Þjóðviljinn - 02.11.1943, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Næturlæknir er í Læknavarðstöð
Reykjavík, sími 5030.
Næturvörður í Reykjavíkurapót-»
Leikfélag Reykjavíkur sýnir Lén-
harð fógeta annað kvöld. Aðgöngu-
■aiðasala hefst kl. 4 í dag.
Glímufélagið Ármann. Skemmti-'
fundur verður á miðvikudaginn kl.
9 e. h. Til skemmtunar verður:
Einsöngur: Ólafur Magnússon
frá Mosfelli.
Guðjón Benediktsson segir gam-
ansögur. Takið með ykkur skírteini
til að sýna við innganginn. Mætið
•II.
Æ. F. R. Skrifstofa Æskulýðsfylk
ingarinnar, Skólavörðustíg 19 er op-
in daglega kl. 6—7.
Utvarpið í dag.
20,30 Erindi: Cicero og samtíð hans
II (Jón Gíslason dr. phil.)
20,55 Tónlistarfræðsla fyrir unglinga
(Páll ísólfsson).
RÆÐA GUÐMU/NDAR
VIGFÚSSONAR
Framh. af 3. ’síðu.
hraustustu sonum sínum og ómetan-
legum menningarverðmætum í fórn-
frekri baráttu fyrir þjóðfrelsinu.
Hversu lítils myndi ekki hlutur vor
metinn, ef vér létum undir höfuð
leggjast að taka frelsi vort, þegar
Það er jafn auðgert og sjálfsagt
og- nú?
STOFNUN LÝÐVELDIS Á ÍSLANDI
ER MÁL, SEM ÍSLENDINGA EINA
VARÐAR.
Pví er mjög á lofti haldið af
■andstæðingum skilnaðarmálsins, að
það sé mjög ódrengilegt gagnvart
Dönum að skilja við þá nú, þegar
land þeirra er hernumið og þeir eigi
þess engan kost að ræða málið við
Islendinga.
Þá er því og haldið fram af und-
-anhaldsmönnunum, að skilnaður
við Dani myndi hafa í för með sér
andúð í vom garð af hálfu hinna
Norðurlandanna.
Skulu nú nokkuð athugaðar þess
ar mótbárur þeirra undanhalds-
manna og sýnt fram á hversu veiga-
litlar og haldlausar þær eru.
í fyrsta lagi er stofnun lýðveldis
á íslandi mál, er varðar íslendinga
eina. Vér teljum oss hafa réttinn
undandráttarlaust. Og til nágranna-
og frændþjóðanna á Norðurlöndum
hljótum vér fyrst og fremst að gera
þær kröfur, að þær virði þennan
rétt og styðji oss til að ná honum.
Það er frekleg móðgun t. d. í garð
Norðmanna og vafalaust allra Norð-
urlandaþjóðanna að væna þær um
fjandskap við þjóðfrelsiskröfur Is-
ilendinga.
Danska þjóðin sjálf hefur undan-
farið fundið hnútasvipu ófrelsisins
ríða á baki sinu, hún hefur átt
í þyngri eldraun en nokkru sinni í
sögu Danmerkur. Danir hafa sýnt
:slíkan hetjuskap og manndóm mitt
Ii hörmungum sínum, að vilji þeirra
til frjálsræðis og sjálfstjómar verð
ur ekki véfengdur. Og allt bendir
til þess, að Danir hafi betri að-
stöðu nú en nokkru sinni til að
skilja frelsiskröfur íslendinga og á
hvaða forsendum þær eru reistar.
Hvílík röksemdafærsla er það ekki
að halda því fram að danska þjóðin
myndi óvingast við Islendinga, ef
þeir stofnuðu nú lýðveldi, einmitt
þegar Danir standa í stríði fyrir
eigin þjóðfrelsi. Þeir, sem halda
öðru eins fram og þessu, eru án
vafa lítt kunnir hugarfari dönsku
þjóðarinnar nú, enda standa þeir
nærri þeim tiltölulega fáu Stór-Dön
um, er aldrei hafa getað hugsað sér
ísland öðruvísi en danska hjáleigu.
