Þjóðviljinn - 03.07.1943, Blaðsíða 3

Laugardagur 3. júlí 1943.
ÞJÖÐVILJINN
3
Utgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu —
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sígfús Sigurhjartarsan
Ritstjórn:
Garðastræti 17 — Víkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
Víkingsprent h.f. Garðastræti 17.
Fisksölusamningurinn
ng einræðið ííatvinnu-
lífinu
Fisksölusamningurinn hefur
veriö framlengdur til áramóta
Nefnd sú, sem hefur samn-
ingana með höndum 1 umboði
ráðherra, hin svokallaða viö-
skiptanefnd, — hefur tilkynnt
þetta. í þessari nefnd eiga
sæti: Magnús Sigurðsson, for-
maður, Richard Thors, Jón
Árnason, Arent Claesen, Ás-
geir Ásgeirsson og Haraldur
Guðmundsson.
Þessi nefnd fjallar um þaö,
sem raunverulega ákveður
verðlag á íslandi: söluverð út-
flutningsafurðanna. Vitanlegt
er að á fiskverðinu byggist
fyrst og fremst afkoman hér
innanlands. Fiskverðið á er-
lendum markaði eru rökin,
sem yfirstéttin færir fyrir því
að kaupgjald þurfi að lækka.
En um þetta verð fá aöeins
fulltrúar yfirstéttarinnar sjálf
ir að fjalla, útnefndir meö
einskonar einræöisvaldi af rík-
isstjórn. Þessi samningagerð
er ekki borin undir utanríkis-
málanefnd, né neina nefnd
kosna af Alþingi. Þingflokk-
arnir skipa enga fulltrúa í
þessa viðskiptanefnd. Um
þessa samninga, sem ákveöa
afkomu og verðlag með. þjóö-
inni, er fjallað sem í einræö-
isríki væri.
Alþýðusámbandið á engan
fulltrúa í þessari nefnd. Fiski-
menn eiga engan fulltrúa í
þessari nefnd.
Sósíalistaflokkurinn heiur
hvaö eftir annað gert kröfu
til þess að skipaðir væru í
nefndina menn, er hann gæti
treyst, — þar sem hinir þing-
flokkarnir hafa þar allir menn
er tilheyra þeim, þó eigi séu
þeir kosnir af þeim. En ríkis-
stjórnin hefur alveg dauf-
heyrzt við slíkum ki'öfum.
Þetta einræði 1 atvinnulífi
þjóðarinnar er alveg óþolandi.
Það er talað um að dýrtíð-
armálin séu einhver þýðingar-
mestu þjóðmálin — og það
er rétt- En höfuörökin fyrir
því að lækka þurfi dýrtíðina
og fórna til þess miklu af
þjóðarfé, eru þau aö ekki sé
hægt aö fá hærra fiskverð.
Og samtímis því, sem ríkis-
stjórnin leggur til að dýrtíð-
in sé lækkuð með miklum
fórnum af hálfu vinnandi
stéttanna, þá lýsir hún þvi
yfir að hún skoði það sem
verkefni sitt að koma verð-
laginu í landinu í samræmi
Sigurður Thorlacius:
Lifi freisi, menning og mannréttindi
Ræða, flutt við setningu kennaraþingsins, í hátíðasal Háskólans 19. júní 1943
Samband ísl. barnakennara
hefur veriö aðilji í Alþjóöa-
bandalagi kennara síðan árið
1935. Sjálft var Bandalagið
stofnað 1927. En síöan í stríös
byrjun hefur það að sjálfsögöu
verið óstarfhæft, þar sem mið-
stöö þess og framkvæmda-
nefnd var í París, flestar þjóð-
irnar, sem að Bandalaginu
stóöu eiga í styrjöld og mörg
kennarasamböndin undirokuð
eða uppleyst.
Frumkvæðið að stofnun Al-
þjóðabandalags kennara kom
frá kennarasambandi Frakk-
lands. Tilgangur Bándalags'
ins var samkvæmt stofnlög-
unum, að koma á uppeldis-
fræðilegri samvinnu milli
kennarasambanda í ýmsum
löndum og undirbúa frið með
samvinnu þjóðanna,
Friðarþráin var efalaust
knýjandi aflið viö stofnun
Bandalagsins. Það er tákn-
rænt 1 því sambandi, áð það
skyldu vera kennarar Frakk-
lands og Þýzkalands, er sam-
eiginlega hrundu Bandalag-
inu af stokkunum með und-
irbúningsfundi í Amsterdam
1926, tæpu ári áður en Banda-
lagið var formlega stofnað.
Enda voru friðarmál og al-
þjóðasamvinna ofarlega á dag
skrá hvers ársþings Bandalags
ins. Og forustumenn samtak-
anna börðust — trúir hug-
sjón sinni — hetjulegri bar-
áttu meðan nokkur vonar-
glæta var til um að heims-
styrjöld yrði afstýrt.
