Þjóðviljinn - 25.11.1943, Blaðsíða 5

ÞJÓÐVTLJINN — Fimmtudagur 25. nóv. 1943.
L
þJÓÐVILJlNN
Útgeff.ndi: Sameiningarflohkur albföu — Sósíalistújlokkurinn.
Ritstjóri: Sigu.'Zur (juðm’undThvn.
Stjórnn álaritstjórar: Eir.ur Olgeirsson, Sigjús Sigurhjartaraon.
Ritstjórnarskrifstcíur: Austurstrœti l2, sími 2270.
Afgr-»:ÍoIa og auglýsingar: Skólavörbustíg 19, sfmi 2184.
Prentsmiðia: Víkingsp^nt h. /.. >ja-Zastrœti 17.
Áskriftsrverð: í R'-ykjsvík og ígrenni: Kr. 6,00 á mánuði. — Úti á
landi: Kr. 5,00 á cnánuði.
Á að minnka dýrtíðina
eða á bara að láta launþegana borga niður kaupið sitt?
Alþingi hefur enn ekkert gert í dýrtíðarmálunum. Hriflunga-
lýðurinn vinnur hins vegar á bak við tjöldin að því að hindra
aðgerðir gegn dýrtíðinni, ausa fé úr ríkissjóði í uppbætur og
hindra raunhæfar ráðstafanir gegn dýrtíðinni. Ríkisstjórnin virð-
ist vera eins og leiksoppur í hendi þessa lýðs, minnsta kosti
fæst hún ekki til að leggja til neinar raunhæfar tillögur um
lækkun dýrtíðar, svo sem tollalækkun og slíkt.
Það segir sig sjálft, að niðurgreiðsla á landbúnaðarafurðum
er engin minnkun á dýrtíðinni. Fólkið verður að greiða jafn
mikið fyrir kjöt og mjólk, en það greiðir það bara sumpart sem
verð og sumpart sem tolla og skatta. En vísitölunni er haldið
niðri með þessum greiðslum og kaupið þannig/ lækkað — með
fjárframlögum launþega sjálfra! — Og hvenær sem þessum nið-
urgreiðslum er hætt, hækkar vísitalan aftur, svo með þessu er
alls ekkert verið að lækka dýrtíðina, heldur aðeins halda vísi-
tölunni niðri, falsa hana og lækka kaupið, til bráðabirgða, með-
an valdhafarnir ausa því fé úr ríkissjóðnum í gagnslausa niður-
greiðslu, — milljónunum, sem nota ætti til að reisa við atvinnu-
líf vort eftir stríð.
Þjóðstjórnarflokkarnir sameinuðust um að greiða 15 milljón-
ir króna úr ríkissjóði í uppbætur á útfl. landbúnaðarvörur 1942.
Hefði þó ekki væri nema helmingurinn af þessari upphæð verið
notaður til að lækka tollana, þá hefði vísitalan lækkað til fram-
búðar, líklega um yfir 20 stig, og dýrtíðin í rauninni lækkað enn
meir. Sósíalistaflokkurinn hefur hva ð ftftir annað bent á tolla-
lækkunina sem eðlilegustu aðferðina til minnkunar dýrtíðinni,
en afturhaldið hefur hingað til ekki mátt heyra það nefnt. Or-
sökin liggur x augum uppi: Tollalækkun er viturleg frambúðar-
ráðstöfun, lækkar dýrtíð og vísitölu án þess að stolið sé þar með
af launþegum einum eyri — og það er auðvitað ófært.
Stefnuskrá afturhaldsins er: Vilji verkalýðurinn ekki lofa
okkur að stela af sér kaupi með því að falsa vísitöluna, þá skal
dýrtíðinni haldið áfram þangað til ,Jirunið“ kemur og þá skal
hann verða að lækka kaupið!
