Þjóðviljinn - 05.12.1943, Blaðsíða 5

ÞJÖÐ'V I LJrNN. — Sunnudagur 5. des. 1943.
■-----------------------------------------------------
þJÓOVILJINN
Uigefcncii: SameiningarjloKizur albýZu — Sósíclistújlokkurinn.
Rit8tjórí: Siczrtur (juðmund;s*jn.
Stjórnn álaritstjóraz: Eir.ur Olgeirsson, Sigjús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifs*clu;: Austurstræti 12, sími 2270.
Afflfr-iosla og augiýsingai: Skúlnvörðustíg 19, sími 2184.
Prentsmiðia: Víkingsp)rent h. /.* AjUTZasirœii 17.
Áskriftarverð: I Reykjavík og ígrenni: Kr. 6,00 á mánuði. — LJti ó
landi: Kr. 5,00 á cnánuði.
Eiga sósíalistar að vera með í hægri-stjórn
Hér á þessum stað hefur undanfarna daga verið vakin at-
hygli á því hver hætta sé á að Framsókn og íhald bræði sig
saman um að mynda ríkisstjórn og hefja árás á verklýðssam-
tökin með því að reyna að knýja fram t. d. 10—20% grunnkaups-
lækkun.
Alþýðublaðið ræðst nú á Sósíalistaflokkinn fyrir að aftur-
haldið skuli hugsa til svona stjórnarmyndunar og álasar nú held-
ur en ekki Sósíalistaflokknum fyrir að hann skuli ekki heldur
hafa myndað stjórn með Framsókn.
Það er nú rétt að rifja það upp í þessu sambandi hverskonar
pólitík sú stjórn átti að reka, sem Framsókn vildi taka þátt í.
Sú stjórn átti m. a. að lækka verðlag á landbúnaðarvörum,
og kaupgjald hlutfallslega, m. ö. o. framkvæma kauplækkun, sem
hefði numið ca. 25%, ef dýrtíðin átti að minnka með þessu eiús
og Framsókn taldi nauðsynlegt.
Hvað hefði sú stjórn í rauríinni verið, sem hefði framkvæmt
slíkar kaupkúgunarráðstafanir? Það hefði verið ekta „hægri
stjórn“, — afturhaldsstjórn, — og það alveg jafnt þó svokallaðir
vinstri flokkar hefðu allir setið í henni.
Það er ekki nafnið, sem stjórninni er gefið, sem táknar
stefnu hennar, né heiti flokkanna, sem hana mynda, — heldur
pólitíkin, sem hún rekur, — alveg eins og þjóðstjórnin alræmda
var hin versta „hægri“ stjórn, ekta kúgunarfyrirbrigði, þó tveir
ílokkar, sem kölluðu sig vinstri flokka væru í meirihluta í henni.
Alþýðublaðið álasar- Sósíalistaflokknum fyrir að hafa ekki
viljað taka þátt í slíkri hægri stjórn, slíkri kaupkúgunarstjórn
með Framsókn' og Alþýðuflokknum. Alþýðublaðið virðist álíta
að það sé hreinasta heimska af Sósíalistaflokknum að framkvæma
ekki frekar sjálfur kaupkúgun með Framsóknar og Alþýðuflokkn-
um, heldur en að láta það viðgangast að Framsókn fái íhaldið
með sér til að framkvæma kaupkúgunina.
Það þarf ekki langt að leita til þess að finna hvað það er
sem Alþýðublaðinu finnst gera allan muninn: Það er hverjir
sitji í ráðherrastólunum. Og því ber ekki að neita að eftir því
atriði virðist Alþýðuflokkurinn líka hafa hagað sinni pólitík.
En Sósíalistaflokkurinn mun láta Alþýðuflokkinn um þess-
háttar stefnu: að taka heldur að sér sjálfur að samþykkja og fram-
kvæma kaupkúgun gaghvart verkalýðnum en að eiga á hættu að
Framsókn og íhald skríði saman til slíks.
