Þjóðviljinn - 08.09.1943, Blaðsíða 3
o
f /> * f>
ÞJ6 JVILJINN
3
i5vikudt
^ió&yiiJimi
Útgefandi:
Sameiningarflokkoi alþýðii —
S6*íalUtaflokkurran
Riutjórax:
Eiinar Olgeirsson
Sigfús Sigurhjartarson (áb.)
Ritstjórn:
Garðastrœti 17 — Vfkingsprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstreeti 12 (I. hreð)
Sími 2184.
Vfkingsprent h.f. Garðastrreti 17.
/_____________________________
Kaupgjald
og tóbab
Efasamt er hvort Alþingi
hefur veri'ö sýnd öllu meiri
lítilsviröing og hvort þaö
sjálft hefur gert sér öllu meiri
smán en meö afgreiðslu lag-
anna um verðhækkun á tó-
baki.
Ríkisstjórn krefst heimildar
til stórkostlegrar fjáröflunar.
Hún neitar að gera þinginu
grein fyrir, til hvers hún ætli
aö verja þessu fé, hún neitar
að gera því grein fyrir hve
miklar tekjur muni af þessu
fljóta.
Hún krefst þess aö þingið
veiti umbeöna heimild, tafar-
laust, og án þess þaö geri sér
grein fyrir hvaö þaö raun-
verulega er aö gera — og sjá,
þingið beygir sig, þingmenn
þriggja flokka, Sjálfstæðis-
flokksins, Framsóknarflokks-
ins og Alþýðuflokksins, af-
greiöa máliö, gegu atkvæöum
eins flokks, Sósíalistaflokks-
ins.
Þetta er lærdómsrík saga
út af fyrir sig, en ef til vill
er þó enn lærdómsríkara aö
athuga hvað bjó aö baki þess-
ari heimild um hækkun á tó-
baki.
Ríkisstjórnin hefur sagt ein-
stökum þingmönnum hvaö
fyrir henni vakti.
Hún kallaöi á formenn
flokkanna á laugardaginn, og
skýröi þeim frá því og gat þess
um leið að hún vildi aö þeir
greindu þingflokkum frá mála
vöxtum, á mánudag, áður en
þingfundir byrjuöu. Ekki ósk-
aði hún eftir aö fá aö heyra
undirtektir þingflokkanna, en
vitneskja sú, sem formennim-
ir áttu aö láta þeim í té, átti
að nægja til að máliö yröi
ekki rætt á þingi, þaö átti
sem sé að pukra því í gegn,
og tryggja að almenningur
fengi ekkert um hinar raxm-
verulegu ástæöur aö vita. For-
menn flokkanna boðuöu allir
flokksfundi áðúr en þingfund-
ir hófust á mánudag. Marga
þingmenn mun hafa vantaö
á þá fundi, og fjarri var því
að tími ynnist til að ræða
málið og taka til þess flokks-
lega afstööu, enda haföi rík-
isstjórnin ekki óskað eftir því.
Eftir því sem stjómin hef-
ur skýrt formönnum flokk-
anna frá, lítur hún svo á,
aö í dýrtíðarlögunum, sem
samþykkt vom í lok síöasta
Jónsdóttir
[Fáein minningarorð
i.
í dag verður Friöbjörg Jóns
dóttir jarðsungin hér í bæn-
um. Hún fæddist 11. maí árið
1881 á Hólum í Noröfirði, en
foreldrar hennar vom Jón
Matthíasson, Richardssonar
Long, og Pálína, dóttir Sveins
bónda Sveinssonar aö Hólum.
Hjónin Sigmundur Jónsson og
Guðrún Sigfúsdóttir í Gunn-
hildargerði í Hróarstungu
tóku Friöbjörgu í fóstur, þeg-
ar hún var tveggja ára. Hún
ólst upp hjá þeim til ferm-
ingai’aldurs, en vann síöan
fyrir sér í vistum hingaö og
þangaö um HéraÖ og Aust-
firði. Áriö 1903 réðst hún
vinnukona aö Kjólsvík í Borg-
arfjaröarhreppi, en sá bær
stendur eimi í krika milli fjall
anna andspænis opnu hafi.
12. júní 1905 giftist hún bónd-
anum þar, Guömundi Magn-
ússyni, þá 24 ára gömul. Þau
bjuggu í Kjólsvík til 1918 við
mikið harörétti, fluttu síðan
blásnauö aö Bakkagerði í Borg
arfirði, en jörðin lagðist síöar
í eyði. Guömundur dó 1923,
en þau höföu þá eignast sex
börn, sem enn eru öll á lífi,
Emilíu, Magnús, Jón Matthí-
as, Sigurö, Kristján og Jó-
hann Sigurð, sem var aöeins
ársgamall, þegar faöir hans
féll frá. Friðbjörg kom til
Reykjavíkur áriö 1933 og bjó
hér með sonum sínum til
dauöadags. Hún andaðist
snemma um morguninn 29.
ágúst eftir langvarandi veik-
indi.
II.