„Tíminn“ er að reyna að telja mönnum trú um að niðurborg-
unin á landbúnaðarvörum sé ráðstöfun gegn dýrtíðinni. Þetta
vita ritstjórar Tímans að er ekkert nema argasta blekking og er
það furðuleg ósvífni af dýrtíðarkóngum Hriflumennskunnar að
bera slíkt á borð fyrir lesendur sína. En þeir eru að reyna að
blekkja bændur með þessu, vitandi að bændum er illa við nið-
urborgun þessa og uppbætur. Segjast margir bændur aldrei sjá
þessa peninga sjálfir, .það hverfi allt í einhverjar hítir á leiðinni.
Bændur vilja því gjarnan fá þetta greitt beint til sín persónu-
lega, ef þeir eiga á annað borð að fá það, — en Hriflungar standa
á móti því, sem kunnugt er, og vilja hindra að þingsályktun þess
efnis komist í gegnum þingið.
Sú er aðferð þeirra Hriflunga úr báðum flokkum, Framsókn
og „Sjálfstæðisflokk“, að reyna að fresta því sem lengst að ræða
uppbótamálið. Þeir vilja helzt ekki láta samsæri það, er þeir hafa
gert um að ræna ur ríkissjóði milljónatugum, verða uppskátt
fyrr en í þinglok, svo hægt sér að skjótast heim undir eins á eft-
ir. Halda þeir að með slíkum feluleik geti þeir smokkað sér und-
an ábyrgðinni af því að eyðileggja fjárhag ríkisins, engum til
gagns.
Þeir ætla sér að æsa upp þá skammsýnustu meðal bænda gegn
verkalýðnum, svipað og Alþýðuflokkurinn hyggst að æsa skamm-
sýnustu meðal verkamanna gegn bændum. En báðum mun þeim
bregðast bogalist sundrungarinnar. ,
Sósíalistaflokkurinn mun sleitulaust halda áfram því samein-
ingarstarfi sínu að samrænfia hagsmuni og kjör alþýðunnar til
sjávar og sveita, sameina hana í dýrtíðarmálunum um tolla-
lækkunina og aðrar raunhæfar ráðstafanir, sameina þær um að
skapa hér þjóðfélag öryggis og frelsis fyrir þær og aðrar vinn-
andi stéttir.
Það er bjart um arf bylt-
ingarinnar
Meðal frjálsra þjóða njóta
Sovétríkin sívaxandi aðdáun-
ar og virðingar, vegna þeirrar
glæsilegu baráttu, er þau heyja nú
til þess að bjarga menningu og
frelsi alls mannkyns. Jafnvel þeir,
sem fyrir nokkrum árum nutu þess
að lesa áróðursgreinar um það, hve
illa rússnesku þjóðirnar væru á
vegi staddar andlega og efnalega
undir skipulagi sósíalismans, verða
nú að viðurkenna það, að ef Rauða
hersins hefði ekki notið við, þá væri
gervölt Evrópa fallin undir blóð-
veldi nazismans. Þessi vitneskja
veldur því fyrst og fremst, að a!I-
ir þeir menn, sem frelsi unna og
jafnrétti þrá, sjá i hetjulegri bar-
áttu Rauða hersins og þjóðanna,
er.að baki honum standa, sin eig-
in lífsverðmæti varin. Hver ný
sókn af hálfu þessa liers gegn inn-
rásarher nazista á rússneskri grund
táknar sókn gegn óvinum frelsis
og menningar, mælt á alþjóðlegan
mælikvarða.