En til hins er Sósíalistaflokkurinn nú sem fyrr reiðubúinn
að standa að myndun raunverulegrar framfarastjórnar á íslandi.
Alþýðublaðið er svo samtímis með ósannindi um það að
Sósíalistaflokkurinn flytji lítið af umbótatillögum á þingi.
Það er nú liðið ár síðan þingflokkur sósíalista bauð bæði Al-
þýðuflokknum og Framsóknarflokknum skipulagt samstarf um að
koma fram í þinginu málum, sem báðir þessir flokkar höfðu
lýst sig samþykka, svo sem afnám eða lækkun tolla á nauðsynja-
vörum, endurbætur á alþýðutryggingum, skattur á stríðsgróða
o. fl. o. fl. — Um fæst af þessum málum hefur fengizt samstarf
og þegar samstarf hefur fengizt, þá hefur það reynzt alltorvelt
— og hefur þó sízt staðið á því að Sósíalistaflokkurinn gerði ekki
sitt til þess að fá málin fram. Tollalækkun hafa þessir flokkar
alls ekki fengizt til að ganga inn á. Alþýðutryggingarnar ganga
langt of hægt. Afstaðan í skattamálunum mun nú brátt fullprófuð.
En í þeim málunum, þar sem mest reynir á tafarlausar fram-
kvæmdir á skynsamlegri stefnu, — svo sem um breytingatillög-
ur sósíalista við fjárlögin: um 10 milljónir kr. til fiskiskipakaupa,
um 4 milljónir til byggðahverfa, um 700 þús. kr. til byggingar
barnaskóla í sveitum og aðrar raunhæfar endurbótatillögur, —
þar gengur Alþýðuflokkurinn beinlínis á móti umbótatillögum
sósíalista.
Og svo kemur blað þess flokks og ber sósíalistum skeyting-
arleysi um málin á brýn.
Eru engin takmörk fyrir hræsninni, lýginni og vfírdreps-
skaprr.’m, sem þetta blaðræksni drrfist að hsfa í frammi?
Það er föstudagsmorgun og
klukkan er að verða sex. Okkur
verSur tíSlitiS heim þangaS sem
reykurinn á aS koma upp úr e!d-
húsinu. Einhvers staSar inni í
okkur er hrópaS á hvíld og hress
ingu. En planiS verSur aS hreins
ast. Lotan er búin aS standa
síðan fyrir helgi og síðustu dag
ana höfum við ekki sofið dúr.
PlaniS er lítið og nú er þar vart
hægt aS snúa hendi eða fæti, því
það hefur ekki unnizt tími til
aS slá botn í tunnurnar og velta
þeim burt. SvaSið á planinu tek-
ur manni í skóvarp og niSur viS
síldarkassana í mjóalegg. Þetta
er úrgangurinn, sem myndast við
verkun síldarinnar og líka síld,
sem ekki er söltunarhæf. Sumir
fara aS færa tunnurnar saman
til aS fá nýtt pláss, aðrir að
hreinsa planið og síldarkassana.
KappiS, sem fylgir söltuninni
er horfið, og í raun og veru höt-
um við starfið, sem við erum að
vinna. En þetta verður aS gerast
aí okkur, eSa engum,, því áður
en varir getur komið ný síld.
Við höldum okkur uppi með
garríanyrSum, stælum, eSa leit-
um aS snöggum blettum sem skot
spæni.
„Haltu áfram að verka kass-
ana svo ég geti stillt upp“,
sagði ÞórSur. ,,Ert þú nú líka
orðinn yfir ?“ svaraði Jón. ,,Eg
hélt nú að þaS væri nóg að
hafa einn fínann á hvem drull-
ugan, þó ekki væri nú bætt við'b
,,Slíkt kemur mér ekkert við“,
sagði ÞórSur. ,,Eg vil bara klára
þetta, svo ég geti fariS aS hvíla
mig".