Hin illvíga styrjöld, sem nú
geysar um heim allan, var því
óneitanlega hiö þungbær-
asta áfall fyrir Alþjóðabanda-
lag kennara, ekki aðeins í
þeim skilningi, að það var
neytt til að hætta störfum um
við gildandi samninga um fisk
og annað- M. ö. o. hún lítur
á fisksölusamninginn sem ó-
hreyfanlegan, en verðlagiö í
landinu eigi að lækka. Og það
þarf engum blöðum um það
að fletta að þeir kraftar. sem
hér eru að verki, vilja bein-
línis nota fisksölusamninginn
sem svipu á landsmenn í dýr-
tíðarmálunum, alveg eins og
átti að gera nú með bræðslu-
síldarverðið.
Nú liggur þaö í augum uppi
að vel gæti farið saman að
vinna aö hækkun fiskverös-
ins, einkum fiskjar þess, er
smáútvegs- og hlutasjómenn
framleiða, og að lækkun dýr-
tíðarinnar um leið.
Slíkt sjónarmið virðist alls
fjarri valdhöfunum, nema þeg
ar um kjötsölu er að ræöa.
Og sömu valdamennirnir,
sem vilja nota fisksölusamn-
inginn sem svipu á fólkið,
þeir ráða um leið frá hálfu
íslendinga hvernig samning-
Sigui'ður Thorlacius
sinn, heldur vegna málstað-
arins, sem barizt var fyrir.
Þetta áfall kom að vísu ekki
fyrirvaralaust, með styrjöld-
inni 1939. —
Hér er vert að minnast þess
að kennarasamböndin voru
yfirleitt vígi og útverðir frels-
is og mannréttinda. Þessvegna
urðu þau líka hvarvetna ó-
mjúklega fyrir barði hins villi-
dýrslega afturhalds fasismans,
þar sem hann náði tökum.
Fyrsta höggið reið á 1 Þýzka-
landi 1932—33. Eitt fyrsta
verk nazistanna var að leysa
upp Deutsche Lehrer Bund,
annað aðalstofnfélag og eitt
fjölmennasta félag Bandalags-
ins, hneppa forustumenn þess
í fangabúðir eða flæma þá í
útlegð. Á þingi bandalagsins
í Santander á Spáni 1933
mættu að vísu þýzkir fulltrú-
ar og gengu hnakkakertir í
þingsalinn með kennslumála-
ráðherra Bæheims i broddi
fylkingar og heimtuðu rétt til
þingsetu. En þeir voru ekki
fulltrúar kennarasambandsins
heldur nazistastjórnarinnar,
urinn er gerður. Mennirnir
sem raunverulega hafa lýst
þvi yfir að þeim detti ekki í
hug að vinna að hækkun fisk-
verðsins, ráða hvernig sú
nefnd, er skipuð sem. ætti að
berjast fyrir hækkun fisk-
verðsins eftir því sem fært
þætti.
Það verður að afnema ein-
ræðisfyrirkomulagið á þessu
sviði.
Það verður að veita fulltrú-
um sjálfra framleiðendanna:
sjómannanna, verkamann-
anna, smáútvegsmannanna, —
rétt til þess að ráða með um
verðlag vöi*u þeirrar, er þeir
framleiða.
Það verður að kóma á lýð-
ræðislegum starfsháttum við
samningana um sölu útflutn-
ingsafurðanna. Það verður að
veita Alþýðusambandinu og
samtökum smáútvegsmanna
fulla þáttöku í viðskiptanefnd
inni.
sem hafði leyst upp hin
frjálsu samtök kennara. Var
því samþykkt með yfirgnæf-
andi meirihluta atkvæða að
vísa þýzku sendimönnunum á
dyr og gengu þeir enn snúð-
ugar út en þeir höfðu gengið
inn.
í kjölfar Hitlers fetaöi Dol-
fusstjórnin í Austurríki
nokkru síðar, leysti upp kenn-
arasamtökin og gerðu eignir
þeirra upptækar. Árið 1934
bætast í þennan hóp fasista-
stjórnir, í Lettlandi og Búlg-
aríu. Kennarasamböndin þar
eru bönnuð og eignir þeirra
gerðar upptækar. Á sama hátt
fer að sjálfsögöu á Spáni og
í Tékkóslóvakíu, þegar fasist-
ar náðu yfirráðum í þessum
löndum.
í Póllandi voru kennarasam
tökin sérstaklega sterk og auð-
ug. Þar var allur megin þorri
kennara við alla skólaflokka,
frá barnaskóla til háskóla, sam
einaðir í einu allsherjar sam-
bandi. Eignir sambandsins
námu tugum milljóna króna.