Sósíalisminn gerði þær
máttugar
í Rússlandi, þar sem verkalýðs-
völd hafa á einum aldarfjórðungi
lyft mörgum þjóðum úr dvpstu niö
urlægingu margra alda kúgunar á
hátt stig frjálsrar menningar, er nú
barizt, ekki emungis um framtíð
Sovétríkjanna og fólksins sem.býr
þar, heldur einnig um framtíð
allra annarra þjóða. Engum ætti
því að bregða, þótt Sovét-
ríkin, þjóðir þeirra og ekki
síður hinn glæsilegi her þeirra, hafi
dregið hugi manna að sér um ger-
vallan heim. Ekki ætti það frem-
ur að vekja furðu, þótt hetjudáðir
Rauða hersins, samhugur sovét-
þjóðanna, varnarvilji þeirra og síð-
an sóknarmáttur, vekti hjá sanitíð
vorri játningu við þeirri spurningu,
sem eitt hið stórlirotnasta skáld
íslendinga, Stephan G. Stephans-
son, varpaði fram í kvæði. er hann
orti, þegar byltingin í Rússlandi
brauzt út og sigráði árið 1917:
„Er hann heims úr líöli boginn,
blóðuRur að rísa og hækka,
múginn vorn að máttkva, stækka? . . .“
Er hægt fyrir oss að ætla, að
hinar kúguðu rússnesku þjóðir und
ir einveldi keisarans, hefðu getað
sýnt allri veröld þær hetjudáðir,
einhug og fórnarlund, eins og sov-
étþjóðirnar nú, í baráttu við eitt
sterkaSjta herveldi heims, sem auk
Jæss lýtur stjórn, innblásinni af
villimannlegu ofstæki, grimmd og

Lenin og Stalin á fundi með hermönnum úr rauða hernum í byltingunni.
siðlevsi, svo að ógnin, er af því
stafar, hefur ein niegnað að leggja
voldugar þjóðir í þrældóm og firrt
þær mótstöðukrafti um leið og
hinn brúni hnefi ofbeldisins reiddi
til fyrsta höggs? Sá, sem ráðvendn-
islega íhugar þessa spurningu og
ber samtímis liinn fagnandi spá-
dóm og ósk Klcttafjallaskáldsins
undir ljósker viðburðanna í ógn-
þrungnum átökum stríðsins á aust-
urvígstöðvunum, getur naumast
komizt að annari niðurstöðu en
þeirri, að sósíalisminn hafi orðið
Rússum „ljósið, sem Frakkar
slökktu í sínum sárum“, „lítilmagn
ans morgunroði“, að skipulag hans
hafi gert sundruðustu og kúguð-
ustu þjóðir veraldar að frjálsustu,
samstilltustu og máttugustu þjóð-
um, sem vér höfum sögur af.
Þessi barátta er líka háð
fyrir íslendinga
Vér íslendingar finnum nálægð
liinnar miklu baráttu, sem nú er
háð gegn ofbeldinu, vegna þess
fyrst og fremst, að vér skynjum
])að bæði um hyggjuvit vort og
tilfinningar, að þetta er barátta
vor, baráttan um líf eða tortým-
ingu flestra þeirra verðmæta, er
oss eins og öðrum þjóðum eru nauð
synleg til þess að geta lifað í sam-
ræmi við frjálsa lífsköllun 'vora,'
eðli og uppruna. Fyrir því þykir
oss flestum svo mikið koma til þess
hlutar, sem Rauði herinn og Sovét-
þjóðirnar leggja frarn í þessari
styrjöld. ,
Eru Rússar að verja fang-
elsi sín, eða frelsisarf bylt-
ingarinnar?
Ég gat hér á undan um spurn-
ingu J)á, er Stephan G. Stephans-
son varpaði fram í sambandi við
byltinguna árið 1917. Trauðla get-
ur það orkað tvímælis hjá skyn-
sömum mönnum, ,hafi þeir ekki
öðrum að þjóna, fremur en sam-
vizku sinni og réttarvitund, að
byltingin árið 1917 opnaði rúss-
nesku þjóðunum nýjan heim. —
Ilvernig ])eim hefur vegnað í þess-
um nýja heimi sósíalismans má
bezt marka á þeim hetjulegu við-
brögðum þeirra, þegar á þær var
ráðizt með sviksamlegum hætti af
ógnarveldi þýzku nazistanna. Ef
sovétþjóðirnar hefðu lifað fangels-
islífi, undir ógnarstjórn eins manns
s. I. 26 ár, eins og vissir menn hafa
haldið fram, gætum vér þá hugs-
að oss þær vinna þvílíkar hetju-
dáðir sem þær gera nú? Gætum
vér hugsað oss hvern einstakling
kúgaðrar þjóðar fórna lifi sínu
fremur cn að lúta þeim hersveit-
um, sem segjast ætla að frelsa
hann undan oki og kúgun, engan
bregðast skyldum sínum, hvergi
sjáanlega veilu í samhug og eining-
arvilja Jtjóðarinnar, engan kvisling
fáanlegan til þess að gerast þjónn
framandi afla, sem koma þó að
eigin sögn í nafni „hins menningar-
sögulega lilutverks“ að leysa Rússa
undan kúgunarstjórn Stalins og
bjóða þeim í þess stað frelsi og rétt-
læti. Mætti þó slíkt boð vera or.ðin
freisting þeirri þjóð, sem lifað hcfði
í 26 ár undir ógnarstjórn, kúguð
og vanrækt.