„SagSirSu hvíla þig ?“ gall
Siggi við, „heldurðu að þú ráð-
ir því ? ÞaS er ekkert annað lík-
legra, en þó viS hömumst í blóð-
spreng við hreinsunina, þá
komi skip með síld og lotan
haldi áfram. Mér finnst nú held
ur engin ástæSa til a5 hamast
fyrir þ;.kaup sem hérna er
borgað. Þeir græða víst nóg
samt“. ,,Alveg rétt“, sagði Öli
gamli. „Þetta útkjálkakaup er
hlægilega lítið, þegar farið er
að eyða því suður í Reýkja-
vík, þó allt sé kannske betra en
gera ekki neitt".
„Eg vil bara að við förum
allir heim og leggjum okkur",
tók nú Svenni fram í. „Erum
við ekki frjálsir menn eða erum
við þrælar, sem erum skyldaðir
aS vinna meðan augun blakta ?“
Sumir hölluðust að tillögu
Svenna og lögðu niður áhöldin.
Keli sté fram á fótinn. „Þú ert
ungur, Svenni minn, og hugsar
vart ennþá nema með útlimun-
um“. „Hugsar þú með magan-
um ?“ sagði Svenni. „Kannski
er eitthvað til í því“, anzaði Keli,
„og það er ef til vill ekki versta
aðferðin. ViS erum ráðnir hér,
en ráðum engu“. Svenni: „Held
urðu að þeir eigi okkur ?“ „Nei,
því er nú kannski ver“, sagði
Keli. „Ef þeir ættu okkur þyrftu
þeir að sjá um þarfir okkar allt
áriS, en vegna þess, að við er-
um bara rekald, hafa þeir engar
skyldur gagnvart okkur. Ef við
förum að sofa núna, fáum við
kannski pokann þegar viS vökn-
um“. „En þetta er djöfull ekk-
ert réttlæti", sagði Oli gamli.
Sumir hafa allt án fyrirhafnar,
aðrir ekkert þó þeir þræli eins
og skepnur. Hvernig stendur eig
inlega á þessu ?“
„Þetta er einmitt spurningin,
sem hver einstakur verður að
kryfja til mergjar og svara, á
því veltur öll okkar velferS. Okk
ur sýnast orsakirnar vera marg-
ar. Sumir fæðast í fyrirtækjum,
aðrir með peninga í bönkum og
vösum, enn aðrir fá lán af al-
mannafé og láta þá peninga
vinna fyrir sér. Þegar peningar
eru í aðra hönd er ekki hirt um
þó stiklaS sé á búkum meSbræðr
anna. Þó ég nefni þessi dæmi,
er orsökin önnur. ASalorsökin er
sú, aS viS nennum ekki að
hugsa og fylkja okkur saman.
ViS látum þessa, sem við bölv-
um hugsa út, hvernig við verð-
um haganlegast sveltir, og svo
bara sveltum viS, eins og það
væri óraskanlegt lögmál".
„Þetta er nú of strembið fyr-
ir mig“, sagði Siggi. „Heldur
vildi ég nú hugsa meS útlimun-
um og vera háttaSur hjá henni
Köllu. Hún er draumur“. „Já,
sem rætist víst öfugt", sagði
ÞórSur.
„En aS fara heim og vekja
alla efrideildarmennina. Þeir
væru sanaarlega ekki of góðir
til aS moka drullu dálitla stund“.
Nú sást verkstjórinn og allir
hófu starfið á ný. „Við þurfum
aS flýta okkur að koma þessu
af“, sagði verkstjórinn, „Síldin"
er á leiSinni meS 5—6 hundruð
tunnur".
„Átti ég ekki á von“, sagSi
Stjáni, „ennþá er auravon".
„ÞaS hlakkar í vökustaurunum“,
sagði Svenni. „Þú ert eins og
fjandinn, sem aldrei seðst og
aldrei þarf aS sofa“.
Kaffi var kallað, og kallinu
var hlýtt. Stúikurnar báru rjúk-
andi kaffi og brostu til beggja
handa, en brosið var tvírætt, því
við vorum víst ekki á biðilsbux
unum. Ein spurði_ hvort allir
skeggkossarnir væru gengnir úr
vistinni.
