Þjóðviljinn - 08.12.1943, Blaðsíða 2

2
Þ J Ó Ð VI L J IN N
Miðvikudagur 8. desember 1943,
Efliv Zóphonías Jónsson
Ihaldssjónarmið
Það er íhaldið í mynd Sjálf-
stæðisflokksins, sem stjómar
Reykjavík. Öll bæjarmál hefur
það tekið vettlingatökum, alltaf
hefur það hugsað smátt og fram
kvæmt illa. Ljós dæmi þess eru,
að Reykjavík hefur of lítið raf-
magn, oflítið vatn, of fáar íbúð-
ir og of fáa skóla. I sem fæst-
um orðum sagt, ailt sem bærinn
á að leggja íbúunum til, er of
lítið, á ollum þessum sviðum er
skortur, því allar framkvæmdir
hafa verið miðaðar við þröng
íhaldssjónarmið.
Eitt lítið dæmi um íhalds-
stjóm
Svo ætlaði þetta íhald að fara
að bæta úr rafmagnsskortinum.
Eitt ráð kom því í hug, ekki
fleiri; það hækkaði verðið á raf-
magni á hitunartöxtum og um-
frameyðslu á heimilistöxtum. Nú
getið þið Reykvíkingar góðír
sjálfir borið um hvort ljósin
hafa orðið skærari við þessa ráð-
stöfun, hvort suðan komi fyrr
upp í pottunum, hvort rafvéla-
verksmiðjurnar gangi betur eftir
að verðið hækkaði. Þið finnið
ekki muninn, en þið munuð ei
til vill finna muninn á rafmagns-
reikningunum ykkar um næstu
mánaðarmót. Þetta er afbragðs
dæmi um íhaldsstjóm.
Svo er það hitt íhaldið
En ekki er vert að gleyma
garminum honum Katli, Fram-
sóknaríhaldinu. Það hefur einnig
talsvert saman við Reykvíkinga;
að sælda. það eru „Famsóknar-
íhaldsmenn“ sem selja okkur
mjólkina, ostana, smjörið, skyr-
ið og kjötið. Allir þekkja þau við
skipti; ekki eru þau betri en við-
skiptin við Sjálfstæðisíhaldið.
Já, því segi ég það, allt íhald
er samt við sig, hvað sem það
kallar sig, og tek undir með ÖI-
afi Friðrikssyni: „Burt, burt með
íhaldið, íhaldið burt“.
Nýir tímar, ný forusta
Upp af ölduróti striðsins verða
að rísa nýir og betri tímar, um
það eru allir sammála. En þessir
nýju fímar koma því aðeins að
þjóðin velji sér nýja forustu á
sviði þjóðmálanna. Gömlu flokk-
arnir, Sjálfstæðisflokkurinn,
Framsóknarflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn, geta ekki veitt
þjóðinni forustu á braut hennac
til nýrra tíma, þeirra tími er lið-
inn, sjónarmið þeirra tilheyra
sögunni, þar verða þau að hvíla
ef þau eiga ekki að hindra eðlir
legan þroska og framfarir ís-
lendinga. Nýir tímar krefjast
nýrrar forustu, forustu sösíalist-
anna, því að hinir nýju timar eru
tímar sósíalismans.
Óþarfur farartálmi
Eftirfarandi frásögn hefur Bæj
arpóstinum borizt:
Fyrir skömmu var ég nærri
orðinn sjónarvottur að stórslysi.
Það var á horninu á Freyjugötu
og Barónstíg. Bifreið var nærri
runnin yfir konu og tvö börn.
Þama er þröng beygja, og eift
af þessum dásamlegu haldgóðu
sandppkavirkjum sem nær langt
yfir alla gangstéttina. Það er nú
svo, að okkur venjulegum mönn-
um er óskiljanleg gagnsemi þessa
merkilega virkis. Því er ekki að
neita, að svo er þröngur skiln-
ingur okkar að vér álítum það
til einskis gagns en ef til vill
stór bölvunar. Og þannig er það
með fleiri pokavirki í þessuin
þrönga bæ. Har.