Ef sú mikla orka, framsýni, þekk
ing, einhugur, vilji, þrek og kraft-
ur Sovétþjóðanna, sem skapað hef-
ur hinar stórfenglegu framfarir í
Rússlandi á öllum sviðurn s. 1. 26
ár, og nú síðast í styrjöldinni varp-
að ægjljóma undursamlegra hernað
arafreka í augu allrar veraldar, er
allt vaxið upp meðal þjóða, sem
búic^ hafa við fangelsiskost, einræði
og ógnir í aldarfjórðung, hljótum
vér að spyrja: Hvers virði er þá
frelsið eins og vér þekkjum það í
borgaralegum lýðræðislpndum? Ef
framfarirnar í ltússlandi, hetjudáð-
ir Rauða liersins og eining þjóð-
anna þar er allt vaxið upp úr djúpi
kúgunar undir veldissprota harð-
ðnnndí
svírugrar ógnarstjórnar, hvers meg
um vér þá vænta af hinum frjálsu
lýðræðisþjóðum? En vér, sem ját-
um það, að engin þjóð fái notið sín
til fulis, oiöiu sterk, afkastamikil
né einhuga, án frelsis, liljótum að
aðhyllast þá skoðun, að yfirburðir
Rauða hersins í þessari styr-jöld yf-
ir heri annarra lýðræðislanda, og
þó einkum og sér í lagi yfirburðir
rússnesku þjóðanna að þoli, einhug,
stillingu, fórnarvilja og sjálfstjórn
hljóti að stafa frá því, að frelsið
í Ráðstjórnarlýðveldunum sé full-
komnara, þjóðlægara og virkara en
í öðrum löndum, þar sem lýðræði
nýtur sín þó að nokkru leyti. a. m.
k. á yfirborðinu..
Sósíaíispiinti er skllýrði'
þjóðlegs frelsis :-*e-
Vér, sem teljum framkvæmd só-
síaliskra þjóðfélagshátta skilyrði
fyrir því, að frelsi og lýðræði geti
notið sín að fullu í lífi þjóðanna,
bregðum oss ckki við þessa niður-
stöðu. Vér teljum, að spurning
Stephans G. Stephanssonar: „Er
hann heims úr böli boginn, blóðug-
ur að rísa, hækka, múginn vorn að
máttkva, stækka?“ ... hafi nú feng
ið játandi svar. Byltingin í Rúss-
landi árið 1917 færði undirokuðum
þjóðurn skipulag sósíalismans. —
Undir þessu skipulagi hafa ómennt
aðar, sundraðar, vanmáttugar og
vanræktar þjóðir orðið sterkar og
máttugar. Þeir, sem oft áður hafa
tortryggt það, að sósíalisminn
reyndist vel í Rússlandi, verða nii
að endurskoða afstöðu sína í þessu
efni með tilliti til staðreynda, sem
ekki verða vefengdar. Fyrir augum
allrar veraldar standa Sovétþjóð-
irnar einhuga, máttugar og ósigr-
andi, frelsis megin og fremst í eld-
línu þess hernaðar, sem skera kann
úr um það, hvort frelsi eða þræl-
dómur eigi að verða hlutskipti
mannkynsins um ókoinnar aldir.
