Þjóðviljinn - 28.12.1943, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 28. desember 1943
ÞJÓÐVILJINN
ÞaS þætti ef til vill viðeig-
andi, aö ég byrjaöi greinina
með því að biðjast afsökunar.
Eg hef svo oft orðið þess var,
að margir meðal fjöldans álíta
umræður varðandi listir sé
eitthvað það er komi almenn-
ingi lítið við, að slík mál
hggi fyrir ofan. eöa neðan
hugarheim venjulegra manna.
Eigi ósjaldan hef ég orðið
þess var, að menn telja skoð-
anir listamanna á þeirra eig-
in málefnum lítils virði, og
stundum kemur þaö jafnvel
fyrir að menn telja þekk-
ingu á myndlist vera þess
valdandi að listamenn getisíð
ur en leikmenn metið listir að
réttu og sé ekki dómbærir á
mál þær varðandi. Menn á-
líta margir hverjir að verk
listamannsins sé framleiðsla
og sala á myndum og annað
ekki.
Eg fyrir mitt leyti álít aö
málefni varðandi listir eigi
ekki að vera almenningi óvið-
komandi eöa óskiljanleg og
skoðanir listamanna hafa á-
reiðanlega ekki síður rétt á
sér en skoöanir. leikmanna. í
trausti þess að til séu ein-
hverjir þeir er líta þetta sömu
augum og hafi ánægju af aö
lesa um þessi efni, leyfi ég
mér aö skrifa enn á ný, gera
nokkrar athugasemdir og yfir
vega þáð sem hr. Kristinn
Andrésson hefur skrifað um
listir í Þjóðviljann. fyrir
stuttu síðan.
\
í fyrri grein minni, þeirri
er Kr. A. vitnar í, lagði ég
áherzlu á, að hið listræna
eða myndlega væri höfuö-
uppistaöa myndlistarinnar.
Af þessu leiðir að viö list-
sköpun er nauðsynlegt fyrir
myndlistamann að hugsa
myndlega er hann vinnur. Á
sama hátt er nauösynlegt fyr-
ir áhorfandann áð leita eftir
myndrænni fegurð er hann
vill njóta listaverks. Þá til-
færði ég nokkur dæmi því til
sönnunar aö ýmislegt það er
væri hinu listlega óviökom-
fandi gæti oft orðið óþarft og
stundum truflandi vegna þess
að það leiddi athygli lista-
>’ mannsins jafnt og áhorfand-
Gunnlaugur Schevíng:
Hvaða sjónarmið ei'g'a að
ráða er við metum listir?
ans frá aðalatriðinu. Þetta
sem hér er sagt heftir verið og
er skoðun margra myndlista-
manna, manna er alizt hafa
upp við listir frá barnæsku
—- meðal beztu listaverka
heimsins og hafa eytt öllu
starfi sínu og hugsxm í þágu
listarinnar.
Hr. Kr. A. segir aö áður-
nefnd grein hafi veriö vand-
lega samin og yfirveguð, en
lætur þess þó jafnframt getið,
aö hún hafi inni að halda
öfugmæli, og væri hún kruf-
in til mergjar beri hún mót-
sögnina í sjálfri sér. Hann
viröist álíta að þetta viðhorf
leiði til „formeinangrunar“ er
myndi eyðileggja listina,
slökkva síðasta lífsneista
hennav. Vél en ekki maöur
gæti framleitt slíka list. Þá
bendir Kr. A. á, að bak við
listaverkið standi maöurinn
er skapaði þaö og bak við
manninn lífiö sjálft með
margs konar fyrirbrigðum.
Og hann segir að listamaöur
þurfi ekki að láta sér detta 1
hug er hann skapar listaverk
að hann kveiki líf þess með
litum eða línum. Orð hans
hníga ótvírætt í þá átt að list
leg eða myndfræðileg túlkun
á mynd sé léleg eða engin
skýring, jafnvel svo fráleit
aö hún verki sem snuprur á
þann er fræöast vill um mynd
list.
/
* * sj:
Sú staöreynd, aö höfundur
skapar verk og að lífið er höf
undur meistarans, mun ekki
verða því til fyrirstöðu að
myndlistin verði sjálfri sér
samkvæm. Og það hefur ekki
ennþá komiö fyrir að listin
hafi boriö sjálfa sig ofurliði
og slökkt síðasta neista síns
eigin lífs. Hin listlega hugs-
un, hið myndræna líf er ekki
dauði listarinnar heldur frum

Sjómaður. TeiknimyncL eftir Gunnlaug Scheving.
(Mynd þessi er í bókinni ísl enzk myndlist).
skilyröi þess
listaverk.
aö myndin sé
Menn útskýra myndir á
marga vegu og líta þessi mál
frá mjög mismunandi sjónar-
miðum. Það er litiö á land-
lagsmynd sem endurminn-
ingu frá góðu sumarfríi,
menn dæma listina út frá
persónulegum, hagkvæmum
eða pólitískum sjónarmiðum.