Frjáls verzlun
Eitt höfuðatriði í stefnuskrá
Sjálfstæðisflokksins er afnám
allra verzlunarhafta, „frjáls
verzlun“ eins og það er orðað.
I En nokkuð undarlegur skilning-
ur á þessu hugstaki hefur að
jafnaði ráðið aðgerðum flokksins
í verzlunarmálum, að minnsta
kosti þeirra einstaklinga sem eru
uppistaða hans. Má þar til nefna
margvísleg samtök" kaupmanna
um vöruverð og verzlunarháttu,
sem gerir þeim er utanvið slíkt
vilja standa lítt mögulegt að
reka verzlunarfyrirtæki. Sýnist
þá mörgum glæsiblærinn vera at
farinn hinu dáða hugtaki „frjáls
verzlun“ er hönd hringavaldsins
hefur náð öllum tökum. Æðsti
maður viðskiptamála vorra er
nú Sjálfstæðismaðrur og heild-
sali í viðbót, og þá virðist manm
að ætti að vera borgið höfuð-
stefnuskráratriði Sjálfstæðis-
flokksins hinni „frjálsu verzl-
■ un“. En það furðulega skeður að
hið gagnstæða hefur gerzt hvað
viðvíkur utanríkisverzluninni.
Svo má heita að allur innflutn-
ingur til landsins sé í höndum
tveggja verzlunarfyrirtækja, Sam
bandi ísl. sarpvinnufélaga. (S. í.
S.) og Innflytjendasambandi stór
kaupmanna (Impuni) og hefur
heyrzt að Eimskipafélag Isl. sé
algjörlega háð þessum tveimu-
fyrirtækjum, þannig að aðrir inn-
flytjendur fái ekki vörur sínar
fluttar til landsins hversu nauð-
synlegar sem þær séu. A5
minnsta kosti kvai-ta ýmsir kaup-
menn undan slíku, og sé þetta
rétt, má heita að um fullkomna
I einokun sé að ræða á innflutningi
til landsins undir yfirstjóm sjálf-
stæðismannsins Björns Ölafsson-
ar. Fróðlegt væri að heyra hvað
Morgunblaðið segði um slíka
hluti, hvern veg því sýnist um
framkvæmd þessarar megin-
stefnu Sjálfstæðisflokksins.
k.
Lítil eru geð guma
Nú þega-r Alþingi, eða þrír
stærstu flokkar þingsins hafa á-
kveðið stefnuna að lokamar’ i
sjálfstæðismálsins og hún er í
samræmi við áður yfirlýstann
vilja þjóðarinnar, ætti öllum deil
um þar að lútandi að vera lok
ið. En þeir - sem að undanförnu
hafa talið það köllun sína að
berjast fyrir dönskum sjónarmið-
! nm eru ekki alveg á því að láta
deiiurnar niður falla, þeir neita
að hlýta vilja meiri hlutans, þann
ig er afstaða þeirra gagnvart lýð
ræðinu. En á sama tíma býsn-
ast þessir sömu menn yfir því
að tveir Danavinir skildu ekki
fá að reka andíslenzkan áróður á |
opinberum vettvangi og sem jafn
Farmanna og fiskimanna-
samband íslands, samþykkti
á þingi sínu áskorun til bæj •
arstjórnar Reykjavíkur, að’
láta reysa baðhús við höfn-
ina sem aðallega væri ætlaö
sjómönnum þegar þeir koma
að landi og verkamönnum
sem vinna hér á hafnarbökk-
unum og stunda óþrifalega
vinnu.
Þetta var vissulega þörf á-
skorun og 1 tíma töluð, og
þörf á að vaka yfir að úr
framkvæmdum verði hið bráð-
asta.
En 1 sambandi viö þessa á-
skorun vildi ég taka lítillega
til athugunar þau skilyiði
sem verkamenn þeir er vinna
hér við höfnina og í skipa-
vinnu, búa við um hreinlæti
og annan aðbúnað.