En úr því að sósíalisminn, risinn
upp úr blóði og tárum, böli og þján
ingum fólksins, frá ómunatíð, hefur
gert sundraðar, kúgaðar og van-
ræktar þjóðir frjálsar, virðulegar og
máttugar, má það engan furða,
þótt vel sé um fána hans staðið nú
af þéim, er notið hafa ávaxta hans
í aldarfjórðung. Hinar ungu þjóð-
ir sósíalismans láta því hvergi hlut
sinn gegn nazistum, er þær verja
sig fyrir þeim, og allt sem þær hafa
áunnið sér í fórnfrekri byltingu
undan siðlausri ánauð. Og um leið
og Sovétþjóðirnar verja sig og hinn
dýrmæta arf byltingarinnar, þá
tendra þær með fordæmum sínum
nýjar vonir í brjóstum milljón-
anna, sem enn liða skort og gjalda
Þannig litu iðnaðarhallirnar í
Karlcoff út — áður en Hitler
sendi villimannahjarðir sínar
til að leggja þær í rústir.
vanmáttar síns undir fargi úreltra
skipulagsliálta auðvalds- og stétta-
þjóðfélaganna. — Ekki sízt þess
vegna hljómar þessi setning meðal
fóiksins í frjálsum löndum: Eina
von vor er sigur Rauða liersins yf-
ir herskörum nazistanna. Og í liin-
um undirokuðu löndum felst þessi
sama setning í hljóðlausum bænum
þrautpíndra þjóða. Og hvað er eðli
legra? Engum getur dulizt það
framar, að undir styrk Rauða liers
ins, einingu og siðferðismætti Sov-
étþjóðanna, sem muna kúgun keis-
aravaldsins og þekkja af eigin
reynd lýðfrelsi og öryggi sósíalism-
ans, er það komið, hvort frclsið
eða þrældómurinn verður hlut-
skipti þjóðanna að stríði loknu.
Vér íslendingar eirum illa ófrelsi.
Vér clskum frelsið. En stundum get
Rússnesku byltingarinnar en ein-
mitt nú.
Hið aðdáunarverða viðnámsþol
og sóknarmáttur Rauða hersins,
einhugur Sovétþjóðanna og fórnar-
vilji í hinni stórkostlegu baráttu
gegn villimennsku og ofbeldi, hef-
ur opnað augu allra skynsamra
manna og frelsisunnandi fólks fyr-
ir því, að án þessara máttugu þjóða
í landi sósíalismans væri baráttan
um frelsið næsta vonlítil, jafnvel
vonlaus um langa framtíð. — Án
Rauða hersins og sameinaðra
krafta Sovétþjóðanna hefði naz-
isminn auðveldlega sigrað hin sund
urvirku stétta])jóðfélög auðvalds-
landanna á svipaðan hátt og hann
sigraði Frakkland.
Án samvinnu við Sovétrík-
in tapast friðurinn
Og nú er það yfirlýst af öllum
kyni jalnnauösyniegur til þe?s að
það geti notið sín. eins og nú er
komið félagslegri atvinnuþróun. —
Það er því hin mesta firra, enda
munu þeir einir flíka henni, sem
i hagsmunaskyni kjósa fremur að
leika fífl en virða sannindin, að só-
síalisminn getur því aðcins vaxið
með einni þjóð, að Iiann beri í sér
eitthvað það, sem fullnægir bezt
V,
x. u
Og JylUill.