Stundum sjá menn allt ann-
að í mynd en hún á aö sýna,
t. d. verður mynd af Hengl-
inum að þremur skeggjuöum
mannshausum — tveimur
kúm og sex tonna mót-
orbát, o. s. frv. í útvarpinu fá
heiðraöif hlustendur smásög-
Sjómenn í bat. Málverk eftir
Gunnlaug Scheving. (Myndin er í bókinni íslenzk myndlist).
ur sem skýringartexta. —
Elskendur úti í skógi. —
Tunglsljós, lygnt fljót. — Síð-
ar kóma dramatískir hvellir
með vopnaviðskiptum og
gauragangi. — Þarna var líf-
ið eins og það var, og er enn.
— Mér finnst þó að svona
saga eöa hugleiöingar henni
viökomandi sé til lítils annars
en að draga athyglina frá að-
alatriðinu, hljómlistinni.
Fyrir mitt leyti álít ég aö
beinast liggi við að leiða at-
hygli áhorfandans að list-
rænni fegurð myndarinnar,
að litum hennar og línum,
hrynjandi og hreimi hins
sýnilega. Það kemur fyrir að
menn vilja lesa þá sögu 1
mynd er hún hefur að segja,
t. d. þarna stendur Kristján
annar konungur Dana, hann
var geöveikur og sat lengi í
fangelsi o. s. frv. Slíkar at-
hugasemdir sem þessar eru
til lítils annars en áð leiöa
athyglina frá því myndlega,
og auövitaö getur það verið
gott, ef myndin er nógu léleg.
Sumar myndir hafa enga
sögu aö segja. Þær eru að
því leyti innihaldslausar, eins
og myndir af hversdagslegum
hlutum — Keri, könnu, hníf
og tómat á hvítum dúk. Og til
eru myndir sem eru ekki af
neinu úr náttúrunni, þær eru
aðeins litafletir og línur. Slík-
ar myndir verðm* að skoða frá
myndlegu sjónarmiði, því þar
er Íítið annað að hafa en hið
myndlega. En slíkar myndir
eru einmitt mörgu fólki alveg
sérstakur þyrnir í augum
vegna þess að það er ekki
hægt aö finna einhver þau
hugsanasambönd, er snúast
um annað en hið listræna.
Hr. Kr. A. segir í grein
sinni: „Um persónuleika en
ekki form er að spyrja í list-
um“.
Þessa sjónarmiðs hefur oft
gætt hjá mörgum þeim er
skrifað hafa bækur um mynd-
list, og það hafa verið skrif-
aðar góðar bækur út frá
þessu sjónarmiði. í þessum
verkum heíur verið skýrt frá
því umhverfi er listamaður-
inn lifði í, venjum, háttum og
tíðaranda samtíðar hans. Síð-
•
an er skýrt frá lífi listamanns
ins, skapferli og einkennum,
þá er reynt að gera verkum
hans skil, út frá fengnum upp
lýsingum. Þessar bækur hafa
veriö fróðlegar margar hverj-
ar en um eitt fræða þær lítið
og þaö er um hið listlega.
Hið þögula myndræna mál er
það sem áhorfandinn þarf að
skilja, það er aðalatriðið sem
ekki má gleymast á kostnað
minna varðandi málefna.
Eg tel aö hugsunin um sitt
eigiö ,,ég“ verði listamannin-
um harla lélegt hjálparmeðal
þegar hann vinnur að list
sinni. Eg tel aö hugsun um
listrænt form, kunnátta á því
myndlega veröi sterkara hjálp
armeðal. Og á sama hátt tel
ég það víst að hugsun um hið
listræna færi áhorfandann
nær listaverkinu en hugsun
um persónu þess manns er
skapaði það, um skaplyndi
hans, mannlega kosti eða
bresti. Eg lít ekki á list sem
neitt einangrað fyrirbrigði.
Allt sem við þekkjum stend-
ur innbyrðis í sambandi hvað
við annáð aö einhverju leyti,
og ég fæ ekki séð að þó að
ég leggi áherzlu á meginatriði
málsins þá gefi þaö sem ég
hef skrifað, ástæðu til þess
að ætla að ég álíti listina
eitthváð það sem sé utan og
ofan við tilveruna, eins og Ki*.
A. virðist hugsa að ég álíti.
❖ >!= :!:
Meistarinn skapar verkið.
En hvaða þáttur í huga hans
kveikti hiö fyrsta líf þess —
og vann að því, gerði hugar-
sýn að veruleika? Var það
heimsborgarinn — stjórn-
málamáöurinn, heimspeking-
urinn, raunsæismaöurinn,
draumóramaðurinn. — Eg
álít að þaö hafi veriö hinn
listræni þáttur mannsins. Sú
I ástríða aö þrá fegurð og til-
1 biöja hana. Þaö er sannfær-
ing mín aö ólistræn sjónar-
mið hafi skaöað listir okkar
og menningu. Þegar verk
listamanna og þó sérstaklega
sumra skálda, hafa veriö met-
in hér heima, hafa persónu-
leg, hagsmunaleg, pólitísk
og allskonar sjónarmið nesja-
mennsku og hins auðvirðileg-
asta kotungsháttar, eigi ó-
sjaldan verið ráðandi. Og
dómar byggöir á röngum for-
sendum verða bæði óréttmæt-
Frarnh. á 5. síðu.