Þjóðviljinn - 18.12.1943, Blaðsíða 3

t
Laugardagur 18. desember 1943. ÞJÖÐVILJINN 3
Gamlar glæður
Guðbjörg Jónsdóttir á -
Broddanesi, Gamlar glæð-
ur. — Helgi Hjörvar bjó
til prentunar.
Þessi bók Guöbjargar hús-
freyju er mannfróöleikur úr
Strandasýslu ásamt þáttum
um ýmis atvik og lifnaöar-
hætti síöari hluta 19. aldar.
Þekking er víötæk, djörfung
næg og góövilji, frásögn l:p-
ur, vel haldið á íslenzku al-
þýðumáli.
Sumt fólk er svo opinskátt,
að fletta má því eins og op-
inni bók. Svo opin mun Guö-
björg raunar ekki vera, en
liún flettir minnisbiöðum hug
ans af þess kyns íþrótt, aö
ohkui finnst við lesa hana
alla n:öur í kjölinn sem opna
bók, og á hverri opnu birtist
aluö hennar og geröarlegui
þokki. Hún þarf ekki með-
fætt skáldauga né sérstök til-
þrif til aö gua góöa, langúfa
bók um i v/ihverfi sitt og ætt-
ar sinnar, cli rcgir aöeins hlut
ina eins og þeir hafa v uniö
henni ' h'. t < sda gslega fyrir
sjónir, og r.'.aöur er þak’uá'-
ur íyrir allt, sem hún segir
frá.
Höfundurinn hefur hvorki
tæmt né ætlað aö tæma.sögu-
efnin í neinni sveit Stranda.
Ritiö er engin héraössaga né
héraöslýising ög miðast ekki
við þaö að gera neinu sér-
stöku fullnaöarskil. En mörgu
eru gerð mikil skil. Meðal
þáttaheita eru eftirtektarverö
ar kaupstaðarferöir, viöur-
væri, brúökaupsveizlur,
skemmtanir, bóklestur og
heimilishættir, heilræöi og
draumórar, Gjögursferðir, for-
mennska, sjósiys. Getiö er ým-
issa förumanna (Helgi fróði).
Síðasti þáttur, Leiöarlok (15
bls.), sýnir, hvernig umhorfs
var á bæ Guöbjargar fyrir 50
til 70 árum og er eins og
fleiri þættir, ágæt menningar-
.söguheimild.
Þaö er ýmist, aö bækur,
sem heppnast, kalla á öfund
eöa eftirbreytni, og þessi er
greindega af síöara taginu.
Margur hlýtur að spyrja: Hví
geröi ekki amma mín eöa afi
svona bók? EÖa móðir mln
eöa faöir, þótt þau muni
skemmra aftur? Ekkert dular-
fullt né fágætt þarf til verks-
ins, aðeins áhuga, skynsemi,
elju og dálitlar tómstundir.
HefÖi ekki íslenzk alþýöa
skapaö sér þetta allt í furö-
anlega ríkum mæli fyrr og
síðar væri hér engin alþýöu-
menning. Gamlar glæður GuS
bjargar verðskulda þaö hrós,
aö þær sýna mörgum bókum
betur, hver menning fjölda al-
þýðukvenna var og er, eigi
aöeins á Ströndum, heldur í
’ie-stum farsælum sveitum.
sem voru ekki merktar uni of
af hinni erlendu stéttai cug-
un.
Ekki væri ofgert, þótt sam
in væri alík bók í hverri sveit
og kauptúni landsins. Nauð-
synlegt væri ekki aö o:enta
nema cvval, þegar þeim fjöig-
aði. Hitt má geyma eftirkom-
endum í handritum eöa fjöl-
rita og selja fjölrituöu ein-
tökin nokkuö dýrt til . aö
standast kostnaö. Þetta yröi
ómelanlegar heimildir per-
sónusögu og menningarsögu
og héldu um aldur á lofti
minningum ættanna, dómn-
um um dauðan hvern.
Helga Hjörvar sé þökk fyr-
ir þaö, hve nærfærin hönd
hans hefur fjallaö vel og ó-
sýnilega um þáttarööun, ýmis
tengst efnis og e. t. v. fleira.
Þótt mér finnist ég þekkja úr
setning og setning, sem hann
hafi oröað um, gjarnan, er
botna þurfti sncggt og
hremmanlega við greinaskil,
og þykir þeir kaflar áhrifa-
miklir, sem hann stytti (t. d.
um Lýö og Önnu), rýfur
þelta hvergi hiö kvenlega,
hlýlega samræmi alls í bók
húsfreyjunnar.