Islenclingar og Danir eiga fáar góðar
endurminningar í sambandi við þau stjórn-
skipulegu tengsl. sem verið liafa milli land-
anna. Báðum þjóðum er fvrir beztu að
á þau verði skorið þegar löglegur frestur
er liðinn. En vér eigum ekki og ætlum
ekki að skera á þau eðlilegu bönd frænd-
semi. menningar og viðskipta, sem liafa
tengt oss Dönum og Norðurlönduin. Vér
YÍljum al'tur hitta Dani að lokinni st.vrj-
öld, í hópi jafnrétthárra frændþjóða. sem
vonandi eiga jafnan mikil og góð sam-
NÝJA Bfé
„Tígris" flugsveitin
Flying Tigers).
Stórmynd með:
JOHN WAYNE,
ANNA LEE,
JOHN CARROLL.
Börn fá ekki aðgang.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
IfAJRNAlU&ðé <|
Byssa tíl leígu
(This Gun for Hire)
Amerísk lögreglumynd
VERONICA LAKE
ROBERT PRESTON
ALAN LADD
Bönnuð fyrir börn innan 16
ára
Aukamynd: Norskt fréttablað
(m. a. frá Akureyri)
Sýning kl. 5, 7 og 9.
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR.
„LÉNHARÐUR FÓGETI“
eftir Einar H. Kvaran.
Sýning annað kvöld ki. 8.
Aðgöngumiðasalan er opin frá kl. 4 til 7 í dag.
skipti í atvinnu- og menningarlegu tilliti.
En þó að meginhluti dönsku þjóðaa’innar
unni Islendingum vafalaust frelsis og sjálf-
stæðis, verður ekki fram hjá þeirri stað-
reynd gengið, að viss hluti danskra valda-
manna liefur jafnan, af misskildum metn-
aði, viljað Iialda í yfirráðin yfir íslandi
Engin trygging er fyrir því, að þessir stór-
Danir verði ekki mikils ráðandi, þegur
samningar væru reyndir, ef sú leið væri
farin, þrátt fyrir eindregna andstöðu yfir-
gnæfandi meirihluta þjóðarinnar.
NORRÆNAR SAMBÚÐARVENTJUR.
— FORDÆMI SVÍA OG NORÐ-
MANNA 1905.
Það hefur, af undanhaldsmanna. hálfu,
mjög verið rætt um „norrænar sainbúðar-
venjur" í sambandi við skilnaðarmálið. Því
hefur verið lialdið fram að skilnaður við
Dani nú, væri ekki í samræmi við þær.
Vér höfum aðeins eitt dæmi úr sögu
Norðurlanda á síðari öldum, um skilnað
ríkja. I>að er skilnaður Noregs og Svíþjóð-
ar árið 1905. Sá skilnaður fór fram á þann
hátl, að norska Stórþingið iýsti því yfir að
sænski konungurinn væri ekki lengur kon-
ungur Norðmanna og stjórnarfarslegu sam-
bandi landanna að fullu slitið. Að þessari
yfiriýsingu Stórþingsins stóð norska þjóð-
in einhuga og óskipt.
Nú kom til kasta Svíþjóðar. Og Sviar
voru klofnir í málinu. Afturhaldið og yfir-
stéttin í Svíþjóð viidi halda Norðmönnum
nauðugum undir sænska konungsvaldinu.
En verkalýðshreyfing Svíþjóðar stóð með
frelsisyfirlýsingu Noregs og mat rétt Norð-
manna að fullu. Hinn frægi forustumaður
sænsku verkalýðslireyfingarinnar, Hjalmar
Branting, hlaul dóm og var stimplaður
landráðamaður fyrir baráttu sína fyrir rétti
Norðmanna.
Afstaða verkalýðslireyfingar Norcgs og
Svíþjóðar var í fullu samræmi við eðli
þeirra og tilgang. Báðar stóðu þær gegu
yfirdroltnunartilhneigingum sænska aflur-
lialdsins og unnu fullan sigur.