* /
Að þessu sinni mun ég ekki fara
lengra út í að skýra þessi ofureiiV-
földu atriði, en hins skal hér getið,
að brautryðjendur verkalýðshreyf-
ingarinnar á 19. öld lögðu ríka á-
herzlu á hina alþjóðlegu stefnu
hennar og tilgang, án þess að
gleyma hinum sérstæðu ástæðum í
hverju landi fyrir sig. Brautryðj-
endurnir brýndu bræðralagshug-
sjónina fyrir verkalýðnum og
beittu mjög orku sinni til þess að
brjóta niður úrelta stéttafordóma,
kynþáttaerjur og þjóðernisremb-
ing. Jafnvel þá sáu vitrustu og
framsýnustu menn hinnar nývökn-
uðu félagshreyfingar, heimsverka-
lýðinn í einni lieild, þótt hann
greindist í margar smærri fylking-
ur oss missýnzt hvað frelsi er og
hvar það er. Vegna fjarlægðar vor
frá umhciminum hefur óvandaður
fréttaflutningur, runninn undan
rifjum óvandaðra fulltrúa aftur-
haldsins, truflað skilning og dóm-
greind alltof margra á því, hve
skipulag alþýðunnar í Sovét-
ríkjunum og uppbygging hennar
þar, er þýðingarmikil aflstöð fyrir
frelsisbaráttu almennings í öllum
öðrum löndum. Þetta vita kannske
engir betur en forustumenn og full
trúar afturhaldsins. Og sú vitn-
eskja þeirra veldur því, að auð-
stéttin leggur daglcga fram stórfé
til þess að ófrægja Sovétríkin og
einangra þau frá alþýðu þeirra
landa, sem enn eru óleyst undan
oki auðskipulagsins. — En sá kín-
verski múr, sem nazistar og leigu-
þjónar úrkynjaðra afturhaldsafla
liafa gert fjárfrekar tilraunir til
þess að byggja upp milli alþýðu
auðvaldslandanna og Sovétríkj-
anna, er að hrynja. í því mikla
frelsisstríði gegn ógnum nazism-
ans, sem nú er háð. liafa staðrcynd
irnar um afrek Sovétþjóðanna mátt
sín meira en ósannindin og hinn
mótsagnakenndi og sefasjúki á-
róður um sundraðar og vanmátt-
ugar þjóðir í Austurvegi, er biðu
tækifæris til þess að brjótast und-
an einveldi Stalins. Sannleikurinn
hefur í þessum efnum sigrað. Það
hcfur aldrei verið bjartara um arf
raunsæjum stjórnmálamönnum
borgaralegra lýðræðislanda, að án
, i
samvinnu við Sovétþjóðirnar verði
engra varanlegra mannfélagsum-
bóta að vænta eftir stríðið. Vanda-
mál eftirstríðsáranna verði ekki
varanlega leyst, nema með náinni
og einlægri samvinnu við liinar
máttugu þjóðir sósíalismans í
austri, sem svo vel kunna að búa
að sjálfum sér, sem raun ber vitni,
jafnvel þá, er auðvaldsríkin engd-
ust sundur og saman af krepimm
og óáran.
Þegar þvílíkar viðurkenningar
liggja fyrir frá reyndustu stjórn-
málamönnum lýðræðissinnaðra
boi'gara um nauðsyn samvinnu við
Sovétríkin í vandamálum ríkjanna,
má nærri geta um þá lífsnauðsyn
alþýðusamtakanna í borgaralegum
stéttaþjóðfélögum, að þau hafi ein-
læga samvinnu og eðlilegt samband
við þær þjóðir, sem búa undir því
skipulagi, er verkalýðshreyfing
allra landa er borin til að fram-
kvæma.
Sósíalisminn er hvorttveggja í
sem rammþjóðlegur og alþjóðlegur,
cnda hefur haiíli skotið djúpum
rótum hjá flcstum þjóðum og þró-
azt með þeirn á eðlilegan hátt,
vegna þess, að hann er öllu mann-
Hvíldar-
heimili
verka-
manna í
Sodsji.
ar innan ákveðinna landamæra. í
öllum löndum átti verkalýðurinn
þá, eins og nú, við sömu höfuð-
vandamálin að glírna. Þeir sáu því
strax nauðsyn þess, að verkalýður
allra landa gæti tekið höndum sam-
an um sameiginleg vandamál, er
snertu hagsmuni hans, og með al-
þjóðlegri kynningu og samstarfi
brotið af sér fjötra einangrunar og
þjóðahaturs.
