Þjóðviljinn - 20.06.1944, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐVILJINN
Þriðjudagur 20. júní 1944.
Árið 1918 gerðu fsland og Dan-
mörk með sér sáttmála, sem fól
í sér ákvæði um, að eftir árslok
1943 skyldi hvoru landanna um
sig frjálst og heimilt að réttuin
lögum að ákveða sjálft og eitt,
hvort það samband landanna, sem |
þá var um samið, skyldi halda
áfram, eða því skyldi slitið. Þann-
ig semja lýðfrjálsar þjóðir, sem j
byggja á þeirri meginreglu, að hver
fullvalda þjóð eigi að ráða öllum
sínum málum sjálf qg ein, án í-
hlutunar annara.
Það eru fáar þjóðir í heiminum,
sém eiga því láni að fagna að hafa
ýms svo góð skilyrði til fullkomins
sjálfstæðis, sem vér fslendingar.
Land vort á ekki landamæri að
neinu öðru ríki. Það er lukt hafi á
alla vegu og því einangrað frá öðr-
um þjóðum. Landið hefur í meira
en 1000 ár verið byggt af fceinni
samstæðri þjóð, án blöndunar ann-
arra þjóðarbrota. Þjóðin talar og
skrifar sína eigin tungu svo hreina,
að hún er ef til vill eina þjóðin í
heiminum, sem á engar mállýzk-
ur. Vér eigum vora eigin sögu, þar
sem skiptist á ljós og skuggi. Þessi
saga sannar að oss hefur jafnan
vegnað bezt er ljós frelsisins hefur
mátt njóta sín, en miður ef skuggi
erlendrar yfirdrottnunar hefur ráð
ið.
Þess vegna höfum vér jafnan
trúað á undramátt frelsisins. Þess
vegna eigum vér heima í hópi
þeirra þjóða sem hafa sömu trú og
hafa sýnt það svo áþreifanlega í
hinum geigvænlegu átökum und-
anfarin ár, hverju þær vilja fórna
í baráttunni fyrir hugsjón frelsis-
ins og fyrir lögskipuðu félagi þjóð-
anna, með virðing fyrir rétti hverr-
ar annarrar. Þess vegna hlýjar það
oss um hjartaræturnar að svo marg
ar þessara þjóða hafa sýnt oss vin-
áttu og velvildarhug við þetta há-
tíðlega.tækifæri er vér endurreis-
um að fullu þjóðveldi íslands. Þær
hafa margar mcð þjóðhöfðingja
sína í broddi, að vel yfirveguðu
ráði sýnt að það eru ekki orðin
tóm að þær vilji byggja framtíð-
arskipulág mannkynsins á þeim
trausta grundvelli, að þá sé mál-
um bezt skipað, er hver þjóð ræð-
ur sjálf og ein öllum málum sín-
um, enda sé ckki á neinn hátt
gengið á rétt annarra.
Þakklæti vort fyrir þessa af-
stöðu þessara vinaþjóða vorra höf-
um vér þegar látið í ljós. Vér get-
um staðfest það með því að láta
ekki á oss standa um að leggja
fram vorn Jitla skerf til þess að
hjálpa til að byggja upp öruggt
framtíðarskipulag allra þjóða, það
sem þær hafa gert að hugsjón sinni
og fórnað svo miklu fyrir.
Það á sín sögulegu rök, að það
stjórnarform sem íslenzka þjóðin
hefur nú kosið sér er lýðveldi og
ekki konungdæmi. Vér höfum lot-
ið konungum, en þeir hafa verið
erlendir. Vér höfum aldrei átt ís-
lenzkan konung, og því ekki átt
kost á að mynda sögulega hefð um
konung sem sjálfsagt einingar-
merki þjóðarinnar. Það er lýð-
veldisfyrirkomulagið sem minning-
arnar um blómatíð íslenzkrar
menningar er.u bundnar við.
Þessar eru ástæðurnar fyrir á-
kvörðun þings og stjórnar nú, en
ekki það, að skipti vor við kon-
ung eða sambandsþjóð vora hafi
veitt efni til óánægju. Sambands-
þjóðin hefur efnt samninginn héið-
arlega og konungur hefur farið með
konungsvaldið sem góðum þjóð-
höfðingja sæmir. Samúð milli sam-
bandslandanna hefur aukizt þau
25 ár cr sáttmálinn stóð.