ÞaÖ er svo gott- aö umgang-
ast fólkiö, sem hún leiðir
hópum saman um hugskot
manns viö lesturinn, aö ég
minnist aö lokum eins af
mörgu viturlegu, sem bókin
sannar: „Þaö er ómetanlcgt
lán fyrir börn og unglinga
aö fá að vera samvistum viö
góö gamalmenni. ÞaÖ er svo
margt, sem af þeim má læra,
og þaö fræ, sem þau sá, fellur
ekki ætíð í grýtta jörö“.
Bjöm Sigfússon.
HnoOnaglar, kræklur
og olnbogabörn
Ljóðabækur Kolbeins f.
Kollafirði
Oft hef ég saman orðum hnýtt
einum mér til gleði.
Það er annars ekkert nýtt
að íslendingur kveði.
Þannig hefst kynningin við
eina af þeim fáu kvæðabókum,
sem komið hafa út í haust, og
ber það hnittna nafn „Hnoð-
naglar“. Höfundurinn, Kolbeinn
Högnason, bóndi í Kollafirði,
sendi frá sér hvorki meira né
minna en þrjár ljóðabækur í
einu, auk „Hnoðnaglanna“
„Kræklur“ og „Olnbogabörn”,
og hafði enga ljóðabók gefið út
áður. Mun þetta einsdæmi, en
skiljanlegra þegar þess er gætt
að Kolbeinn er roskinn maður
og þetta er líkara ritsafni en
byr j endabókum.
Kolbeinn er einn þeirra mörgu
alþýðumanna sem hafa lagt
stund á að yrkja bæði jörð og
kvæði, en mér finnst hann
komast lengra í ferskeytlunni,
hann hefur það form vel á valdi
sínu, og ég ætla að ekki yrki
aðrir núlifandi íslendingar öllu
snjallari ferskeytlur. Nokkrar
vísur sem birtust eftir Kolbein
í Stuðlamálum eru þegar land-
fleygar, og ekki þætti mér ótrú
legt að sumir „hnoðnaglarnir“
ættu eftir að verða alþjóðar-
eign, svo að vísurnar lifðu jafn-
vel þótt höfundurinn gleymd-
ist, hlytu örlög þjóðvísunnar,
sem aldrei deyr. í vísum Kol-
beins er ósvikin skáldlind, seitl-
andi fram undan bjargi óblíðra
kjara og erfiðrar lífsbaráttu,
ferskeytlur hans eiga til gráa
gléttni' og gamansemi, þung-
lyndi, íslenzkt níð, og enn fleiri
þætti. Ósjálfrátt finnst manni
að jafnósvikið „skáldaskap“
hefði getað komið miklu til leið-
ar við betri skilyrði, og eitthvað
í þá átt vakir fyrir höfundi
sjálfum, það kemur einna sár-
ast fram í kvæðinu: „Raulað við
mig fimmtugan11.
Það skal játað, þó sé hart.
þarf ei margt um rita,
dulinn fór ég mjög um margt,
mest er þurfti að vita.
Götum hef ég gengið frá,
glannazt upp á heiðum
Þó ég træði aldrei á
ókunnugum leiðum.
Alltaf var ég viðkvæmt barn,
•— viljinn alltof deigur,
ekki nógu eigingjarn,
ekki nógu seigur.
Oft hefur boðað auðnutap,
örðugt við að gera,
að hafa öðlazt skáldaskap
skáld þó lítið vera.
Mistök hafa markað flest
Mín v.oru skömmtuð gæði
Yndi var mér alltaf mest
að yrkja jörð — og kvæði.
Fegrá vildi ég fósturbyggð,
fríðra brá til vona.
Til átthaganna ól ég tryggð
— allt þótt færi svona.
Það verður víst flestum, að
láta berast með straumnum inn
í bókabúðirnar um þessar
mundir, til þesi að freistast og
falla fyrir freistingum — fá sér
bók og aðra, sé maðurinn veik-
ur fyrir. — Aldrei í manna minn
um, síðan bókagerð hófst hér á
landi, hefur verið jafn f jölskrúð-
ugt úrval bóka á vorri tungu
á markaðinum og njí,. og það
kvað enn vera von nokkurra
fyrir jólin.
