli samvinnu-
manna úr öllum stjórnmála-
flokkum, þannig aö hægt
veröi aö breyta starfsaöferð-
um og skipulagsháttum sam-
vinnuhreyfingarinnar eftir
því sem tímarnir krefjast.
Þetta er til athugxmar fyr-
ir samvinnumenn, vel getur
svo farið að þeir þurfi aö gera
málin upp viö sig fyrr en var-
ir.
I
Theódóra Thoroddsen
öðrum —, ágætan skerf fram tii þess mundi þó enginn íslendingur
að konan fengi sem fyrst að njóta
sjálfstæðs persónuleika sins. Ávöxt-
inn af frelsisbaráttu kvenþjóðarinn-
ar uppsker hún ekki, frekar en braut
ryðjendanna er venja, — en persóna
sem hún má vera oss karlmönnun-
um áminning um hvílíkir kraftar
hljóta að blunda enn í þjóðlífi voru
ónotaðir.
Það er gott á tímum, þegar erind-
rekar ófrelsisins tala liæst um úr-
kynjun íslendinga, að hafa á meðal
vor konu sem frú Theódóru Thor-
hafa verið svo heimskur aö
bjóöa frú Theodói'u fé, til þess
að svíkja mann sinn, en
hvorki mun hana hafa skort
dirfsku, skap né gáfur til þess,
ef svo bar undir, aö snúa
vopnum andstæöinganna. gegn
þeim sjálfum og fylgja þá
laginu óspart eftir.
Síðar var ég svo heppinn
aö fá tækifæri til aö kynn-
oddsen, lifandi sönnun þess, að enn ast fl’Ú TheodÓl’U pei’SÓnulega.
skapar íslenzk þjóð jafn fagran og
lieilsteyptan persónuleika og nokkru
sinni fyrr.
Sameiningarflokkur alþýðunnar á
íslandi, Sósíalistaflokkurinn og blað
hans, Þjóðviljinn, þakkar í dag frú
Theódóru Thoroddsen áhugann. al-
úðina og umhyggjuna, sem hún hef-
ur alltaf auðsýnt hugsjón hans og
baráttu. Vinátta hennar hefur alltaf
verið oss talandi tákn þess að hreyf-
ing vor væri í samræmi við það,
sem íslenzk þjóð hefur dýpst átt og
bezt.
Einar Olgeirsson.
Frú Theodóra Thoi’oddsen
er 80 ára í dag. Hún er meðal
hinna þekktustu og mei'kustu
íslenzkra kvenna, sem nú lifa
og hefur í mínum augum
jafnan veriö einn hinn glæsi-
legasti fulltrúi þeirra.
Þegar ég var barn og ung-
lingur heyröi ég talaö um
hana sem konu Skúla Thor-
oddsens, hins ofsótta frelsis-
leiötoga, alþýðuforingja og
kvenréttindamanns. Það sem
ég heyrði þá um hina fögru
og stórgáfúðu húsfreyju sem
jafnan stóð við hlið manns
síns á mestu hættu og á-
byrgöarstundumim minnti
mig á aðra vestfirzka konu,
Auði Vésteinsdóttur, konu
Gísla Súrssonar. Líklega
Eg sannfæröist þá urn þaö,
aö hún haföi ekki eingöngu
fylgt manni sínum í stjóm-
málabaráttu hans, heldur
fyrst og fremst eigin sann-
færingu og hugsjónum. Frú
Theodóra er svo sjáifstæð i
skoöunum og á svo mikla dóm
greind í opinberum málum,
aö þann dag í dag myndi hún
hvergi hopa frá því, sem hún
telur rétt vera, og þaö enda
þótt hennar nánustu * vanda-
menn væru henni andvígir.