Þannig eru þær norrænu sambúðarvenj-
ur, sem verkalýðshreyfing Norðurlanda
liefur skapað í því eina tilfelli, þegar kom-
ið hefur til liennar kasta að leggja lóð
I silt á vogarskálina í skilnaðarmáli tveggja
frændþjóða. Mætti íslenzk og dönsk al-
þýða gjarna minnast þessa, og taka ]>að
sér til fyrirmyndar í sambandi við skilnað
lslands og Danmerkur.
Eins og ég hef áður tekið fram höfum
vér rökstudda ástæðu til að byggja frelsis-
kröfur þjóðarinnar á velvilja og stuðningi
danskrar alþýðu. Þau óhugnanlegu fyrir-
hæri, sem benda i aðra átt hjá einstökum
mönnum, sem staðið hafa i sambandi við
verkalýðshreyfinguna, bæði hér heima og
í Danmörku, eru ekki i samræmi við eðli
hennar og tilgang. Þau sýna aðeins sjúk-
leika og spillingu einstakra foringja, sem
slitnað liafa úr lifrænum tengslum við
verkalýðshreyfihguna, liugsjón hennar og
stefnu.
Norrænar sambúðarvenjur eru því sízt
til fyrirstöðu við stofnun lýðveldis á ís-
Iandi, eins og að er stefnt með áliti og
till. stjórnarskrárnefndar. Þvert á móti er
það í fullu samræmi við ]>ær og myndi á
engan hátt spílla sambúð vorri við frelsis-
uimandi þjóðir Norðurlanda. Vér getum
ótvirætt treyst á fullan stuðning Norð-
manna. Og þótt örfáir Stór-Danir og
sænskir afturhaldssinnar kynnu að sýna
oss kulda og andúð fyrst í stað, myndi
slíkt aldrei verða oss fjötur um fót í góðri
samvinnu við Norðurlönd.
VERKALÝÐSHREYFINGIN OG
FLOKKAR HENNAR HAFA JAFN-
AN STAÐIÐ í FARARBRODDI í
SJÁLFSTÆÐISBARÁTTUNNI.
Verkalýðshreyfing Islands hefur ávallt
staðið fast á rétti vorum til skilnaðar, og
frelsis. Takmark hennar var Iýðveldissbofn-
un löngu áður en aðrir aðiljar tóku jafn
skýra afstöðu. Onnur afstaða hefði líka
verið óhugsandi. Meðan Al]>ýðuflokhurinn
var eini skipulagði verkalýðsflokkiurinn í
landinu. gerði hann róttækastar kröfur fyr-
ir þjóðarinnar hönd, í sjálfstæðismálinu.
Frá stofnun var Koinmúnistaflokkiirinn
eindregið fylgjandi lýðveldisstofnun að út-
runnum sambandslögunum 1943. Sósiai-
istaflokkurinn tók frá öndverðu sömu al-
stöðu, eins og greinilega kramr fram í
þeim kafla stefnuskrár hans sem íjallar
um þetta mál og samþykkl var á stofn-
þingi flokksins 1938. En þar segir svo:
„Flokkurinn vinnur að sjálfstæði og ör-
yggi íslenzku þjóðarinnar, með frelsisbar-
áttu sinni innanlands og með samstarfi
sínu við bræðraflokkana. Flokkurinu skoð-
ar sig sem arftaka þeirra. sem á undan-
förnum öldum hala háð baráttu fyrir frelsi
íslenzku þjóðarinnar, fyrir því að leysa
hana undan innlendri og erlendri áþján,
þar sem vitanlegt er að fullt frelsi íslenzku
þjóðarinnar er þá fyrst fengið, ]iegar þjóðin
sjálf ræður sameiginle^a auðlindum Jands-
ins og atvinnutækjum, þegar ellginn ein-
staklingur er lengur kúgaður á einn eða
annan hátt og menningin jafnt sem auð-
æfin er orðin almenningseign. Flokkurinn
vill því vernda það sjálfstæði, sem islenzka
þjóðin hefur öðlazt, fullkomna ]>að með
myndun sjálfstæðs og fullvalda íslenzks
lýðveldis og tryggja ]>að varanlega með
fullum sigri sósíalismans".
