Þjóðviljinn - 24.05.1944, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐ VILJINN
Miðvikudagur 24. maí 1944.
I búr: #g eldhúsilí gamla daga
Gamli bærinn stendur austan
í Mylluhólnum. Bæjarþilin eru
fjögur með lágu risi og litlum
glugga með tveim rtiðum yfir
dyrunum. Á þiljunum eru uglur
úr birki, og maurarnir vefa ner
á þiljunum í hundraðatali, sem
glitra eins og smágjörvir silki-
þræðir í morgunsólinni Þeir
veiða í þá flugur í þúsundatali
dag hvern, en þó sér ekki högg
á vatni í . þessari flugnasælu
sveit.
Stofan er sunnan við bæjar-
dyrnar. Hún ber hærra. því að
yfir henni er geymsluloft. Það
er sex rúða gluggi á stafninum
fram á hlaðið. Það er stærsti
glugginn á bænum. í stofuna er
gengið úr bæjardyrunum og inn
angengt úr hemji í skemmuna.
Það er stór gæít milli þils og
veggjar. Þar eru allir draugar
heimilisins. I skemmuna er lika
gengið af hlaðinu. Hun er veg-
legt hús með traustum veggj-
um og geymslulofti með fjög-
urra rúða glugga. í skemmunni
er slátrað öllum skepnum, sem
lagðar eru niður til bús. Þor eru
kjöttunnur, saltkagginn og
handkvörn í suðvesturhorninu.
Þar er og slegið upp bekkjum
fyrir mjólkurbakkana eftir frá-
færurnar. Mér er illa við þessa
skemmu vegna drauganna.
Smiðjan er syðst og álíka há
og bæjardyrnar.. Hún er
skemmtilegt hús með fýsibelg
og afli og litlu borði í einu horn
inu, sem á er fest skrúfstykki.
Hér er steðji Hamrar, klöppur
og sagir hanga á stoðinni innan
við borðið. Þarna eru einnig
geymdir reiðingar ,og reipi, og
hér smíðar húsmennskumaður-
inn hestajárn. Það eru skemmti
legir dagar.
Milli allra þessara húsa eru
auðvitað veggir úr torfi og
grjóti. Þökin eru gróin grænu
grasi og vinaleg. Yfir sundið
milli stofu og skemmu eru lögö
tvö tré, og á milli þeirra eru
rár. Þar eru silungsbönd látin
signa. Það er rólegt. og gaman
að sitja í bæjarsundunum Þar
sitjum við, ég og bróðir minn.
og skipuleggjum leiki okkar,
bústörf og brek.
Veggurinn milli stofunnar og
bæjardyra er prýði heimilisins
og stolt. Þar vex burnirót, sem
amma gróðursetti endur fyrir
löngu. Burnirótin fær fyrsta
kossinn hjá morgungeislunum,
og hún vaknar fyrst allra blóma
af vetrardvalanum. Veggurinn
er sprunginn sundur neðan við
burnirótina, og langt inni í
veggnum verpir húsönd, þessi
stolta og tígulega drottning í
andaríkinu. Þarna situr hún í
sinni hvítu dyngju á stórum.
grænum eggjum, sem enginn,
veit hvað eru mörg, því að eng-
inn móðgar hana með neinskon-
ar hnýsni. Hún ungar þeim út,
hvort sem þau eru sex eða sex-
tán. Borðstofan er að baki þess-
ara húsa og snýr öfugt við þau,
út og suður, en norðan við öll
þessi hus er vettvangur þessa
dags, búrið og eldhúsið, og snúa
þau stöfnum mót austri og
vestri og ná jafnlangt baðstof
unni að vestan og bæjardyrum
að austan. Stafnarnir eru úr
torfi og grjóti. Á eldhúsinu eru
tveir tréstrompar, annar yfir
hlóðunum en hinn vestar.