En frú Theodóra hefur átt
mörg fleiri áhugamálin um
dagana en stjórnmáJin. Hún
er listhneigð og sjálf ekki lít-
il listakona. Þulumar hennar
eru lesnar og læröar af börn-
um um allt land. Smásögu-
safn hennar „Eins og gengur“
er skrifaö meö öruggum drátt
um þess, sem kann að: taka
eftir og getur sagt frá. Hrein
ást á listinni á öllum sviöum
virðist mér einn sterkasti
þátturinn í skapgerö frú
Theodóru. Heimili hennar var
lengi athvarf xmgra skálda. og
listamanna. Ekkert var þeim
of gott. Á síðustu árum mun
hún fátt hafa sett meira fyrir
sig en þaö, aö þjóðarheimilið
byggi ekki þessum óskaböm-
um hennar þau kjör, sem
henni fundust sæmileg. Enn
loga augu hennar og gleöin
geislar af svip hennar, þegar
hún heyrir vel kveðna vísu
eöa les vel sagöa sögu.
Auk þess er frú Theodóra
handavinnukona hin mesta,
svo aö þar er um list að ræöa
en ekki iönað. Og — nú kem
ég aö því, sem veitir henni
ekki hvað minnsta gleði á
seinni árum, hún hefur kom-
ið sér upp hinu dýrmætasta
steinasafni. Ogleymanlegt er
aö heimsækja frú Theodóru,
skoöa handavinnu hennar og
láta hana sýna sér þessa dá-
samlegu steina, sem allir eiga
sína sérstöku sögu. Um leið
og ljósiö brotnar á flötum
steinanna og frú Theodóra
segir frá, koma fram nýir og
nýir fletir á hinu margþætta
sálarlífi þessarar reyndu konu,
en allir spegla þeir hinn næm-
asta skilning á mannlífinu og
trú listamannsins á fegurð
þess, þrátt fyrir allt.
Frú Theodóra er að vísu á
okkar mælikvarða orðin göm-
ul aö árum. en svo ung er
hún í anda og ber andlega
öll einkenni hugdjarfrar, fram
sækinnar æsku aö hún er
lifandi sönnun þess að:
Fögur sál er ávallt ung
undir silfurhærum.
Aöalbjörg Siguröardóttii*.
Eg er ung stúlka, sem dansa
eftir veginum og syng. Þegar
ég mæti honum, hætti ég og
hlæ. — Hvers vegna hætti ég
og hlæ?
Jón Thoroddsen: Ástarsaga
Flugur, 1922.
Til er það fólk, hamingjunni
sé lof, sem ber í sér furðulega
stórt brot af endurnýjunareðli
náttúrunnar: hversu harðan
þrautavetur, sem það verður að
þola, vorar alltaf jafn yndislega
í sál þess á ný, tárum dimmra
vökunótta getur það breytt í
gróðursæla bládögg að morgni.
Rós æskunnar blómstrar óaflát-
anlega í brjósti þessa fólks, —
það er Þetta fólk, sem bjargar
lífsandanum frá kynslóð til kyn-
slóðar og varðveitir þá ást, sem
hin blóðugustu stríð fá aldrei
grandað.
í þessum góða hópi er jafnan
gott til kvenna, en enga veit ég
þar betri en frú Theódóru Thor-
oddsen. Að vísu má greina, að
hún er nokkuð tekin að reskjast
og hlýtur oftar en einu sinni að
hafa komizt í krappan dans.
Hver andlitsdráttur andar frá
sér mildum friði sigurvegarans
í langri og þungri reynslu. En
þar kvika líka ennþá ósvikmr
töfrar ungu stúlkunnar, þrungn-
ir barnslegri glettni og einlægni
í senn, það logar í augunum,
hver hreyfing er lauflétt og eins
og reiðubúin til árásar á allt,
sem gamalt er. Brúðguminn
virðist alveg á næstu gi'ösum
með fullt fang af hugsjónum:
þegar ég mæti honum, hætti ég
og hlæ.
Bak við hið smágerva skáld-
meyjarandlit frú Theódóru
skynjar maður stórkostlega
sögu, persónulega og almenna í
Framh. á 4. síðu.