Ég, sem skrifa þessar línur,
myndi telja mig snauöari, ef
ég hefði ekki kynnzt Fxiö-
björgu Jónsdóttur, því aö hún
Friðbjörg Jónsdóttir.
var aö mörgu leyti einstæö
kona. Ég kynntist henni fyrst,
þegar ég var sextán ára ungl-
ingur, — það var á mildum
og hlýjum júlídegi sumarið
1935. Ég átti erindi viö son
hennar, en hún tók þannig á
móti mér, aö ég hef síöan ver-
ið tíöari gestur á heimili
hennar en flestum öörum í
bænum. Þaö virtist leiöa af
sjálfu sér, aö allir, sem ein-
hver kynni höfðu af Frið-
björgu, yrðu tíöir gestir hjá
henni, þótt húsakynnin væru
þröng, híbýlaskrautiö lítið og
efnin lengst af vægast sagt
takmörkuð. Kringum þessa
lágvöxnu, hæglátu og ein-
lægu konu ríkti sérstakt and-
rúmsloft, sérstök mildi og
hlýja, sem minnti mig alltaf
á júlídaginn, þegar fundum
okkar bar saman, jafnvel þótt
mjöll lægi á þakinu og skamm
degisrökkriö þyngdist fyrir ut-
an hrímgaöar rúðurnar. Og
það var sannarlega ekkert
undrunarefni, að margir yröu
heimagangar hjá henni, því
aö hún bar móðurlega um-
hyggju fyrir vinum sínum,
tók þátt í fögnuöi þeirra og
sorgum, fylgdist með áhuga-
málum þeirra, viðfangsefnum
og fyrirætlunum, geröi allt,
sem í hennar valdi stóö, til
þess aö verða þeim aö liöi,
þótt hún væri stundum sár-
þjáð og yröi aö beita viö. sig
hörku'til þess aö leggjast ekki
í rúmiö. Þaö var eins og djúp-
in, sem skilja sundur kynslóö-
irnar, yrðu að þjóösögu í ná-
vist hennar, því að hún brú-
aöi þau auöveldlega með óeig-
ingirni sinni og fórnfýsi, for-
dómaleysi sínu og mannúö.
Hún var oröin úttauguö og
heilsulaus, hárið gránað í
vöngum, hjartaö bilaö og
hþndumar farnar aö titra.
Fegurstu aldursárin höfðu
liðiö í þrotlausu striti fyrir
brýnustu nauösynjum, þrot-
lausri baráttu við örbirgö og
skort, en þrátt fyrir þaö bjarm
aöi af meiri lífstrú í svip
hennar en margra annarra,
sem yngri vom og minna
höföu reynt. Sú trú haföi
komizt ókalín um langan veg,
brotizt gegnum hörö veöur og
bjargað henni, þegar mest lá
viö. Ég minnist þess ekki, að
ég hafi heyrt hana hallmæla
nokkrum manni, en hinsveg-
ar hafði hún litlar mætur á
því þjóöskipulagi, sem elur
bæöi hungur og óhóf innan
vébanda sinna. ÞaÖ kenndi
oft sárrar beiskju í rödd henn-
ar, þegar hún leit um öxl og
rifjaði upp liöna ævi, en henni
var 'samt miklu tamara aö
horfa fram a~ viö og reisa
vonarborgir, enda haföi bjart-
sýni hennar, kjarkur og dugn-
aöur löngum neitaö að leggja
árar í bát, þótt flest sund
virtust lokuö. Og ég held, aö
blikiö í augum hennar, dökk-
um og skærrnn, hafi oröiö
hýrast, þegar hún ræddi um
hirm nýja heim, sem mönn-
unum myndi senn auönást
aö skapa. Viökvæmustu stxmd
ir lífs hennar voru tengdar
við eyöijörð milli austfirzkra
fjalla andspænis opnu hafi,
en margar djörfustu vonir
hennar átti þessi nýji heim-
ur aukins réttlætis, þótt hún
gengi þess ekki dulin, að
sjálf fengi hún ekki aö njóta
fagnaöar hans. — '
III.
Ég ve.it, að fátt hefði FriÖ-
björgu Jónsdóttur falliö verr
en aö á hana væri boriö lof,
sem hún ætti ekki skiliö. Þaö
er mér líka víös fjarri aö
skrifa um hana dána hálf-
satt eðá tilgerðarlegt hól. Ná-
in kynning okkur um átta
ára skeið heföi þá oröiö til
einskis, hin einlæga vinátta
okkar reyndist þá ósönn. En
mér kom hún þannig fyrir
sjónir, aö hún sameinaöi í
óvenju ríkum mæli marga þá
eiginleika, sem tignastir hafa
þótt og göfugastir í fari ís-
lenzkra alþýöukvenna fram á
þennan dag. Hún var ekki
aöeins börnum sínum góö
móöir, heldur auösýndi hún
öllu lifandi í kringum sig,
mönnum og málleysingjum,
djúpan innileik og nærgætni,
sem aldrei kraföist endur-
gjalds, því aö henni leiö illa,
ef hún gat ekki oröið þeim
aö liöi, sem hún vissi, áö vom
hjálparþurfi. Hún var gædd
næmri réttlætistilfinningu,
hataði kúgun og fláttskap,
haföi óbeit á drambi og höfö-
ingjadekri, kom ævinlega til
dyranna eins og hún var
klædd, en var merkilega laus
við hverskonar einkamála-
hnýsni, vandlætingu og hleypi
dóma. Frjálslyndi hennar og
sívökull áhugi á sérhverri ný-
breytni hláut aö vekja furðu,
þegar máöur haföi þá tíma
í huga, sem heföu átt aö
móta lífsviöhorf hennar til
hlítar samkvæmt guðs og
manna lögum. Hún hafði í
Framh. á 4. síðu.