I stefnuskrá flokksins, sem einnig var
sam|>ykkt á stofnþinginu stendur eflirfar-
andi:
„Flokkurinn vill, að íslendingar verði
stjórnskipulega fullkomlega sjólfstæð þjóð,
skilji að fullu við Dani 1943, taki sjálfir
í hendur öll sín mál og stofni lýðveldi á
Islandi'.
Frá þessari stefnu hefur sósíaliska verka-
lýðshreyfingin ekki vikið. euda væri slíkt
í fidlkomnu ósamræmi við hagstnuni al]>ýð-
unnar í landinu og vilja hennar til frelsis.
Iframmur hins erlenda kúgunarvalds hvíldi
jafnan ]>,vngst á herðum hinna snauðu,
eins og öll saga vor svo greinilega sannar.
Frumvarp sósíalista um að fella niður vald mjólkur- og
kjötverðlagsnefnda til að ákveða verð á mjólk og kjöti meðan
samkomulag sex manna nefndarinnar er í gildi, og fá það
viðskiptaráði, er nú orðið að lögum, með þeirri breytingu
einni, að nefndir þessar geri tillögur um verðlagið, en við-
skiptaráðið hefur hið endanlega úrskurðarvald um verðið.
Meginmál Iaga þessara er þannig:
„Meðan það verðlag á inn-
lendum afurðum gildir, sem
samkomulag varð um í land-
búnaðarvísitölunefnd, skal þrátt
fyrir ákvæði síðasta málsliðar
1. gr. laga þessara utsöluverð
þeirra vara, sem mjólkurverð-
lagsnefnd og kjötverðíagsnefnd
ákveða verð á, háð samþykki
viðskiptaráðs.
Við ákvörðun á útsöluverði
skal miðað við verð það til
bænda, sem samkomulag varð
um í landbúnaðarvísitölunefnd,
að viðbættum óhjákvæmílegum
kostnaði“.
Framsóknarmenn og fylgifisk
ar þeirra í Sjálfstæðisflokknum,
urðu svo hamstola, er tillögur
þessar komu fram, að þeir
vildu fella þær við fyrstu um-
ræðu. Þær ættu að vera „árás
á bændur“ o. s. frv. o. s. frv.
Svo enduðu þeir með því að
greiða atkvæði með þeim nær
allir.
Fliisiir ntMúM* I lanla lii
tekur afstöðu með tafarlausum sambandsslitum oglýsir samúð
sinni með norsku og dönsku þjóðunum í frelsisbaráttu þeirra
Æskulýðsfylkingin í Reykjavík — félag ungra sósíalista
— og „Heimdallur“ — félag ungra sjálfstæðismanna — héldu
almennan æskulýðsfund inn sjálfstæðismálið í Gamla Bíó s. 1.
sunnudag. Var fundurinn mjög vel sóttur.
Félagi ungra framsóknarmanna og Félagi ungra jafnaðar-
manna var boðin þátttaka í umræðunum, en þau höfnuðu því.
Fyrir Æskulýðsfylkinguna
töluðu þeir Stefán O. Magnús-
son, form. Æ. F. R., og Guð-
mundur Vigfússon. Birtist ræða
Guðmundar annars staðar í
blaðinu.
Fyrir „HeimdaH“' töluðu þeiir
Jóhann Hafstein og Lúðvíg
Hjálmtýsson.
f lok fundarins voru bornar
ÆSKAN Á AÐ FYLKJA SÉR UM
LÝÐVELDISMÁLIÐ. TRYGGJUM
LÝÐVELDISSTOFNUNINA 17..
JÚNÍ 1944.
