Þjóðviljinn - 03.10.1943, Blaðsíða 3

(
Sunnudagur 3. okt. 1943.
prtMunai
Utgef andi s
Sameiningarfíokkur niþýís — -
Sénalutafiokkurinn
Riutjórar:
Einar Olgeirsson
Sigfúa Sigurhjartarson (áb.)
Ritatjórn:
Garðaatrœti 17 — Vfkingaprent
Sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa Skólavörðustíg 19,
neðstu hæð.
Víkingsprent, h.f. Garðastr. 17.
Tvö höfuðverkefni,
semkrefjastsameigin-
legs átaks þjóðarinnar
Það eru tvö aðalviðfangsefni,
sem krefjast sameiginlegs átaks
allra þeirra, er unna frelsi og
framförum íslenzku þjóðarinn-
ar:
Annað eru sjálfstœðismálin:
stofnun lýðveldis í síðasta lagi
17. júní 1944 og þær ráðstafanir
í utanríkispólitík íslands, sem
miða að því að tryggja frelsi og
friðhelgi hins íslenzka lýðveld-
is.
Hitt er að hindra að atvinnu-
leysið komi aftur, tryggja öllum
næga vinnu. Það skal í því sam-
bandi enganveginn gert lítið úr
þeirri atvinnu, sem verður við
byggingu íbúðarhúsa og annarra
húsa, vegagerð, rafvirkjanir, um
breytingar í landbúnaði o. s. frv. 1
en höfuðatriðið, sem byggja verð
ur örugga framtíðaratvinnu ís-
lendinga á er efling sjávarútvegs
ins. Og til þess sú atvinnu-'
grein — eðlilegasta og afkasta-
mesta atvinna íslendinga — geti
orðið örugg undirstaða til fram-
búðar, þarf að gera eftirfarandi
þrjár meginráðstafanir:
1. Gera alþjóðlega samninga
um friðun Faxaflóa og stækkun
landhelginnar. Slíkar ráðstaf-
anir varða líf eða dauða fisk-
veiða við ísland. Oss er það lífs-
skilyrði að samfylkja þeim þjóð-
um, sem taka vilja hið nauðsyn-
lega tillit til viðhalds fiskistofns
ins, um þetta mál. Það er við
ramman reip að draga þar sem
brezkir togaraútgerðarmenn eru
Það eru þeir, sem hingað til hafa
fengið brezkar stjórnir til að
leggjast á móti stækkun land-
helginnar, svo fiskveiðaþjóðir
hafa átt í deilum við Breta
vegna þess máls. Norðmenn
knýja fast á um stækkun sinnar
landhelgi. Sovétþjóðirnar munu
hafa stækkað sína landhelgi
upp í 10 mílur. — Oss íslending-
um er nauðsyn á því, einmitt nú
er vér gerumst algerlega sjálf-
stætt ríki, að standa fast á að
öðlast þann rétt til landhelgi
varnar, sem Danir hafa af oss
samið, meðan þeir fóru með mál
vor, — og raunar meiri rétt í
viðbót, eftir því, sem nauðsyn-
legt er til tryggingar fiskistofns-
ins og þarmeð 1 þágu allra þeirra
mörgu Evrópubúa, sem fisk
þurfa að fá frá íslandsmiðum.
2. Tryggja örugga, sífellda fisk
framleiðslu íslendinga með milli
ríkjasamningum um fisk og fisk
afurðir, annarsvegar við aðrar
fiskveiðaþjóðir Evrópu en hins-
ÞJÓ JVILJINN
Ný útgáfustarfsemi:
Hfvarpseríndí, sfyrj aldarsaga
og saga hernámsíns
I síðasta hefti Útvarpstíðinda er sagt frá nýrri útgáfu á veg-
um útgefenda blaðsins. Er það útgáfa valinna útvarpserinda,
saga styrjaldarinnar og hemámsins. — í boðsbréfi farast útgef-
endum svo orð um tildrög útgáfunnar og stefnu:
„Oft hefur þeim tilmælum ver
ið beint til aðstandenda Útvarps-
tíðinda, bréflega, munnlega og
á prenti, að þeir hæfust handa
um birtingu ýmissa útvarpser-
inda, er menn hafa hlýtt á, en
óskað að fá á prent. Hafa mörg
rök verið fyrir því færð að til
þessa bæri mikla nauðsyn, svo
að full not yrðu að hinum merk-
ustu erindum, sem flutt hafa ver
ið í útvarpið.
Því verður ekki með rökum
neitað, að útvarpið íslenzka hafi
boðið margt hið bezta, sem völ
hefur verið á hverju sinni. Það
hefur haft á vegum sínum mjög
marga af ritfærustu og mál-
snjöllustu mönnum þjóðarinnar.