Vér hörmum það, að ytri tálm-
anir, sem hvorugum aðila eru við-
ráðanlegar, hafa aftrað því að við-
ræður þæx-, sem sáttmálinn gerir
ráð fyrir, gátu farið fram nú á und-
an lýðveldisstofnuninni. Ég hygg
að flestir eða allir íslendingar
hefðu frekar kosið það, þótt niður-
staðan væri fyrirfram ákveðin af
vorri hálfu. Enda voru ályktanir
Alþingis frá 17. maí 1941 birtar
konungi og dönsku stjórninni rétta
stjórnarleið á sínum tíma, þegar
eftir að þær voru gerðar. Og með
jxjóðaratkvæðagreiðslunni 20.—23.
maí licfur raunverulega verið full-
nægt í miklu meira mæli en sam-
bandssáttmálinn gerði ráð fyrir,
þeirri tjáningu þjóðarviljans, sem
hlýtur að skoðast sem megin atrið-
ið um form það fyrir fullnaðarslit-
um á sambandinu, sem sambands-
lögin ákveða.
Af þessum ástæðum verða á-
kvai'ðanir íslenzku þjóðarinnar
um sambandsslit og lýðveldisstofn-
un nú ekki sambæiúlegar við nein
sambandsslit milli þjóða, þar sem
skort ýiefur lagagrundvöll að al-
þjóðarétti fyrir •slitunum.
Einn af aðalleiðtogum frjálsra
Dana komst svo að orði í bréfi til
mín alveg nýlega, að liann hafi Jxá
trú, að einS og árið 1918 varð til
þess að bæta sambúðina milli
landa okkar og þjóða, þannig muni
einnig vcrða jxað sama um árið
1944. Að því vilji hann vinna. Ég
er þess fullviss,' að flestir eða allir
íslendingar beri líkar hugsanir í
brjósti. Aðdáun vor fyrir hetjubar-
áttu konungs og dönsku jxjóðar-
baráttunnar nú styrkir vináttuþel
vort til beggja. Vér erum noi’ræn
jxjóð og höldnm áfram að vera jxað.
Þess vegna eru vináttuyfirlýsingar
liinna bræðrajxjóðanna norrænu
oss sérstaklega kærkomnar.
★
Núverandi forsætisráðherra
komst m. a. svo að orði í útvarps-
erindi fyrir rúmum 3 misserum
síðan: „Með lýðveldismyndun stíg-
um vér engan veginn lokasporið í
sjálfstæðismálinu. ‘Lolcasporið eig-
um vér aldrei að stíga.............
Sjálfstæðisbaráttan er í fullum
gangi. Núverandi styrjöld og síð-
ustu tímar hafa fengið oss ný og
mikilvæg viðfangsefni í sjálfstæð-
ismálinu, viðfangsefni, sem vér
verðum að glíma við á komandi
árum“. Eg hygg að flestir hugs-
andi menn á Islandi muni viður-
kenna jxau sannindi, sem felast í
þessum ummælum.
Viðfangsefnin, sem vér verðum
að glíma við á næstunni, verða
auðvitað ekki talin í stuttu máli
svo tæmandi sé. En þau eru að
ýmsu leyti svipuð þeim viðfángs-
efnurn sem rnargar aðrar þjoðix
hafa gert sér ljóst iið fyrir þeim
liggi og hafa búið sig undir að
glíma við þau.
Eins og kunnugt er mæðir þungi
styrjaldarinnar ekki sízt á ná-
grannaþjóð vorri, Bretum. Þeir
byggja eyland, eins og við. Þeir
verða því að fá talsvert af nauð-
synjum sínum frá öðrum löndum
og verða því að geta selt öðrum
sem mest af framleiðslu sinni um-
fram eigin nauðsynjar. Hér má
draga samlíkingar, sem eiga við
hjá oss. En margt er þó ólíkt. Fyr-
ir styrjöldina var Bretland talið
mjög augugt land, jxar sem fjöldi
manns gat veitt sér meiri lífsþæg-
indi en vér höfum nokkurn tírna
þekkt. Bretar hafa reynt að hegða
sér eftir breyttum viðhorfum. Þeir
hafa kunnað að breyta lífsvenjum
sínum svo, að nú er hverjum Jxar
í landi skammtaður biti úr hendi,
bæði um mat og drykk, klæðnað
og annað sem talið er lífsnauð-
synjar. Þeir haftv gert það upp við
sig að þessu verði að halda áfram
að minnsta kosti nokkur ár eftir
styrjöldina. Allir vinnufærir Bret-
ar, karlar og konur, vinna „með
einni sál“ til Jiess að vinna styrj-
öldina og vinna friðinn a eftir.