Fiestir muiiu liafai vænzt þess, aö; ioka-
skrefið í sjálfstæðisbardttu Islendiiiga yrði
stigið af einhuga þjóð, án innbyrðis ágrein-
ings. Samkomulagið í stjórnarskrárnefnd
Alþingis, sem sktpuð er iulltrúnm allra
]iingflokka. benti og eindregið ti£ þess, að
svo yrði. Hiniii dæmalausi fjandskapur, sem
Alþýðublaðið og a. m. k. nokkur liluti
flokks þess, er að því stendur, hefur sýnt
hinni fyrirhuguðu lýðveldisstofnun 17. júní
1944, mun. því iiafa komið mönnum nokk-
uð á óvart, enda ekki annað vitað en Is-
lendingar stæðu einhuga að ]>essari lausn.
Þessi andstaða afturhaldsaflanna í Al-
]>ýðuflokknum mun sannarlega engin áhrif
hafa. Þeir sem fjandskapast við frelsis-
kröfur vorar og rétt munu baka sjálfum
sér skaða og skömm. Æskan i landinu
þarf að mæta allri andúð gegn frelsi voru
í fullkominni einingu. Henni ber fyrst og
fremst að gerast brimbrjólur og brjóstvörn
þjóðfrelsisins. Hún á að erfa þetta land,
sem nú getur loks, eftir nærri 7 alda erlend
yfirráð, náð rétti sínum til fulls. Og á
hennar lierðum hvílir sú skylda að tryggja
]>að, að lýðveldið ísland verði ekki heim-
kynni skorts, í utvinnu- eða menningarlegu
tilliti. Þjóðin verður að finna það, að hún
á þettá Iand og enginn annar, að hamingja
hennar og lífsmöguleikar er tengd frelsi
þess og framtíð. En boðorð dagsins í dag
er þó framar iillu: Sameining þjóðarinnar
um sjáljstccðismálið — tryggjum lýðveldis-
stojnunina jyrir 17. júní 19ýý.
Að því eiga allir góðir Islendingar að
vinna. Og alveg sérstaklega hvílir sú skylda
á æskulýð landsins, að skapa þá þjóðar-
vakningu og þann eldmóð, sem sanni um-
heiminum, að við erum alráðnir í að taka
öll vor mál í eigin liendur og skapa liér
frjálst og fullvalda lýðveldi íslenzku þjóð-
arinnar.
upp eftirfarandi tillögur og
samþykktar í einu hljóðir
„Fjölmennur æskulýðsfúndur,
haldinn 1 Gamla Bíó 31. októ-
ber 1943, skorar á Alþingi að
afgreiða stjórnarskrárbreytingu
í sambandi við sjálfstæðismál-
ið, samkvæmt sameiginlegum
tillögum stjórnarskrámefndar
Alþingis, þannig að gengið
verði frá stofnun lýðveldis á
Islandi eigi síðar en 17. júní
1944“.
Eftirfarandi tillaga var einn-
ig samþykkt:
„Fundurinn lýsir yfir aðdá-
un á baráttuþreki norsku og
d'önsku þjóðanna og væntir
þess, að takast megi öflug sam-
vinna Norðurlandaþjóðanna að
stríðinu loknu á grundvelli
fullkomins frelsis og sjálfstæð-
is þessara þjóða“.
BREZKIR HERMENN
Framhald af 1. síðu
við þessum tilmælum Ðags-
brúnar og skrifaði utanríkis-
málaráðuneytinu um málið. Fór
Alþýðusambandið þess á leit,
að utanríkismálaráðuneytið
bæri fram mótmæli við brezk
stjórnarvöld og mæltizt til þess
að slíkt sem þetta endurtæki
| sig ekki.
Ennfremur hefur Alþýðu-
sambandið snúið sér bréflega
til Vinnuveitendafélags íslands,
og skorað á það að bera fram
samskonar tilmæli við utan-
ríkismálaráðuneytið.
Ljósatími bifreiða og bifhjóla er
frá kl. 16,30 síðdegis til kl. 7,30 að
morgni.
Allir stjórnendur farartækja
hljóta að vita að bannað er að fara
fram úr öðrum farartækjum á gatna
mótum.