Hér á hafnarbökkunum
vinna daglega verkamenn
hundruðum saman hjá ýms-
um atvinnurekendum og fyr-
irtækjum. Fjöldi þessara
manna eiga all langa leiö
heim til sín og margir þeirra
komast ekki heim í mat á há-
degi, vegna fjarlægðar og
verða aö nota strætisvagna i
vinnu og úr. Flestir þessara
manna verða aö hafa kaffi og
framt skildi véra einn liður á
hátíðard'agskrá fullveldis íslend-
inga. Eg hef orðið var við að
ýmsir sem annars eru andvigir
hinu danska viðhorfi eru óá-
nægðir yfir þvi að skildi hafa
verið gripið til þess ráðs að takn
þennan þátt út af dagskránni og
telja það skerðingu á málfrelsi.
Þessum góðu mönnum vil ég
benda á að hér kemur fleira til.
Fyrsti desember er einhver stolt-
asti dagur íslenzku þjóðarinnar,
við hann er tengdur stærsti sig-
urinn í frelsisbaráttu vorri. Á
þeim degi höfum við að undan-
förnu sameinast til að minnast
sigursins og fullvissa hverir aðra
um óbifanlegann ásetning að
stíga lokaskrefið við fyrsta
tækifæri, aldrei hefur heyrzt hjá
róma rödd fyrr en nú þegar úr-
slitastundin er komin, þá koma
fram óíslenzkar raddir sem vilja
tefja málið eða tortíma því. Eiga
slíkir tónar að heyrast í loka-
þætti frelsishljómkviðu Islend-
inga? Eg segi nei, og mig furð-
ar á stúdentunum að þeim skildi
detta slíkt í hug. Mér. er sem ég
sjái svip þeirra Jóns Arasonar,
Skúla Magnússonar, Fjölnis-
manna, Jóns Sigurðssonar og
Skúla Thoroddsen þegar arfur sá
er þeir hafa látið afkomendum
sínum í té er svo lítils metinn,
að menn eru með vángaveltur yf-
ir því hvort það sé þess virði að
þiggja gjöfina, frelsið sem aðrar
þjóðir 'fóma lífinu fyrir.
Lítilla sæva, lítilla sanda, lítil
eru geð guma. k.
mat með sér og boröa hamt
á vinnustaðnum. Fáir atvinnu
rekendur hafa nokkum sama
stað, sem sérstaklega er ætl-
aður verkamönnum til aö
matast og drekka kaffi í, og
því síður aö þeir hafi nokk-
um samastað til geymslu á
hlífðarfötum sínum þegar
þeir eru ekki í vinnu. Flest-
um verður því fyrir að safn-
ast saman í Skýlinu í matar-
og kaffitímum og eins meö-
an beðið er eftir vinnu. Sjálft
nafnið Skýli bendir til þess að
ekki séu gerðar miklar kröf-
ur til þessarrar vistarveru, ao
eins skýli, afdrep er fullgóö
vistarvera þegar verkamenn
eiga í hlut. Skýlið var að vísu
mikil framför frá því sem var
áður, en það var byggt, en
síðan hefur mikið breytzt, —
bærinn stækkað og verka-
mannafjöldinn við höfnina
aukizt stórkostlega. — Einnig
hafa kröfur um aöbúnaö cg
hreinlæti viö vinnu gjör-
breytzt, eöa ætti aö minnsta
kosti aö vera. Það er líka
löngu viðurkennt af öllum
sem hlut eiga að máli, að það
ástand, sem nú er í þessum
málum hér við höfnina, sé
gjörsamlega óviöunandi. Enda
hafa fyrir löngu komiö fram
kröfur um annað verka-
mannaskýli við vestur hluta
hafnarinnar. Verkamönnum
var lofaö skýli í hinni nýju
haf narby ggingu þegar hún
var reist, en af einhverjum
orsökum varö ekkert af því,
en í þess stað var húsnæðið
leigt út sem venjuleg kaffi-
stofa efi seinna var húsnæð-
ínu breytt í skrifstofu fyrir
útgeröarfélag og kaffistofan
lögð niður, var þar með úr
sögunni hiö eina afdrep fyrir
verkamenn við vestur hluta
hafnarinnar, nema það sem
Ríkisskip hefur fyrir sína !
verkamenn.