„Síldin" lét ekki bíða eftir
sér. Þegar við komum út var
hún að leggja aS bryggjunni.
ÞaS glampaSi á gullíjskinn í sól
skini, þennan fisk, sem ýmist
er keyrður frá hafinu eða í haf-
ið. Síld getur enginn gleymt.
Sól skín á skjöldu og skálm-
ir brugðnar. Stúlkurnar koma í
halarófu ofan frá „brökkunum"
meS diska, hnífa og klippur.
Þær glömpuSu af kátínu, þvegn
ar og greiddar og sumar púðrað-
ar. Hvíld þeirra var aS vísu
meiri en okkar, en þrátt fyrir
það þuríum við karlmenn ekki
að þreyta þol og flýti viS kven-
fólkið.
Sá, sem hefur séð konur í síld
og hamaskipti þeirra, fullvissast
um þetta. Hver, sem ekki hefur
kynnzt síld og síldarstúlkum fer
mikils á mis.
Nú fer allt að komast í gang.
Salttunnur eru slegnar upp og
hvolft úr þeim. SaltiS er bland-
að á ýmsan hátt eftir verkun
síldarinnar, og því mokað í
kassa. Kassinn passar í tunnuna.
SíSan er kössumim ekiS á hand
<Sfh'r Séalldór jdefursson
vagni og stólsettir hjá tunnunum
við síldarkassana. Stúlkurnar
raða sér við kassana, hver á
sinn bás og bíða þar herklædd-
ar og vopnaðar.
Sjómennirnir keyra síldina af
kappi í kassana. Strákarnir af
„Síldinni" eru knálegir og augna
leiftur og orðaskeyti þjóta þráð-
laust milli þeirra og kvenfólks-
ins. Okkur til sárrar gremju eru
stúlkurnar sýnilega á þeirra
bandi.
ÞaS er einhver sölt og seið-
mögnuS orka, sem stafar frá þess
um sjómönnum, svo að þeir
standa yfirleitt betur að vígi í
þessum alþjóSamálum. Þegar
kassarnir eru fullir, á söltunin
að hefjast hjá öllum stúlkunum
jafnt. En það gengur nú svo,
að margar eru að smágrípa í aS
kverka og eiga kannske fullan
stamp, þegar byrjað er. Komist
þetta upp, sendir verkstjórinn
einhverja til aS henda þeSsu nið-
ur. Þetta er eina sporiS til jafn
ræSis, sem eygt verður.
En enginn skyldi öfunda
menn af slíkri för.
KalliS er komið, allar stúlk-
urnar byrja eins og elding. Ást-
leitni og ögrandi bros hverfa eins
og dögg fyrir sólu. Huganum er
einbeitt að starfinu. Stjáni geng-
ur fyrir saltvagninum, en aðrir
taka af. Hann er eins og hann
sé nývaknaður, bara sönglar og
skipar að taka af.
Nú fara efrideildarmenn aS
tínast ofan á planið. Þetta er stór
hópur. Sumir eru kallaðir eig-
endur, aðrir hluthafar, yfirmenn
yfir þessu og þessu á staðnum,
vinir þeirra og'frændur, og svo
mætti lengi telja. Þeir eru út-
sofnir og velsældin ljómar af
þeim. Þarna snúast þeir og gera
sínar athugasemdir, sumir finna
að, skipa aS gera þetta öðruvísi.
ViS brosum vandræðabrosi, því
þetta er flest sagt af lítilli þekk
ingu á vinnunni, ekki heldur
af neinni mannvonzku, heldur
af hinu, að þá langar ’á ein-
hvern hátt að vera þátttakendur
í fyrirtækinu og láta taka tillit
til sín.
Okkar aðstaða er erfiS því þaS
er varasamt aS kalla yfir sig reiði
manna ekki síður en guðs.
Köllin skella á hljóðhimn-
unni. Nú er ekki um neitt að
yllast, tunnurnar eru að fyllast.
Við, sem keyrum frá, þrífum
trillurnar, og blóðið ólgar eins
og í gömlum veShlaupajálkum.