Þeir geta' með stolti bent á Jxá
staðreynd, að þjóð þeirra hefur,
Jjrátt fyrir takmarkaðra viðurværi
en áður, bætt hedsufar sitt a sti íðs-
árunum frá Jxví sem áður var, og
þó eru flestir sona þeirra, þeir sem
hraustastir eru líkamlega, á víg-
völlunum. Þeir hafa nu Jxegar all-
an hug á ráðstöfunum til að auka
og tryggja útflutningsverzlun sína
að styrjöldinni lokinni.
Vér íslendingar tölum oft um
það, í ræðu og riti, að land vort
sé auðugt. En framandi mönnum,
sem korna frá frjósömum löndum,
mun ekki koma land vort svo fyr-
ir, að það sé auðugt land. Og þó
er það svo auðugt, að hei* heiui
haldizt byggð um meira en þús-
und ár, þrátt fyrir plágur og hörm-
ungar; þrátt fyrir það að oss hafi
um margar íildir verið meinað að
njóta ávaxta vinnu vorrar; og
þrátt fyrir það rányrkjusnið, sem
Iöngum hefur verið á atvinnuhátt-
um vorum, samanborið við rækt-
unarmenningu margra annarra
þjóða.
Ég held að kalla mætti Island
auðugt land ef vér gætum þess í
sjálfstæðisbaráttunni, sem er fram-
undan, að vinna öll án undantekn-
ingar með aukinni þekkingu og'
notfæra oss aukna tækni nútírn-
ans. Það er vinnan, framleiðslan,
sem ríður baggamuninn um auð
eða fátækt þjóðanna.
Fyrsta skilyrðið til þess að
„vinna friðinn“ að fengnum um-
ráðum yfir öllum málum vorum
mætti því lýsa með þessum orð-
um: Vinna og aukin þekking.
Þess vegna ber að leggja mikið
í sölurnar á þessu sviði. Ollum
vinnufærum mönnum og konum
verður að reyna að tryggja vinnu
við þeirra hæfi og reyna að gefa
Vér höfum skapað nýtt
lýðveldi í Evrópu
Ræða Elnars Olgeirssonar á fundinum
við Stjórnarráðshúsið
Islendingar!
Vér höfum endurreist lýðveldið
á landi voru. Þjóðin hefur sjálf
tekið þessa ákvörðun. Þjóðin stend
ur öll að henni. íslenzka þjóðin
'hefur endui’reist lýðveldið sitt í
trúnni á sjálfa sig, á óafsalanlegan
rétt sinn til að ráða þessu landi.
Vér höfum getað gert Jxetta, vegna
Jxess að frelsisþráin hefur aldi’ei dá-
ið með þjóð vorri, hvernig sem að
henni hefur verið Jxjarmað á und-
anförnum öldum. Áldrei hefur þjóð
vor misst trúna á rétt sinn, aldrci
glatað að fullu voninni um frelsið,
fhve djúpt sem hún sökk, hve
dökkt sem virtist framundan. Það
er hinni ódrepandi seiglu undan-
farinna kynslóða að þakka að vér
sem nú lifum, gátum gert djarf-
asta drauminn þeirra að veruleika:
skapað lýðveldi á íslandi. Það er
auk nafnkunnu frelsisfrömuðanna,
hundruðum naSnlausra hetja að
þakka að vér getum uppskorið
ávöxtinn af erfiði Jxeirra í dag, —
hundruðum og þúsundum forfeðra
vorra og formæðra, sem fram-
kvæmdu á einn eða annan hátt
kjörorðið „eigi víkja“, einnig áð-
ur en Jón Sigurðsson forseti mót-
aði með þeirri megini’eglu Jjjóð-
frelsisbai’áttu íslendinga.
Vér höfurn stofnað þetta lýð-
veldi nokkurnveginn á þann hátt,
sem Jón Sigurðsson forseti fyrir
hundrað árum bjó Islendinga und-
ir að gerast myndi. Hann skrifaði
í Ný félagsrit 1841 þessi orð:
„... valt er fyrir ísland að
vænta lijálpar af Danmörku ef ó-
frið ber að höndum við þá, sem
geta gert íslandi nokkurt mein,
en ekki er sagt að Jjað verði af-
skammtað, þó viljin væri til að
Danmörk verði með þeim, sem
íslandi geta orðið hættulegastir.
En þegar þannig stendur á, þá er
enginn annar kostur en hugsá fyr-
ir sjálfum oss og smám saman
koma ár vorri svo fyrir borð, að
vér gæturn hrundið af oss nokkru
ef á lægi, Jjví ekki er land vort
auðsótt, ef dug og samheldni er í
landsmönnum til varnar. — Ef
þeim kost á aukinni Jjekkingu við
hvers hæfi. Að vísu er vinnan
venjulega nauðsynleg til þess að
afla einstaklingnum lífsviðurværis.