Nú gerið þið svo vel og gang-
ið í bæinn. Þið rekið fyrst aug-
un í fiskasteininn hægra meg-
in við arinhelluna. Á stoðunum
eru uglur, og á þeim hanga hríð-
arúlpur. Skellidyrnar eru móti
bæjardyrum, þá koma miðgöng-
in, inn úr þeim fjósdyrnar, en
fjósið er undir baðstofugólfr
Þá er ranghali til vinstri, þegar
inn er gengið, og vestur úr hon-
um eru tröppurnar upp í bað-
stofuna. Til hægri handar, þeg-
ar inn er gengið eru eldhúsdyrn
ar. Eldhúsið ’er stórt og rúm-
gott, einkum á sumrin, áður en
taðið er flutt inn. — Það er
flutt í pokum, sem settir eru í
smeiga á reiðingshest, og síðan
helt úr pokunum um taðgatið
, á norðurþekjunni. — Fyrir aust-
Hver maður borðar úr sinni
skál og af sínum diski með sín-
um sérstaka hornspæni og
skeiðahníf. í krækjunni er búr-
hnífurinn og stór spónn úr
hrútshorni. Með honum er skyr-
hræran hrærð, þéttinn, lummu-
soppa og fleira. Undir borðinu
er bekkur. Þar eru mjólkur-
bakkarnir á vetrum og graut-
arbakkarnir, en til hliðar er
annar bekkur, þar sem
stundum er setið og drukkið
kaffi. Framar í búrinu er enn
einn bekkur, þar sem mjólkur-
ílát hvolfa. Á stoðinni hangir'
þyrillinn og mjólkursigtið.
*
Klukkan er 6V2 að morgni.
Miðaldra kona kemur fram í
eldhúsið. Hún gengur að yztu
hlóðunum og tekur upp felhell-
urnar og rótar í öskunni með
eldtönginni. 'Þá verður fyrir
henni glóðarskýði, sem falið hef
ur verið í kvöldið áður. Hún
tekur burt köldustu öskuna, lag
EFTIR--------------------*------1
Þuru í Garði
_________________________________
urstafninum eru þrennar hlóðir.
Miðhlóðirnar eru stærstar, og
þar er soðið slátur og aðrar
stærri suður. Hinar minni eru
notaðar dag hvern.
Á stoð við suðurvegginn hang
ir þvaran og pottkrókarnir, en
milli stoða er hilla, og á henni
skálarbrot með fuglamyndum.
Mikið langar mig í þessa skál
í búið mitt, en þess er enginn
kostur að fá hana, því að hún
geymir pottaþvöguna og skaf-
ann. Á hillunni er líka saltílát,
fýsifjöl og Skafti^ lítill pottur
með skafti og vör. Þar hvolfir
og annar lítill pottur. Hann heit
ir Malkus, af því að brotið er af
honum annað eyrað. Undir hill-
unni er bekkur. Þar eru tréföt-
ur með vatni. —.Vatnið er sótt
í lind neðan við brekkuna. —
í horninu við búrþilið hvolfa
stóri og minni potturinn og sil-
ungspotturinn. Hann er gamall
og bættur. Fleira er þarna góðra
muna og gagnlegra. sem ekki
verður hér getið.
Búrið er í vesturendanum og
tvær ‘ grjóttröppur upp í það.
Það er oft reykur í því. Undir
suðurveggnum eru þrjú keröld:
stóra keraldið, miðkeraldið og
skyrkeraldið minnst. Þá er
tunna, lítið borð og skápur i
horninu. Þetta á húsmennsku
konan. Fyrir stafninum er búr-
skápur mömmu með hvítþvegn-
um hurðum. í hillunni er smjör-
fjölin, flatbrauðskökur, pott-
brauð, súrdeig á diskbroti
brauðkeflið, kleinuhjólið og
pikkurinn. í einu hólfinu eru
lifrarhnallurinn, smjörgrindin
og klemmurnar á því neðsta. Þá
er búrborðið. Það er sandþveg-
ið á hverjum degi. Það er þilj-
að ofan við það og diskarekk
á þilinu. Þar er og hilla fyrir
skálar, bollapör, kaffibaukinn
og — kvörnina. Skálarnar eru
misstórar og allavega litar.
ar til glóðina og leggur að með
þunnu, niðurbrotnu sauðataði,
lætur nokkra lausa steina á
hlóðarsteinana og þar yfir járn-
flein, en á honum hangir „sá
svarti“, en svo er kaffiketillinn
nefndur. Þetta er hugþekkt
starf eldri konum og kvarnar-
hljóðið lætur vel í eyrum og
suðið í katlinum. Þegar sýður í
katlinum, er settuv upp vatns
pottur. Fólkið kemur á fætur
og drekkur morgunkaffið í búri.