Útvarpið hefur leyst úr læðingi
f jölmarga hugsun, sem ella hefði
legið í þagnargildi, en fyrir til-
hlutun þess orðið til gagns og
gleði, og þegar bezt lætur til al-
þjóðar-vakningar.
Útvarpið hefur haldið uppi
fræðslu um íslenzkt mál, með
erindum, kennslu og orðaskýr-
ingum í spurningaformi. Árang-
urinn hefur orðið sá, að fólk er
að vakna til nýrrar vitundar um
móðurmálið, það rökræðir mál-
venjur, talshætti, forn orð, út-
lendar slettur, sem sagt hugsar
um tunguna og meðferð hennar.
Margt af því, sem flutt hefur
verið í útvarpið, rataði beina leið
að hjarta fólksins, kveikti þar
fróðleiksneista, og varpaði ljósi
yfir vegleysur.
En orðið, sem berst á ljósvak-
anum til eyrna okkar í kvöld, er
horfið út í eilífan bláinn í sömu
andrá, en þegar til á að taka höf-
um við ekki höndlað nema lítinn
hluta þess.
Fjölmargar raddir hafa því
heyrzt á almennum vettvangi,
um að nauðsyn bæri til að hafizt
væri handa um útgáfu á ýmsu
því bezta, sem flutt hefur verið
í útvarpinu. Nú hafa Útvarpstíð-
indi orðið við þessum óskum, og
ráðizt í útgáfu erindasafns, sem
hefst með hefti þessu. Hyggjum
við, að hér sé lagður grundvöllur
að miklu ritverki í framtíðinni,
sem ekki einungis fái viður-
kenndan tilverurétt, heldur verði
skoðað sem eðlilegur, veigamerk
ur þáttur í bókmenntastarfsemi
þjóðarinnar á hverjum tíma. —
Höfundar verða margir og efnið
valið með tilliti til gagnlegrar
hugsunar og skemmtunar í senn.
Við köllum ritið Erindasafn-
ið, en þó skal þess getið, að nafn-
ið er ekki bindandi og má vera,
að ýmislegt annað en erindi
verði gefið út í safninu, svo sem
sagnaþættir, útvarpsleikrit, sög-
ur og ljóð. Auk þess höfum við
frjálsar hendur í vali; ef við ósk-
um ákveðins efnis, munum við
reyna að fá það unnið.“
Útgáfan hefur göngu sína inn-
an skamms, og verða. í fyrsta
heftinu nokkur ísl. erindi Björns
Sigfússonar magisters og nefn-
ist það Auðug tunga og menn-
ing. í næsta hefti verða Ferða-
þættir eftir Guðm. Thoroddsen
prófessor, og í hinu þriðja er-
indi Sverris Kristjánssonar sagn
fræðings, Frá Vín til Versala.
Eftir nýárið kemur hefti með er-
indum séra Sigurbjörns Einars-
sonar um indversk trúarbrögð.
Einn liður í útgáfu þessari
verður saga styrjaldarinnar og
heVnámsins. Hefst styrjaldarsag-
an með erindum Sverris Kristj-
ánssonar, Frá Vín til Versala;
mun hann einnig segja frá til-
drögum styrjaldarinnar, en þá
taka þeir við Jón Magnússon
fréttastjóri og Axel Thorsteins-
son rithöfundur. — Gunnar M.
Magnúss mun rita hernámssög-
una. — Ennfremur er ætlunin,
að sjálfstæðum erindum verði
safnað saman, jafnvel frá fjór-
um mönnum í sama hefti um
ólík efni til f jölbreytni. — Hvert
hefti verður selt sérstakt, en þó
geta menn gerzt áskrifendur að
ritsafninu og Jengið heftin send
Framhald á 4. síðu.
vegar við neyzlulöndin. Með
slíkum samningum verður að
tryggja það að íslendingar geti
framleitt fisk og fiskafurðir svo
sem þeir frekast megna, án þess
að þurfa að óttast að geta ekki
selt hann. Það þarf m. ö. o. að
koma á alþjóðlegri skipulagn-
ingu fiskframleiðslunnar,
tryggja fiskmarkaðina og skapa
þar með grundvöll fyrir öruggri
atvinnu við þá framleiðslu.
3. Það þarf á grundvelli fyrr-
nefndra ráðstafana að efla stór-
kostlega fiskveiðiflota íslend-
inga, reisa nýjar síldarverk-
smiðjur, niðursuðuverksmiðjur
fyrir fisk og sild og skapa hér
yfirleitt stórfelldan fiskiðnað.
í kjölfar slíkra grundvallarráð-
stafana til eflingar sjávarútvegs
ins sigla svo eðlilega auknar
framkvæmdir á sviði bygginga,
hafnargerða, skipasmíða, sem-
entsframleiðslu, raforku, hita-
veitu, námugraftar og annarar
atvinnu, sem óhjákvæmilega
eflir bæjarlífið á íslandi og
skapar því styrkari undirstöðu.