Ekkert er verra en að þola á-
mæli kvennanna. Tunnunum er
krækt á og hlaupið báðar leiSir.
Menn rekast hver á annan. Köll-
in óma: Tóma tunnu! Vantar
salt! Taka tunnu ! Síld í hornið !
GamanyrSi sjómannanna missa
marks. Síldin er heimtuð með
frekju. Þeim, sem keyra frá er
brugðiS um, aS þeir séu ekki
karlmenn, þó þeir bjóðist til að
sanna það; viðlíka útreið fá salt-
mennirnir.
Keyrslumennirnir þykjast hafa
hreina samvizku, því þeir kom

y \ *" /' í
í ■ % ip ' é 1 ” 7 ‘ . i l '- • '&Í í
Z i.ill ’
1 %j V. j? ^ í
Síldin, sem áður bylti sér glitrandi fögur og ginnandi í stórum torfum.
inaar að veiðum
Klukkan er hálftvö að nóttu.
Á svo óvanalegum tíma hefst
vinnudagurinn á vinnustað okk-
ar.
Máski væri réttara að segja
SíSasta vinnudegi er ekki lokiS
þegar sá næsti hefst. ESa, byrj-
un og endir vinnunnar er ekki
bundið klukkustundum og mín-
útum, því að viS erum fiskimenn
í síldveiðiflota íslendinga, sumar
iS 1943.
Mild og gráföl birta miSsum-
arsnæturinnar hjúpar land og
sæ hugljúfu skini. Austur viS
hafsbrún uppi yfir Siglunesi belta
sig góðveðursskýin í rósrauðum
bjarma nýfædds dags. Þess dags
er byrjar vel og lofar góðu.
Ef til vill verður hann einn
af hinum fáu heiðu, blíðu sum-
ardögum, sem við ennþá höfum
fengið svo lítil kynni af á þessu
sumri.
VeSurútlitiS er gott og loftvog-
in stendur hátt. ÞaS eru því allar
ástæður fyrir hendi til þess að
vera vongóður.
ViS bíSum og sjáum.
Skipakostur okkar eru tveir
líka ójöfn. Stúlkurnar eru í á-
kvæðisvinnu, en við ekki. Kánn
ski er ekki hægt að manna bet-
ur, en það getur líka verið freist
ing til þess, að nýta sem bezt
út úr mönnunum meS því að hafa
þá færri.
ViS látum stúlkurnar skilja
þetta, en þær þykjast eiga heimt
ingu á, aS þær séu ekki stopp-
aðar, og eiga þaS líka. Sviti
okkar drýþur í svaðið, en viS
bítum á jaxlinn og reynum að
halda í horfinu. Stundum þykj-
umst við ekki h^yra til stúlkn-
anna, sem verst láta, enda kalla
sumar áður en tunnan er full.
Þá tökum við kannski tunnu hjá
þeirri næstu, sem er rólegri. í
næstu umferð xíltur maður sér
að þeirri háværu og spyr ofur
sakleysislega hvort hún hafi
verið að kalla.
Menn fara til skiptis í mat og
kaffi, það er að segja karlmenn
irnir. Efrideildarmenn eru horfn
ir. Þeir eru ekkert staSbundnir.
Þessi dagur líður eins og allir
aðrir dagar. ÞaS er að verða bú-
iS úr skipinu og við förum að
hreinsa á ný.
Hvort nú kemur síld eSa
hvíld ber kvcldzS í sKauti séri.
mótorbátar, „Tvílembingar”,
annar 24 smálestir, sá dregur
nótabátana og í honum hefst
skipshöfnin öll aS jafnaði við,
borðar þar og sefur. Hinn bát-
urinn er 12 smálestir að stærS.
Þeir bera samtals 550—600 mál
síldar, fullhlaðnir, aS landi.