þings, hafi henni verið gefin
heimild til aö lækka sölu-
verð á landbúnaðarafuröum
meö framlögum úr ríkissjóöi
og þurfi hún ekki aö spyrja
þingiö ráða, um hvort nota
skuli þessa heimild eða ekki,
ef nauösynlegt fé sé fyrir
hendi. Eins og kunnugt er var
á þessu ári lagöur á sérstak-
ur skattur, verölækkunarskatt
ur, til aö mæta útgjöldum,
sem af lækkun útsöluverös
landbúnaöarafurða leiðir.
Þessi skattur veröm’ ekki lagð-
ur á næsta ár, nema Alþingi
samþykki lög þar um.
Stjómin er nú ákveöin í
aö leggja fram fé úr ríkissjóði
til að lækka útsöluverö á kjöti
og mjólk, einnig eftir aö sam-
komulag sex manna nefndar-
innar tekur gildi, en það er
15 þ. m. Hún áætlar aö yfir
árið muni þmfa 9 milljónir
króna til þessarar verölækk-
unar, og þessar milljónir
hyggst hún aö fá meö því
að tvöfalda verö á áfengi, en
þaö er hægt aö gera án sér-
stakrar lagaheimildar, og meö
að hækka álagningu á tóbaki,
en til þess þurfti lagaheimild.
Stjómin ætlar að selja áfeng-
ið svo rösklega, að ríkissjóður
fái 6—7 milljón króna hagn-
aö til viðbótar þeim sex millj-
ónum sem hagnaöurinn nam
á þessu ári. Á tóbakshækkun-
inni hyggst hún aö hagnast
2—3 milljónir. Þannig ætlar
hún að fá þær 9. milljónir,
sem hún telur sig þurfa til
aö lækka verö á kjöti og
mjólk, en það þýðir lækkun
vísitölunnar, og þaö aftur
launalækkun, og þá emm viö
komin að megin atriðinu í
aögeröum stjórnarinnar.
Rétt er í þessu sambandi
áö minna á, aö sé hlutdeild
mjólkur og kjöts rétt metin í
vísitölunni, þá skiptir þaö
launþegana út af fyrir sig
engu máli hvort verð á þess-
um vörum er hátt eöa lágt.
Hinsvegar getur verölag á
þessum vömm og öörum vör-
um, sem áhrif hafa á vísitöl-
una, oröiö svo hátt, aö erfitt
eða ókleift reynist, að fá þaö
verð fyrir útflutta vöm, sem
nauösynlegt er til að skapa
þeim viðunandi lífskjör, sem
viö þá framleiöslu vinna.
Þessi staöreynd getur leitt til
þess, að nauösynlegt veröi aö
grípa til opinberra ráöstafana
til að hindra hækkun vísitöl-
unnar eöa aö lækka hana.
Þegar aö þessu er komiö
hefjast auövitaö átök um
hvaðan eigi áö taka fé til
þessarar þarfar. Sósíalistar
hafa fyrir löngu bent á, aö
eðlilegasta leiöin sé aö fella
niöur tolla á öllum nauö-
synjavörum. Sú ráöstöfun
mundi leiða til verulegrar verö
lækkunar á nauðsynjavörum,
og þá um leiö til eðlilegrar
og heilbrigörar lækkunar á
vísitölunni. Auk þess væri
meö þessu létt af þjóðinni nef-
skatti, sem allir verða ' að
borga jafnt, án tillits til efna
og ástæðna. Komi þaö ‘í ljós,
aö slíkar ráðstafanir nægi
ekki til þess að koma útflutn-
ingsverzluninni á lífvænlegan
gmndvöll, veröur að afla fjár
til beinna styrkja, með skött-
um, sem miðaðir séu við tekj-
ur og eignir, og þyngstir á
hátekjum og miklum eignum.
Það er þessi eðlilega leið
sem stjórnin er aö foröast,
meö tóbakslögum sínum. Hún
hyggst aö láta þá sem tóbaks
neyta borga 2—3 milljónir til
aö lækka þeirra og annai’ra
laun. Þessar milljónir á hins-
vegar aö gefa stærstu útflytj-
endunum.
Þetta er mergurinn máls-
ins, stjórnin ætlar launþegun-
um aö reykja og drekka til
aö lækka laxmin sín, í tvö-
faldri merkingu.
Væri ekki rétt aö svara
þessu meö því aö spara tóbak
og brennivín.