Það er þvi bæði gömul og
ný krafa aö byggt verði hio
allra bráöasta fullkomin
verkamannabygging viö vestri
hluta hafnarinnar og aö
gamla skýlið veröi endurbætt
að miklum . mun. Salerni
þurfa að hverfa þaöan sem
þau eru nú, það er ófyrirgeí-
anlegur sóðaskapur að hafa
þau við sama innganginn pg
gengið er inn í salinn þar sem
menn matast og drekka. í stað
þeirra þurfa að koma hrein-
lætistæki, handlaugar, böð og
geymslur fyrir vinnuföt og
stígvél.
Hin nýja verkamannabygg-
ing verður að vera vel rúm-
góð og búin öllum þægindum
sem völ er á, í henni ætti að
koma fyrir hinum almennu
böðum, sem allir em sam-
mála um aö nauösynlegt sé
að koma á hér við höfnina.
Þau þyrftu að vera vel
rúmgóð og þar gætu margir
baðað sig í einu, því þaö
mundi brátt sýna sig að þau
yrðu mikiö notuö.
Þá er einnig nauðsynlegt að
komiö veröi fyrir skápum \
þessari byggingu, skápum fyr-
ir hlíföarföt stígvél og vinnu-
föt, svo að verkamenn þurfi
ekki að hafa þau heim meö
sér að loknum vinnudegi.
Þessar fatageymslur gætu ver
iö í líkingu við skápana í
sundhöllinni og verkamenn
gætu fengið þá leigða gegn
hæfilegri þóknun, Jjkt og
pósthólf í pósthúsi, hver
skápur hefði einn eigin lykil
til þess að fyrirbyggja að
enginn gæti farið í annars
skáp.
Þessi tilhögun er nauösyn-
leg af mörgum ástæðum, en
það er ekki tímabært aö tína
þær allar til hér. Á þetta skal
aðeins bent.:
Bærinn er nú orðinn þaö
stór aö fjöldi manns verður
að nota strætisvagna til og
frá vinnu, það getur því illa
samrýmzt almennum hreinlæt-
is- og umgengniskröfum og
líka oft illa þokkað af borg-
urum, að verkamaöur ataður
fiskslori, kolum, salti eða sem-
enti, svo aðeins séu nefnd
nokkur hin óþrifalegu verk,
sem unnin eru hér viö höfn-
ina, fari að troða sér inn í
yfirfuúa strætisvagna eins og
þeir koma úr vinnu.
Maður sem vinnur óþrifa-
lega vinnu verður að fá tæki-
færi til að taka bað og þvo
sér og skipta um föt á vinnu-
staðnum eða nálægt honum,
bá fyrst. er hægt aö gera
þær kröfur til hans að hann
óhreinkí ?kki samferðamenn
sína í almenningsvögnum
bæjarins.
Aö sjálfsögðu þyrfti aó
gera strangar kröfur til hrein
iætis og góðrar umgengni á
bessum stöðum, en því betur
sem sb'kur staður er útbúinn,
þess betur er um hann geng-
ió og c-1 stjóm og eftirlit er
aó öðn; leyti í góöu lagi, lær-
ist 'nrnnum fljótt aö gangr
vel um góð húsakynni, þótt
peii svo gangi í óþrifalega
vinnu.
Eins og ég hef áöur tekið
fram, er bærinn nú orðinn
þaö stór, aó þeir sem búa í
útjöðrum hans og í úthverf-
unum, komast ekki heim tii
sín á hádegi og verða annað
hvort að hafa mat með sét
eða kaupa hann á matsölu-
húsum. Þetta er að mörgu
æyti óhentugt fyrir verka
menn Heppilegra væri að i
hinni nýju verkamannabygg-
ingu væri selt fæði með sann
Frh. á 5. sríim.