Og nú er viðurkennt, að engin
þjóð geti verið örugg um helgustu
verðmæti sín eftir þetta stríð, nema
alþjóðlegt samstarf, byggt á gagn-
kvæmum skilningi þjóða í milli,
njóti sín. í samræmi við stefnu og
eðli alþýðusamtaka hvers lands,
ber þeim að tryggja slíka alþjóð-
lega samvinnu, líka með tilliti til
þess hlutverks þeirra, að fram-
kvæma sósíalismann á vorum dög-
um. — Fyrir íslenzku alþýðusam-
tökin er það því lífsnauðsyn ein-
rnitt nú, að skerpa skilning með-
lima sinna fyrir gildi alþjóðlegrar
sámvinnu, og hníga þó fleiri rök að
því en hér eru talin, og vera vel á
verði gegn þeim öflum, sem leitast
við að einangra þau frá stéttar-
systkinum í öðrum löndum og
skyggja á sigur sóSÍalismans í Sov-
étlýðveldunum.
Ami Ágústsson.
Ftmmtudagu 25. nóv. 1943. — ÞJÓÐVIUrNN
Slóvakar þekkja
vini frá óvinum
Pavel Marcéli er 29 ára gamall i
Slóvaki. Ilanii var kennari að at-
vinnu, en hafði útskrifast lir liðs-
foringjaskóla og verið í télxkneska
hprnum. Fyrir hálfu ári var hann
fyrirhði fyrir herdeild í slóvakísku
herfylki í þýzka hernum. Nú er
Pavel foringi í 1. tékkóslóvakísku
hersveitinni, sem berst með rauða
hernum. — Hér á eftir segir hann
frá því, hvernig þetta skeði.
Þegar stríðið við Sovétríkin
byrjaði árið 1941, sagði ég við vini
mína, að yrði ég sendur til aust-
urvígstöðvanna, mundi ég ganga
í lið með Rússunum, og ég stóð
við það. ,
Eg var sendur til herdeildar
minnar 15. nóv. 1942. Það var ekki
erfitt fyrir mig sem foringja að
komast að raun um, að undirmenn
mínir báru sömu tilfinningar í
brjósti og ég, og byrjaði ég að
hugsa um ráð til að komast yfir
til Rússanna með alla herdeildina.
Auðvitað hcfði ekki verið erfitt
fyrir mig einan að sleppa, en ég
áleit skyldu mína að hjálpa félög-
um mínum.
Lengi gafst. ekki hentugt tæki-
færi. Þegar undanhald þýzka hers-
ins frá Kákasus byrjaði, fékk ég
skipun um að fara með herdeiicl
mína til slóvakíska herfylkisins í
þorpinu Panesjinkaj. Eftir að ég
hafði athugað fyrirskipunina vand-
lega og borið hana saman við kort-
ið, sannfærðist ég um, að nú hafði
ég fengið tækifærið.
Eg neitaði að fara til Panesjin-
kaj um kvöldið, þar sem ég vissi,
að ef ég rækist þá á Rússana,
mundi það valda því, að skipzt
yi'ði á skotum og blóði úthelt. Eg
ákvað að leggja af stað urn morg-
uninn og kallaði saman undirfor-
ingja mína, skýrði fyrir þeim hlut-
verk það, sem okkur var ætlað
og gaf í skyn, að svo kynni að fara,
að við yrðum teknir til fanga á
meðan við værum að framkvæma
það. Eg sagði þeim að taka með
sér mat til fjögurra daga og allt
sem þeir ættu sjálfir.
Urn moi'guninn stönzuðum við
á leiðinni og ég byrjaði að kynna
mér hugarfar hermannanna og
Framhald á 8. síflu
Ferdabók Eggerts og Bjarna
Framh. af 3. síðu.
Það er bjart um þessa ungu
mcnntamenn, þar sem þeir leggja
til atlögu við hjátrúna og vantrúna
á landið; menn hinna ungu nátt-
úruvísinda, er ráðast strax að
stei'kasta virki hjátrúarinnar, með
fullum skilningi á að þar var um
leið stórmerkur staður til fróðleiks
um jarðsögu landsins. Það eru
menn nýrra alda er svo hiklaust
brjóta í bág við hégómann, er kyn-
slóð eftir kynslóð hefur hlaðið ut-
an um staðreyndir náttúrunnar, og
þeir vinna með rannsóknum sinum
og samningu ferðabókarinnar mik-
ið afrek. Fáum íslenzkum vísinda-
rnönnum hefur tekizt eins mikið.