En vinna vegna vinnunnar, vegna
vinnugleðinnar, er meira virði en
allt annað. Vinna, sem kölluð er
strit, er áreiðanlega meira virði
en atvinnuleysi eða iðjuleysi. Ég
held, að segja megi að vinnuöi-yggi
það, sem fólst í því að flestir unnu
að landbúnaði og voru bundnir
við jörðina, sem alltaf var gjöful,
hafi átt mikinn þátt í Jxví að halda
lífi í íslenzku þjóðinni á hörm-
ungatímum, þótt við fátækt væri
oft að búa. Slíkt vinnuöryggi þarf
að skapa nú með breyttum við-
horfum.
Vinnuöryggið lxygg ég að verði^
aðalatriðið. Hvort menn uppskera
Pramh. á 5. síðu.
nú svo mætti tiltakast, annaðhvort
að stjórnarbreyting yrði í Dan-
mörku, eður að slikur ófriður kæmi
að Danmörk yrði ofurliði borin og
gæti ekki lið' veitt oss eða jafnvel
yi’ði að skilja landið við sig eins
og Noi’eg, hvoi’t mundi þá vera til-
kippilegra að hafa nokkurn stjórn-
arvísi í landinu sjálfu. Eg vona
flestir munu óska Jxess, að þá yrði
nokkur stoð í landsmönnum“.
Svo mælti Jón Sigurðsson.
Það er engin tilviljun að það hef-
ur farið svo sem Jón Sigurðssoxi
bjó óss undir þá. Andi og stefna
Jiessa raunsæja, framsýna stjórnar-
skörungs Islendinga hefur rnótað
alla sjálfstæðisbaráttu vora síðan
Jxjóð vorri lxlotnaðist þessi glæsi-
legi leiðtogi. Það er því ekki und-
arlegt þó fullur sigur stjórnarfars-
legrar baráttu vorrar hafi unnist.
eftir fyrir sögn hans, — fyrir sögn,.
sem máski var fæstum oss kunn.
Vér höfum skapað nýtt lýðveldl
í Evrópu í gær, — endurreist elzta
lýðveldi hinnar gömlu Evrópu —
vopnlaust og varnarlaust mitt í
ægilegustu orrahríð, sem yfir lxeims
álfu vora hefur gengið. Það verður
ekki eina lýðveldið, sem skapast
í þeii’ri Evrópu, sem upp rís úr
Ragnarökum harðstjórnarinnar.
Það kann að virðast glæfraspil
að skapa litla lýðveldið okkar
vopnlaust og varnarlaust í veröld
grárri fyrir járnum, — staðráðnir
í að tryggja raunhæft þjóðfrelsi
vort engu að síðúr.
Vér sköpum þetta lýðveldi í
trúnni á að sú stund sé ekki fjarri
að friðurinn, mannréttindin og
Jjjóðfrelsið sigri í heiminum og;
tryggi.smájxjóð scm vorri réttinn
til að lifa og þroskast frjáls og far-
sæl. Og vér treystum því á nieðan
ágenjpii og yfirdrottnun enn kunni
að vei’a til í veröldinni og ógnar
oss sem öðrum smáþjóðum, Jjá
bresti oss hvoi’ki kjark né sam-
heldni til að firra Jjjóðfrelsi vort
grandi, — og hvað sem á dynui’,
J>á skulum við vax’ðveita frelsisást-
ina eigi síður en forfeður vorir
gei'ðu, — þeir, sem lögðu horn-
steina J)ess lýðveldis, sem vér reist-
um í gær.
★
Gamla lýðvehlið okkar var skap
að af höfðingjunum, — og voldug-
ustu höfðingjarnir tortímdu J)ví.
Það eruð þið, fólkið sjálft, sem
hefur skapað nýja lýðveldið okk-
ar.
Frá fólkinu er það lcomið, ■—
fólkinu á það að þjóna — og fólk-
ið verður að stjórna því, vakandi
og virkt, ef hvortveggja, lýðveld-
inu og fólkinu, á að vegna vel.
Það er ósk mín í dag að fólkið
sjálft, fjöldinn sem skapaði ís-
lenzka lýðveldið — svo samtaka
og sterkur — megi aldrei sleppa
af því hendinni, heldur taka með
hverjum deginum sem líður fastar
og ákveðnar um stjórnvöl þess. Þá
er langlífi lýðveldisins og farsæld
fólksins tryggð.