Þúsund og ein nótt var í þetta
skiptið, af glænýjum bókum,
sem freistaði mín og ég féll fyr-
ir. — Hún á nú að koma út í
þrem bindum, prýdd miklum
fjölda mynda, í hinni kúnnu
þýðingu Steingríms skálds Thor-
steinssonar. Þúsund og ein nótt
var fyrst gefin út í Kaupmanna
höfn af Páli Sveinssyni í fjór-
um bindum á árunum 1857—64
og síðar í endurskoðaðri útgáfu,
Græddist lítið muna magn
— markaður fátæktinni,
því er orðið óljóst gagn
að yrkjugleði minni.
Og í minningarljóði um Magn
ús Stefánsson segir Kolbeinn
um sjálfan sig:
Eg fór heim og varð að
brotabroti,
bundinn föstum tökum
mínu koti
braut og sáði — bjarga reyndi
á flofri
bögu minni — og hinu,
að verjast þroti.
Mér sýnist á einni vísu að
Kolbeinn Högnason sé á móti
„kommúnistum11. Hann um það.
En vel gæti farið svo, að það
yrðu einmitt „kommúnistar“
sem tækju öðrum fremur ást-
fóstri við Hnoðnagla hans, Oln-
bogabörn. og Kræklur og
kynnu að meta hina örðugu bar-
ráttu íslendingsins við að bjarga
bögu sinni og búi.
sem Sigurður Jónsson bókbind-
ari kostaði árin 1910—14 og þá
í fimm bindum, og er hin nýja
útgáfa endurprentun á henni,
en hefur myndirnar umfram.
Báðar fyrrgreindar útgáfur eru
löngu' ófáanlegar og nú orðið
fágætar, svo að þessi útgáfa
fyllti í autt skarð. ,
Þúsund og ein nótt mun
ávallt verða vinsæl með oss ís-
lendingum. —f 1 þættinum um
Helga „fi'óða“ segir frú Guð-
björg húsfreyja á Broddanesi, í
hinni ágætu bók sinni, Gamlar
glæður, að „Þúsund óg ein nótt
var honum (Helga) eihkar kær,
hann sagði að hún gengi næst
Biblíunni og bar hana með sér
í ferðum sínum og las í henni
fyrir fólkið“. Helgi er áreiðan-
lega ekki einn um þetta álit sitt,
og þótt ást hans á bókinni hafi
verið að því er virðist í heit-
ara lagi, er hún skiljanleg, þar
sem hann vissi hver áhrif hún
gerði á þá er á hlýddu.
Eg vildi óska þess að öll þrjú
bindin hefðu verið á boðstólum
nú fyrir jólin, en það er líka
gott að eiga ekki allan jólá-
matinn uppetinn.
— Frá því ég var unglingur
hef- ég unnað ævintýrum Þús-
und og . einnar nætur, hug-
myndafluginu og spekinni, sem
hún hefur að geyma. Hún gaf
hugmyndum mínum byr undir
báða vængi og ég vona að hún
eigi eftir að lyfta hugum ótal
annarra upp úr erfiðleikum
.veruleikans.
í umsögnum um bækur er nú
orðið yfirleitt sleppt að geta
sérstaklega um frágang þeirra,
nema slæmur sé, en ég vil um
þessa útgáfu Þúsund og einn-
ar nætur taka það sérstaklega
fram, að öll útgerð hennar er
með miklum ágætum og mynd-
arbrag, og auðséð að ekki hefur
verið til sparað að gera hana
sem eigulegasta. Fyrir þetta ber
útgefendum stakt þakklæti.
H. H.
GUNNAR M. MAGNÚSS:
Þetta er bókin, sem mest umtal mun vekja, vegna hins nýstár-
lega efnis í tveim stærstu sögum bókarinnar: — Hvílra manna
land“ og „Hvar er konan?“ E. t. v. munu þó enn meiri að-
dáun hljóta þær sögur, er fjalla um líf og starf sjómannsins,
og fólksins í sjávarþorpinu vestra. Merkur bókamaður hefur
sagt: „að sögurnar séu hver annarri betri, og sú síðasta, hin
ógleymanlega mynd af heimsókn konungsins í hið fátæka sjáv-
arþorp, skipa sér öruggt sæti meðal úrvals íslenzkra smásagna,
og þó víðar væri leitað".
Kaupið þessa ágætu bók strax í dag, hún kostar 18 krónur.
S. G.