Rannsóknarferðir þeirra eru
farnar á árunum 1752—1757 fyrir
tilstilli Vísindafélagsins danska og
undir umsjá þess. Að loknurn ferð-
unum féll það í hlut Eggerts að
semja bókina, því Bjarni var skip-
aður Iandlæknir á íslandi. Eggert
vann að Ferðabókinni bæði í
Kaupmannahöfn og heinxa í Sauð-
lauksdal og lauk henni í Kaup-
mannahöfn 1766. Allan þennan
tínxa mun sanxning þessa mikla rits
hafa verið aðalstai'f Eggerts, og
hefur hann ekkert til sparað og
heldur ekki forgangsmenn og úr-
gefendur verksins, að það mætli
verða sem fullkomnast. Þorvaldur
Thóroddsen segir í Landfræðisög-
unni, að engir lslendingar fyrr né
síflar, þeir er ranrisóknir liafa gjört
á íslandi, liafi haft jafn góð kjör,
enda er allt með sama rausxxar-
svipnum, rannsóknirixar vel skipu-
lagðar og framkvæmdar og Eggert
gefið’ nægilégt tónx og tækifæri til
að gera xirvinnslúna svo stórmann-
lega, að verk þeii'ra félaga gnæfir
hátt þegar litið er aftur eftkr öld-
um Islendingasögunnar.
Ferðabók Eggerfs og Bjarna er
fyrsta ýtarlega íslandslýsingin,
sem til er, og með ferðum þeirra
má telja að vísindalegar rannsókn-
ir á náttúru laixdsins hefjist. En
bókin fjallar engu síður um þjóð-
ina eri landið sjálft, fólkinu ér lýst,
útliti þess og öllunx háttum, vinnu
og stai-fsaðferðum, málinu,
skenxmtunum og leikjum, og er það
sá hluti bókarinnar sem almenn-
ingur nú á dögum hefur mest not
af.
Ferðabókin kom fyrst út á
dönsku 1772 og var á næstu ára-
tugum þýdd á þýzku, frönsku og
ensku. Hún kemur nú í fyrsta sinni
út á íslenzku, í þýðingu Steindórs
Steindórssonar frá Hlöðum, en út-
gefendur eru Haraldur Sigurðsson
og Helgi Hálfdánarson. Fylgja
þýðingunni myndir og uppdráttur
frumútgáfunnar. Er það vel farið
að þessi gagnmerka bók skuli nú
fáanleg á íslenzku, og mun hún
hverjum þ'eim, er yndi hafa af
náttúrufræðum eða þjóðfi'æði, vel-
kominn gestur.
*
Eggert Ólafsson lifði það ekki
að sjá Ferðabókiixa útgefna, hann
fórst ungur, en átti þó að baki
glæsilcgan starfsferil. Öll þjóðin
Harmaði hann, og mynd hans varð
lcifti'andi fordæmi kynslóðuixum, er
héldu áfram starfi hans að vekja
þjóðina úr dásvefni eymdarinnar.
Ferðabókin hefur tæplega náð mik-
illi útbreiðslu á íslandi, en kvæði
Eggei'ts urðu vinsæl og dáð. Og
því nxá ekki gleyma, að þeir Eggcrt
og Bjarni liöfðu ferðast um nær
allt land, og rætt við menn svo
hundruðum- skipti. Þeir hafa á-
reiðatilega ekki látið sér nægja að
taka við þeim fróðleik, er þeir leit-
uðu að, heldur veitt að launum
örlátlega af auðæfunx menntunar
sinnar, nxiðlað trú sinni á ættjörð-
ina, traustinu á þjóðinni. Braut-
ryðjendastarf þeirra vinanna muu
seint ofmetið af íslendingum.
S. G.