Lausn dýrtíðarvandamálsins
er einn þáttur í þeim ráðstöfun-
um, sem gera þarf til þess að
tryggja markaðsframleiðslu
vora á fiski, — og það þarf sam-
tímis lausn þess máls að tryggja
það að það takmark náist sem
hér er lýst: trygging atvinnu
handa öllum. Dýrtíðin er ekki
einangrað mál út af fyrir sig,
heldur sem einn þáttur í því
þjóðfélagsböli, sem yfirvinna
verður, ef nýtt og betra þjóðfé-
lag á að rísa upp í frjálsu, ís-
lenzku lýðveldi, en það ófremd-
arástand atvinnuleysis, kreppna
og skorts, sem áður ríkti.
Það er um lausn þessara
tveggja höfuðverkefna — og
síðan fleiri mála — sem þjóð vor
þarf nú að sameinast.
. .............
Stephan G. Stephansson
1853 — 3. obt. — 1943
Níutíu ár liðin frá fæðingu Stephans
G. Stephanssonar, mesta brautryðjanda
sósíalismans í íslenzkum bókmenntum,
íslenzkri hugsun.
Og aldrei hefur Stephan verið nær þjóð
sinni en nú. Enginn íslendingur hefur
skilið betur en hann, að ættjarðarást og
alþjóðahyggja sósíalismans eru ekki
andstæður, heldur þurfa hvor annarrar
við til fulls þroska, að samruni þeirra
í lífi og ljóði skerpir sjón og skilning
og virðist geta opnað allar gáttir mann-
heima jafnt fyrir einyrkjabónda á and-
vökunóttum, verkamanninum og menntamanni.
Stephan G. Stephansson fór ekki varhluta af fordómum og ámæli,
sem jafnan brima um brautryðjendur hugsjóna. En ekkert aðkast megn-
aði að sveigja hann frá braut sinni. Til dauðadags var honum það eins
mikið alvörumál er hann orti um frelsisbaráttu alþýðunnar og kúg-
aðra þjóða og þegar hann kvað ættjarðarljóðin, sem nú eru kennd
hverju skólabarni á íslandi. Hann gerði sjálfur greinarmun á afstöð- .
unni til íslands og annarra landa: |
Til framandi landa ég bróðurhug ber
þar brestur á viðkvæmnin ein. I
*
Aldrei hefur íslenzkri alþýðu verið meiri þörf að þiggja leiðsögn I
þessa manns, öðlast þjóðrækni hans og alþjóðahyggju, mannsins sem |
1918 heilsar aldraður hinum ofsótta og rægða forustuflokki alþýðu- §
| byltingarinnar rússnesku: I
Er hann heims úr böli boginn, =
blóðugur að risa og hækka, |
múginn vorn að máttkva, stækka? §
Sannleiksvottur, lýtum loginn! |
Ljós, sem fyrir hundrað árum ;
Frakkar slökktu í sínum sárum? |
Lítilmagnans morgunroði? =
Fóttroðinna friðarboði? |
Það var sami maðurinn sem kvað um ísland, unaðslega, svo hver =
j íslenzkur strengur hlýtur að óma: i
Þó þú langförull legðir |
sérhvert land undir fót, |
bera hugur og hjarta |
samt þíns heimalands mót,
frænka eldfjalls og íshafs! I
sifji árfoss og hvers! i
I dóttír Iangholts og lyngmós! §
sonur landvers og skers! 1
Yfir heim eða himin i
= hvort sem hugar þín önd, |
l skreyta fossar og fjallshlíð
i öll þín framtíðarlönd! i
j Fjarst í eilífðar útsæ
§ vakir eylendan þin: |
j nóttlaus voraldar veröld \
| þar sem víðsýnið skín. |
i t»að er óskaland íslenzkt i
= sem að yfir þú býr, |
| aðeins blómgróin björgin, |
sérhver baldjökull hlýr, =
j frænka eldfjalls og ishafs! |
sifji árfoss og hvers! i
dóttir langholts og lyngmós! |
i sonur landvers og skers!
| * i
Ævistarf Stephans G. Stephanssonar er einn drýgsti þátturinn i |
j frelsisbaráttu íslenzkrar alþýðu. Traustari andlegur leiðtogi mun vand- |
i fundinn en hann, sem ságði: Lýður, bíð ei lausnarans, leys þig sjálfur. |
fianlraeaasUíUim i lipiwii
verður settur mánudaginn 4. október. Nem-
endur 2. og 3. bekkjar mæti kl. 2. Nemendur
1. bekkjar mæti kl. 4.
IIMGIMAR JÓNSSON.