Fyrir röskri klukkustund hafa
drengirnir lokiS viS að losa bát
ana, undir hinum nýju löndunar
tækjum RíkisverksmiSjanna á
SiglufirSi. Svo þurfti að taka
olíu, kol og vatn. Matsveinninn
varð að fá tíma til aS bregða
sér upp í bæ eftir nokkrum
brauðum, mjólk á brúsa, einu
kjötkrofi og fleiru matarkyns.
Allt var þetta unnið í ákafa,
því úti fyrir beiS blikandi, slétt
ur sær, þar sem síldin bylíi sór
glitrandi fögur og ginnandi í
stórum og smáum torfum.
Ut hinn ládauða flöt Siglu-
fjarðar knýja vélarnar bátana á-
fram, áfram út til hafs, með 7
—8 sjómílna hraSa á klukku-
stund, þangað sem veiðin bíður
lokkandi og heillandi.
Vaktin hefur enn ekki lokiS
við aS hreinsa bátinn. Hinir af
skipshöfninni hópast að dyrum
eldhússins til aS fá sér kaffi-
sopa áður en þeir leggi sig ör-
litla stund.
EldhúsiS er lítið skýli aftast á
bátnum. Gólfflötur þess er um
2x21/2 metri. í þessari litlu
kompu verður matsveinninn aS
elda og baka handa 18 mönn-
um, sem erfið vinna og kaldr-
analeg aSbúS gerir lystuga á mat
og drykk.
„Enn gengur allt í góðu“, er
máltak okkar, en þegar versnar
í sjóinn og dætur Ránar haía
sér til-skemmtunar aS henda á
milli sín litlum bát, þá fyrst
versnar aðstaða matsveinsins.
Oft er þá haldið sér með annarri
hendi en pottur og ketill studd
ir með hinni, og vill samt ekki
hrökkva til. En „kokksi" er alít-
af glaður og hreifur þótt starfs-
dagar hans við hinar erfiðustu
aðstæSur byrji kl. 6 aS morgni
og vari oft t>l kl. 11 og 12 ao
Og hann gefur sér tíma til að
bregða sér út á þilfar og leggja
hönd að verki þegar mikið ligg
ur við, eins og þá er gott kast
er komiS að borði.
ViS erum komnir út úr mynni
SiglufjarSar. Skipshöfnin hefur
öll lagt sig til hvíldar að undan
teknum einum háseta, vélamanni
og skipstjóra. Þeim er þörf á því
drengjunum að fá sér blund því
innan stundar erum við komnir
á miðin og framundan er dagur
starfs og erfiðis.
liggur flötur hins víðfeSma Ægis.
AS þessu sinni óvanalega stiílt-
ur og kyrr. En til landsíns rísa
fjöllin í tign og ró sveipuS b)á-
móðu fjarlægðarinnar.
Skip koma hlaSin veiði. Skip
fara út til veiða með unga starfs
glaða menn um borð. Allt rjáir
líf og starf. Sjórinn er kvikur af
fugli, hnísum og hrefnum. Hér
er sýnilega mikil áta og því sýni-
lega síldar von fyrr en seinna.
Stefnan er sett á Grímsey og á
eftir kemur hinn „tvílembingur-
inn“. Á honum eru aSeins tveir
menn, skipstjóri og vélamaður.
Stundum fara þeir einir í lana,
þegar þannig stendur á, að full-
fermi hefur fengizt í þann bát-
inn, og fyrir kemur, aS aftur
eru þeir komnir út á miðín áð-
ur en hinn báturinn er fulllest-
aður. Þá koma talstöðvar bát-
anna sér vel, en í gegnum þær
hafa þeir samband sín á milli og
vita oft hvernig á stendur hjá
hvorum um sig.
Klukkan 5 erum viS komnir
austur fyrir EyjafjarSarál.
Fyrir stundu er „nótabassinn"
kominn á sinn staS, í skýliS
uppi á stýrishúsinu, og þaðan
horfir hann aSgætnum augum út
lognsléttan flöt hafsins, því á
hverri stundu má búast við að
síldin fari að vaða.
ÞaS bregzt heldur ekki, fyrir
stafni er meðalstór síldartorfa,
og nú hljómar rödd hans há og
hvell: „Klárir í bátana" !