Þá fer pabbi á netin sín og hús-
karlar til ýmsra bústarfa.
Mamma kemur ofan og rennir
mjólkurbökkunum, hellir und-
anrennunni í flóunarpottinn og
strýkur rjómann vandlega ofán
í rjómadallinn. Á meðan hafa
vinnukonan og systir mín mjólk
að kýr og ær og við krakkarnir
rekið þær í haga. Þá er mjólk-
inni sett og ekki rennt fyrr en
eftir þrjú dægur. Strokkur er
skekinn og tekið af honum
smjörið. þegar hann er geng-
inn, hnoðað og slegið í sköku.
Mjólkin er flóuð og gert upp
skyr, þegar hún er mátulega
köld, mjólkurílátin eru þvegin
með þyrlinum og bökuð. —
Þetta er kallað að búverka. —
Morgunmatur er skammtaður
kl. 9, hádegiskaffi kl. 12, mið-
dagur kl. 3 og miðaftanskaffi
kl. 6. Systir mín, sem er eldri
en ég, ber matarílátin til bað
stofu, því að mér er ekki trúað
fyrir þeim vanda. Það er yfir
hættusvæði að fara: fyrst ofan
búrtröppurnar. gegnum eldhús,
göng og þrjár tröppur upp í
baðstofuna. Mið furðar nú orð-
ið, að enginn skyldi hálsbrotna
í þeim tröppum. Að máltíðum
loknpm ber svstir mín ílátin
fram, þvær bau og kemur þeim
á sinn stað, þvær borð, bekki
og pottblemma. en búr. eldhús
og bæjargöng sópar hún með
hrísvendi.
Veglegt bíó- og samkomuhús
reist á Selfossi
Á föstudag bauð stjóru Selfossbíó h. f. blaðamönnum að
skoða hið nýja bíó- og samkomuhús á Selfossi.
Húsið er mjög veglegt, tekur um 330 manns í sæti, en það er
álíka margt og allir íbúar Selfoss. Er þetta samkomuhús staðn-
um til mikils sóma.
Bíósalurinn er stór og við-
kunnanlegur 22x11.80 m. í þess
um sal verða framvegis skemmt
anir og leiksýningar. Stórt upp
hækkað leiksvið er þar, og und
ir leiksviðinu er búningsklefi
fyrir leikendur. Þegar skemmt-
anir verða í salnum, eru bíó-
sætin tekin upp en borð sett
með veggjum og verður þar
hægt að veita fyrir 120 manns.
Þetta er mikill eldhúsdagur,
því að nú þarf að gjöra graut
og brauð. Það er gert einu sinni
í viku. Það er lagt að í stóru
hlóðin, og settur upp stóri pott-
urinn. Það er soðinn heilgrjóna
grautur í þrjá klukkutíma, síð-
an er honum ausið með stóra
eyslinum í bakka og borinn í
búr, potturinn skafinn og þveg-
inn og hvolft á sinn stað. Þá er
bætt í eldinn, blikkplata sett
yfir og flatbrauðskökurnar látn
ar skurna á henni. Það er kallað
að stympa þær. Það er mamma,
sem bakar þær, og fer henni
það vel úr hendi. Hún skarar
í glóðina, fýsir með fýsifjölinni,
snýr þeim, þurrkar *og skefur.
og hráu kökunum. sem raðað
hefur verið á f jöl, fækkar óðum,
en bunkin af bökuðu kökunum
*
hækkar að sama skapi. Þær eru
bornar í búr og látnar inn í
skáp. Vinnukonan hefur hnoð-
að upp í pottkökuna, sem súr-
degið er búið að brjóta sig í
í þrjá tíma minnst. Þegar deigið
er meðfærilegt orðið. er hnoðað
í það deigslit, og það lagað til '>
undir pottinn. Þá tekur mamma
við kökunni og býr hana ofan
í hlóðirnar. Fyrst tekur hún i
nokkur hlóðarskíði og leggur á
hlóðarsteininn, lagar til glóðina
og leggur yfir hana blikkplötu,
sem hún ber á feiti. Þá er kak-
an sett þar á, og grjóthella sett
framan við hlóðirnar, svo að
askan fari ekki fram úr. Síðan
er pottinum hvolft yfir kökuna,
öskunni mokað í kringum pott-
inn og kúlan hulin þunnri ösku.