Það átti háskóla, fjölda bóka-
safna, mörg hressingarhæli
fyrir kennara og æskulýð o.
s. frv. Pólsku kennararnir áttu
einnig allmikið undir sér með-
al alþýðu, einkum meðal
bænda úti um sveitir lands-
ins. Þeir gáfu til dæmis út
mörg víðlesin blöð, þess vegna
var fasistastjórnin þar um
nokkurt skeið á báðum áttum
um hvaða tökum skyldi taka
kennarasamtökin, sem voru
síðasta vígi frjálsrar hugsun-
ar í landinu. En þar kom að
lokum, 1938 ætla ég að það
hafi verið, að ráðist var inn
í aðalskrifstofur kennarasam-
bandsins, allar eignimar tekn-
ar og starfsemi þess bönnuð.
Kennararnir undu lítt þess-
um málslokum, en söfnuðust
saman svo þúsuncíum skipti
á torgi og nálægustu götum
aðalbygginga sinna í Varsjá
og’ kröfðust löglegra eigna
sinna. Svarið sem þeir fengu
var vel útilátin vélbyssuskot-
hríð frá hersveitum ríkisstjórn
arinnar — og handtökur.
Á þessum árum var eitt
verkefni Alþjóðabandalags
kennara að greiða fyrir land-
f:ótta kennurum og íjölskyld-
urn þeirra. Var safnað í sjcði
í þessu skyni víðs vegar með-
al Bandalagsfélaga, meðal ann
ars lagði Samband ísl. barna-
kennara fram sinn litla skerf.
En framkvæmdirnar sjálfar
öniiuðust frönsku kennararn-
ir undir stjórn þeirra Louis
Dumas og George Lapierre,
sem frá upphafi hrfa skip-
að framkvæmdanefnd Banda-
iagsins með sérsí.akri prýði
og fórnfýsi.
Ekki löngu fyrir stríðsbyrj-
un, voru rúmlega 500.000
kennarar í Alþjóöabandalag-
inu alls. Síðan stríðið hófst
hafa fregnir af bandalagsfé-
lögunum á meginlandi Evrópu
veriö mjög af skornum
skammti. Samt er svo mikið
vitað aö hvarvetna þar sem
fasismaófreskjan hefur náð
til með moröingjaklóm sínum,
þar hefur kostum kennara
verið þröngTað og samtök
þeirra ofsótt. Hitt er einnig
víst, að eins og kennarasam-
böndin víðs vegar um heim
voru einhuga í friðarviðleitni
sinni, þannig berst nú fjöldi
kennara í undirokuðu löndun-
um hetjulegri baráttu fyrir
frelsi ættjarðar sinnar, fyrir
frelsi, manm-éttindum, og
menningu alls heimsins. Það
er einnig deginum ljósara, að
fasismi og frjáls kennarasam-
tök eru um aldur og ævi ó-
sættanlegar og ósamrýman-
Iegar andstæður.
Það þarf heldur ekki að fara
í grafgötur aö leita um af-
stöðu vor íslenzkra kennara.
Vér óskum áreiðanlega starfs-
bræörum vorum úti um heim
af öllu hjarta sigurs í hinum
ægilega hildarleik gegn
grimmdaræði fasismans og
fremur sem þeir eru einnig
aö berjast fyrir oss sjálfa, fyr-
ir menningu vorri, mannrétt-
indum vorum, lífi voru.
Oft verður mcJ þessa dag-
ana hugsað til skólamálavik-
unnar í París 23—31. júní
1937. Mér kemur í hug setn-
ing uppeldismálaþingsins í
Palais de la Mutualité. undir
forsæti Leon Blum þá forsæt-
isráðhérra Frakklands, þar
sem 2500 kennarar voru sam-
ankomnir frá flestum menn-
ingarlöndum heims, eða þing-
slitin, þar sem hvert sæti í
hátíðasal Sorbonneháskólans
var skipað. Kl. 12 á miðnætti
reis þar úr sæti einn hinn
kunnasti mælskumaður 20.
aldarinnar Edouard Heriot
fyrrv. prófessor, forseti neðri
málstofu franska þingsins og
talaði um frelsi, menningu
og hugsjónir meö þeim
fádæma kyngikrafti og
mælskusnilld, að ég hef
aldrei heyrt neitt því líkt. Nú
sitja þeir báðir i dýflissu í
Þýzkalandi Blum og Heriot og
sennilega allmargir aðrir, sem
þarna voru samankomnir.
Nú sitja einnig í dýflissum
Þjóðverja ýmsir kunnustu pró
fessorar Sorbonne háskólans
t. d. eru áreiðanlegar fregnir
um fimm, sem allir eru meöal
heimsfrægustu manna í vís-
indagreinum sínum. Þeir voru
ginntir til Parísar með fals-
loforðum um laun og vinnu-
frið, en síðan varpaö í dýfl-
issu þegar þeir neituðu aö
hlýða starfsreglum nazist-
anna.
Um þaö leyti, sem þingi Al-
Framhald á 4. síðu.