Dagur starfsins er hafinn fyr-
ir alvöru.
Svo langt sem augað nemur
ll■■■ll■lll■■l■l■■■lllllll■ll■■llllll■■ll■■lll■■■lll•lllllllllllllllllllllll■ll■llllllllllllllllllllllllllllll,IMIII|l||||||lm||||||||||||||||||||||||||||
Stmnudagur 5. des.1943. — ÞJÓÐVILJINN.
Sovétlandið Krím
Er rauði herinn fyrir skömmu
síðan nálgaðist Perekop-eiðið,
dvrnar að Krímskaganum, bárust
fréttir af auknum skærnhern-tði
um allan skagann og af óróleika
meðal rúmenska setuliðsins í Sim-
foropol. ^
Fregnir bárust og af því, að
Þýzkir herforingjar og fjölskyldur
þeirra hröðuðu sér frá hvíldar- og
hressingarheimilunum, þar sem
þetta fólk hafði gert ráð fyrir að
geta eytt því, sem eftir væri af
stríðinu, í þægindum, jafnvel í ó-
hófi. Krím, sem er sjálfstætt lýð-
veldi innan hins sameinaða rúss-
neska lýðveldis, er nefnilega heims-
fræg sem einn af fegurstu stöðum
Evrópu. Krím hefur margt annað
til síns ágætis. Loftslag hennar er
ákaflega milt og heilsusamlegt. Og
landið hefur löngum verið eftirsótt
vegna náttúruauðæfa sinna, málma
og frjósamrar moldar. Fornminja-
fræðingar, sagnfræðingar og kyn-
þáttafræðingar hafa þar óþrjótandi
viðfangsefni.
'ár
Á keisaratímunum var Krím
þéttskipuð stórhertogahöllum, lúx-
usheilsuhælum og dýrum hótelum.
Baðstaðir voru almenningi torveld-
ari aðgöngu en nokkrir af bað-
stöðum Suður-Frakklands.
En undir sovétskipulaginu liafa
dyrnar verið opnaðar upp á gátt.
Allir geta nú notið læknisdóma
Kríms, hermenn úr rauða hernum,
námamenn frá Donets, stáliðnað-
arménn frá Stalingrad, .samyrkju-
bændur frá Mið-Asíu.
Gömlu hallirnar og hressingar-
hælin voru tekin í þjónustu fólks-
ins.
Stór ný heilsuhæli og hvíldar-
heimili, teiknuð af beztu húsa-
meisturum Sovétríkjanna, voru
reist og útbúin öllum þægindum og
tækjum. Þau voru sett á heilsu-
samlegustu staðina og séð fyrir
hinum beztu lælcnum.
I-Ijá Dríanda og Livadía átti
keisarinn mikla búgarða og liallir.
Þeim hefur verið breytt í heilsu-
hæli fyrir samyrkjubændur, en
nokkur herbergi látin vera óhreyfð
sem söfn.
Fyrir 1941 var. Evpatoria-.bað-
staðurinn, sá bezti í 'Evrópu, orð-
inn borg barnanna. Tugir þúsunda
af börnum og unglingum fóru
þangað á hverju ári og var komið
fvrir í fínum. nýtízku byggingum
og fyrrverandi lúxus-hótelum.
Ein af borgunum á Krím hefur
næstum því orðið eins fræg í þessu
stríði og, Stalingrad. Það er Se-
vastopol.
it
Þessir glæsilegu júní- og júlí-
dagar 1942, þegar athygli alls
heimsins beindist að vörn borgar-
innar, voru ekki hinir fyrstu af því
tagi í sögunni. Árið 1854 varð liún
að þola hina sögulegu umsát Breta
og Frakka í Krímstríðinu. Fyrir
það stríð hafði Sevastopol um 50.-
000 íbúa, en hún var lögð í rústir
í umsátinni og var lengi að ná sér.