Þá laétur hún glóðarskíðin, sem
hún tók frá, ofan á og þar ofan
á þurrt torf. Þegar það hefur
svælzt upp, er vandlega bvrgt
yfir með ösku og kakan látin
dúsa þarna í sólarbring.
Þegar búið er að hita miðaft-
anskaffið. er eldurinn falinn, og
er þá talið, að búið sé í eld-
húsinu, þó að eftir séu kvöld-
mjaltir og — matur.
*
Þessum degi lýkur á dálítið
óvenjulegan hátt. Eftir miðdeg
iskaffið kemur gestur á bæinn.
Það er bóndi úr sveitinni, þrek-
inn og höfðinglegur, svartur á
hár og skegg, gráeygur og snar-
eygur. Hann er vel búinn og
ríður gráum, fallegum og frá-
Framh. á 5 sfðw.
Blaðamönnum var sýnd stutt
kvikmynd. Vélarnar virðast
góðar, myndin skýr og hljóm-
urinn nýtur sín vel í salnum.
Forsalur er 8x15 m. FVrir
miðjum gangi ef komið fyrir
miðasölu mjög haganlegri. Inn
af forsal er skrifstofa fram-
kvæmdastjóra.
Stærsti veitingasalurinn er
mjög fullkominn, húsgögnir.
gefa ekki eftir beztu hótelhús-
gögnum hér í Reykjavík. Hann
rúmar um 80 manns í sæti.
Tveir aðrir salir eru og í hús-
inu, annar 6x18 m. og tekur 28
manns, en hinn 3x6 m. rúmar
20 manns.
Eldhúsið er 24 ferm. gólfflöt-
ur og við hliðina á því er upp-
þvottaherbergi, 14 ferm., en
inn af eldhúsinu er sérherbergi
bryta og' snyrtiherbergi.
Húsgögnin, . sem öll eru
smekkleg. eru smíðuð af Stál-
húsgögn og Hirti HafliðasynL
Gunnlaugur Halldórsson arki-
| tekt teiknaði húsið, en Almenna
! byggingafélagið sá um bygg-
| ingu þess. Yfirsmiður var Guð-
mundur Eiríksson, Eyrarbakka.
Valgarð Thoroddsen, teiknaði
raflögnina en uppsetningu önn-
uðust Jónas Guðmundsson og
Aðalsteinn Tryggvason. Málar-
ar voru Osvald Knudsen og Ing
ólfur Ólafsson. Sýningarmenn
eru Arnold Pétursson og Ágúst
Jónsson. Brytinn, Ólafur Sig-
urðsson, áður matsveinn á Brú-
arfossi, varð sérstaklega vinsæll
hjá blaðamönnum fyrir hinn
ágæta mat sem framreiddur
var.
Stjórn fyrirtækisins er skip-
uð þessum mönnum:
Egill Thorarensen, Sigtún-
um (formaður), Theodór Jóns-
son, Sveinn Valfells, Sigurður
Óli Ólafsson og Grímur Thor-
arensen.
Framkvæmdarstjóri fyrirtæk-
isins er Daníel Bergmann.
Hlutafé er kr. 70.000.00, hlut-
hafar fjórtán, þar af 10 frá Sel-
fossi en 4 frá Reykjavík.
Framkvæmdir þessa félags
eru auðsjáanlega miðaðar við
framtíðina. Nú sem stendur tek-
ur bíóið sem sagt alla íbúa
þo'rpsins í sæti, en staðurinn er
1 örum vexti eins og Sigurður
Óli Ólafsson drap á í ræðu
sem hann flutti yfir gestunum:
„Þegar ég kom hingað að Sel-
fossi fyrir 17 árum voru hér
aðeins þrjú eða fjögur hús en
nú er hér á íjórða hundrað í-
búar“, sagði hann.
Samkomuhús þetta mun
verða mjögð vinsælt, ekki aðr
eins hjá þeim, sem á Selfossi
búa, heldur einnig frá Eyrar-
bakka og Stokkseyri og sveit-
unum þar í kring.
J. G.