í byltingunni 1905 kom Sevasto-
pol aftur við sögu, því að það voru
strandvarnafallbyssur hennar, sem
skutu á bcitiskipið Otsjakoff, sem
hafði tekið þátt í uppreisninni
undir stjórn Schmidts lautinants.
Schinidt var seinna líflátinn í
bcrginr.i sjálfri, og nnfn: hr.ns c'r
haldið á lofti í mörgum götunöfn-
um hennar og torga og sömuleiðis
um öll Sovétríkin. Ein af aðal-
brúnum í hinni fjarlægu Leningrad
var eftir byltinguna 1917 nefnd
Brú Schmidts lautinants og heitir
það enn í dag.
★
Krím varð endanlega sovét-land
í árslok 1920. Þá var það að rauði
herinn lirakti Wrangel hvítliðafor-
ingja niður á skagann, króaði hann
þar inni, hertók virkið Perekop
og liélt hratt suður skagann. Herir
Wrangels voru sigraðir og bæði
hvítliðum og innrásarherjum út-
rýmt af Krím.
Oktjabrisky flotaforingi stjórn-
aði vörn Sevastopol í fyrra sumar,
og meir en 100.000 nazistahermenn
féllu í bardögunum.
Meir en 125.000 stórra sprengna
var varpað á borgina og verjend-
ur hennar. Verjendurnir, sem voru
fimm sinnum færri en siékjendurn-
ir, héldu út til síðasta manns. Það
var ekki fyrr.en síðasta dag varn-
arinnar, að aðalstöðvar flotafor-
ingjans voru fluttar úr miðri borg-
inni út í Kersonvitann.
Þegar Sevastopol féll loksins í
hendur Þjóðverja, hafði hún verið
næstum alveg eyðilögð, ennþá einu
sinni.
Frjósemi Kríms hefur löngum
verið viðurkennd, en ðamyrkjan
hefur bæði aukið afrakstur hvers
hektara landsins og bætt lífsskil-
yrði bændanna. Krím-vínið, sem er
frægt um öll Sovétríkin, getur
keppt við frönsk vín að gæðum.
Ávextir skagans eru fjölbreyttir og
ljúffengir, og liann hefur fram til
þessá verið mesta tóbalcsræktar-
héraðið í U. S. S. 11. Meðal auðs-
uppsprettna Kríms eru einnig
miklar fiskveiðar og nautgripa-
rækt.
★
En með fyrstu fimm ára áæthin,-
inni kom iðnaður í stórum stíl líka
til Krím. Miklar stálverksmiðjur
voru reistar á Kertsskaga. Skipa-
smíðastöðvarnar í Sevastopol voru
stækkaðar og komið í nýtízku
horf. Véltækni var innleidd í salt-
vinnslustöðvunum, og nálægt Ev-
patoria voru reistar risavaxnar
efnáverksmiðjur. Niðursuðuverk-
smiðjur voru byggðar og reistar
rafmagnsstöðvar.
Þegar Krím verður innan
skamms endurheimt, er næstum
víst, að hún hefur verið lögð í
auðn. Þjóðverjar munu að vanda
eyðileggja allt í undanhaldi sínu,
sem ekki hefur þegar farizt, jafnt
hinar fornu hollir sem hinar miklu
verksmiðjur og glæsilegu hvíldar-
og skemmtistaði, sem spruttu upp
undir 20 ára ráðstjórn.
Frá upphafi sögunnar hefur
Krím verið vígvöllur. Harðar or-
ustur voru háðar þar í lok 3. ald-
ar, þegar Ilúnar ráku Gota það-
an, á 15. öld, þegar Tyrkir undir-
okuðu Tartarana, og í Krímstrið-
inu.
En Ivrím reis alltaf aflur úr rúst-
unum og eins mun fara núna, og í
þetta skipti með örugga vissu um,
að þegar sigur hefur verið unninn
og óvinirnir hraktir af síðasta
blctti Sovétríkjanna, muni hún
geta haldið fram á við til jafnvel
ennþá meiri hagsældar og öryggis
cn nckkr.rr. tfma áður : söm sinni.